1લી ઓક્ટોબરના રોજ સવારે 10 વાગ્યે સ્વચ્છ ભારતની યાત્રામાં એક નવો ઇતિહાસ અંકિત થયો. દેશભરમાં એક વિશાળ સ્વચ્છતા અભિયાનમાં કરોડો નાગરિકો સ્વૈચ્છિક શ્રમદાન આપવા આગળ આવ્યા હતા. પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી શ્રમદાન માટે લોકપ્રિય ફિટનેસ પ્રભાવક અંકિત બૈયાનપુરિયા સાથે જોડાયા હતા. તેમણે ટ્વીટ કર્યું હતું કે, "આજે, જ્યારે રાષ્ટ્ર સ્વચ્છતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યું છે, ત્યારે અંકિત બૈયાનપુરિયા અને મેં પણ તે જ કર્યું! માત્ર સ્વચ્છતા ઉપરાંત, અમે તંદુરસ્તી અને સુખાકારીને પણ મિશ્રણમાં ભેળવી દીધી હતી. આ બધું તે સ્વચ્છ અને સ્વસ્થ ભારત વાઇબ વિશે છે!"

નાગરિકોની માલિકી અને તેમની આગેવાની હેઠળના આ વિશાળ સ્વચ્છતા અભિયાનમાં તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો, ગામડાઓ અને શહેરોની ભાગીદારી જોવા મળી છે. એકંદર ૯ લાખથી વધુ સાઇટ્સમાં લગભગ ૮.૭૫ કરોડ લોકોની ભાગીદારી સૂચવે છે. માર્ગો, ધોરીમાર્ગો અને ટોલ પ્લાઝા રેલવે ટ્રેક અને સ્ટેશનો, ટોલ પ્લાઝા, આરોગ્ય સંસ્થાઓ, આંગણવાડી કેન્દ્રો, હેરિટેજ અને પર્યટન સ્થળો, રહેણાંક વસાહતો, જળાશયો, ધાર્મિક સ્થળો, ઝૂંપડપટ્ટીઓ, બજાર વિસ્તારો, એરપોર્ટ અને આસપાસના વિસ્તારો, પ્રાણી સંગ્રહાલયો અને વન્યપ્રાણી વિસ્તારો, ગૌશાળાઓ વગેરે પર સ્વચ્છતા અભિયાન હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું.

અનેક પહેલુઓના આ દિવસે સમગ્ર દેશમાં સ્વચ્છતા અભિયાનને વેગ મળ્યો, કારણ કે પંચાયતો, નગરપાલિકાઓ, જિલ્લાઓ અને રાજ્યોની સીમાઓથી પર થઈને સ્વચ્છતા એ રાષ્ટ્ર માટે એક મોટું ઐક્ય છે. અનેક રાજ્યપાલો, મુખ્યમંત્રીઓ અને સ્થાનિક રાજકીય નેતૃત્વની સાથે હજારો નાગરિક સમાજ સંગઠનો અને જાહેર જનતા પણ જોડાયા હતા. જવાનો, નાગરિકો, એનસીસી, એનએસએસ અને એનવાયકે સ્વયંસેવકો, એસએચજી, એનજીઓ, આરડબ્લ્યુએ, માર્કેટ એસોસિએશનો, ઔદ્યોગિક સંસ્થાઓ, આસ્થાના અગ્રણીઓ, સેલિબ્રિટીઝ, પ્રભાવકો, યુટ્યુબર્સ, કલાકારો વગેરેએ આ મેગા ઇનિશિયેટિવ માટે હાથ મિલાવ્યા હતા. સુલભ ઇન્ટરનેશનલ સોશિયલ સર્વિસ ઓર્ગેનાઇઝેશને આશરે 50,000 નાગરિકોને 1000 જાહેર શૌચાલયોની સફાઇ માટે પ્રેરિત કર્યા હતા. માતા અમૃતાનંદમયીના આશ્રમો અને અમૃતા જૂથની સંસ્થાઓએ રહેવાસીઓ અને શ્રદ્ધાળુઓ સાથે મળીને વિવિધ વિસ્તારોમાં સફાઇ કરી હતી. ઇશા ફાઉન્ડેશનના સ્વયંસેવકોએ કેન્દ્ર નજીકના ગ્રામીણ ગામોમાં શેરીઓ, વસાહતો, શૌચાલયોની સફાઇ કરી હતી. બાબા રામદેવ યોગપીઠે ૩૦,૦૦૦ નાગરિકો સાથે મળીને ઉદ્યાનો, રહેણાંક વિસ્તારો અને ધોરીમાર્ગો સહિત ૧૦૦૦થી વધુ સ્થળોએ સ્વચ્છતા અભિયાન હાથ ધર્યું હતું. ઇસ્કોનના સેંકડો સ્વયંસેવકો રસ્તાઓની સફાઇ માટે ભેગા થયા હતા. ક્રેડાઈ, સીઆઈઆઈ, ફિક્કી, એસોચેમ, બ્રિટાનિયા, બજાજ, આદિત્ય બિરલા, એમેઝોન વગેરેએ પણ ભાગ લીધો હતો. અમિતાભ બચ્ચન, રજનીકાંત, ઇલિયારાજા જેવી હસ્તીઓ, ભારતીય ક્રિકેટ ટીમના સભ્યો અને અન્ય ઘણા લોકો સાથે મળીને લોકોને એકઠા થવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યા હતા. રિકી કેજ, અક્ષય કુમાર, સુનીલ શેટ્ટી, રાજકુમાર રાવ જેવા ઘણા લોકો પણ ઓન ગ્રાઉન્ડ એક્શનમાં જોડાયા હતા. વકફ બોર્ડ, ગુરુદ્વારાના સ્વયંસેવકો, રોટરી ક્લબ, આગાખાન ફાઉન્ડેશન, રામકૃષ્ણ મિશન વગેરે જેવી સંસ્થાઓએ પણ ભાગીદારી કરી હતી. બીએમજીએફ, યુએસએઇડ, યુનિસેફ, જીઆઇઝેડ જેવા ક્ષેત્રના ભાગીદારો પણ સ્વચ્છતા અભિયાનમાં જોડાયા હતા.

કેન્દ્ર સરકારના મંત્રાલયો હેઠળની વિવિધ સંસ્થાઓ અનોખી પ્રવૃત્તિઓ સાથે આગળ આવી. કેન્દ્રીય મંત્રીઓ વિવિધ સ્થળોએ પણ શ્રમદાનમાં જોડાયા હતા. 'સમગ્ર સરકારી અભિગમ'ના પરિણામે એક જ સમયે લાખો સ્થળોએ શ્રમદાન સ્વયંસેવકો માટે સરળ સુવિધા મળી. જ્યારે સમર્પિત સ્વયંસેવકોના નાના જૂથો તેમની પસંદ કરેલી સાઇટ્સને સાફ કરવામાં સક્ષમ હતા ત્યારે સિદ્ધિની ભાવના હતી. પંચાયતો, શહેરી સ્થાનિક એકમો અને જિલ્લા વહીવટીતંત્રની ભૂમિકા વધારેમાં વધારે સહાયક હતી. આ અવિશ્વસનીય સમયમાં લોકો અને નાગરિક સમાજ સંસ્થાઓએ કચરો એકઠો કરવો, પરિવહન, સલામત નિકાલ વગેરે માટે પહેલ કરી હતી. દરેક શ્રમદાન સ્થળ ઝીરો વેસ્ટ અને પ્લાસ્ટિક ફ્રીના સિદ્ધાંતો અપનાવીને આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

24 મી સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ 105મી મન કી બાત દરમિયાન પ્રધાનમંત્રી દ્વારા કોલ ટુ એક્શન પછી, મિશને ઝડપથી એક સક્ષમ તકનીકી માળખું બનાવ્યું, જ્યાં લોકો શ્રમદાન માટે નોંધણી કરાવી શકે, ઓળખી શકે અને તેમની પસંદગીની સાઇટ પસંદ કરી શકે. એક મજબૂત બેકએન્ડ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પણ ઊભું કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં શહેરના અધિકારીઓ, નાગરિક સમાજ સંગઠનો, કોર્પોરેટ સંસ્થાઓ વગેરેને નોંધણી કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. કચરો સંવેદનશીલ સાઇટ્સને ઓળખી કાઢવામાં આવી હતી અને પોર્ટલ પર અપલોડ કરવામાં આવી હતી જેણે લોકોને તેમની પસંદગીની સાઇટ્સ પસંદ કરવામાં અને તેમાં જોડાવામાં મદદ કરી હતી. શ્રમદાનના દિવસે તેઓ તેમના ચિત્રો પણ અપલોડ કરી શકતા હતા અને ભાગીદારીનું પ્રમાણપત્ર પણ મેળવી શકતા હતા. કોઈપણ સામાજિક વર્તણૂક પરિવર્તન અભિયાનમાં આવશ્યક તરીકે, સરળ અને સમાન સંદેશાઓ કે જે લોકોને આ પહેલ વિશે માહિતગાર કરે છે અને તેમની ભાગીદારી માટે અપીલ કરે છે તે ગામો અને શહેરોમાં અપનાવવામાં આવ્યા હતા. સ્થાનિક આંતર-વ્યક્તિગત સંદેશાવ્યવહાર, ડિજિટલ મીડિયા, સોશિયલ મીડિયા અને સંદેશાવ્યવહારના અન્ય નવીન માધ્યમોના મિશ્રણનો ઉપયોગ કરીને દેશભરમાં આ ગતિનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું.

આ સામૂહિક કાર્યવાહીના પરિણામે બધી સાઇટ્સ પર ચોક્કસપણે સ્વચ્છતા દેખાઈ રહી છે. સ્વચ્છ ભારત અભિયાનનાં 9 વર્ષમાં અનેક પ્રસંગોએ લોકો એકત્ર થયા છે અને સામૂહિક પ્રયાસોની તાકાત પર પ્રકાશ પાડ્યો છે. આટલી મોટી સંખ્યામાં લોકો સ્વચ્છ રાષ્ટ્ર માટે સ્વૈચ્છિક પ્રયાસ કરવા માટે એક જ કલાકમાં એક જ કલાકે એકઠા થાય છે, તે ચોક્કસપણે વિશ્વમાં આ પ્રકારનો એક પ્રકાર છે. સ્વચ્છ ભારત મિશન – 2.0 અંતર્ગત આ યાત્રા ચાલુ છે, ત્યારે આ પ્રકારની સામૂહિક કામગીરીથી વર્ષ 2026 સુધીમાં વૈજ્ઞાનિક કચરા વ્યવસ્થાપનનો સ્વીકાર કરીને અને વારસાગત ડમ્પસાઇટ્સના ઉપાય દ્વારા કચરામુક્ત રાષ્ટ્ર માટે કામગીરીની તાકાતમાં ચોક્કસ વધારો થશે.

CB/GP/JD