ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਅੱਜ ਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਔਨਲਾਈਨ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਬਿਚੌਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੈਟਫਾਰਮਾਂ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਹਿਤਧਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੱਟੇਬਾਜੀ/ਜੂਏ ‘ਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ/ਪ੍ਰਚਾਰ ਸੱਮਗਰੀ ਦਿਖਾਉਣ ’ਤੇ ਤੁਰੰਤ ਰੋਕ ਲਗਾਉਣ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਲਾਹ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ‘ਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਕਾਨੂੰਨਾਂ  ਦੇ ਤਹਿਤ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਚਿਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।

ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਏਜੰਟਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੈਂਬਲਿੰਗ ਐਪਸ ਦੇ ਉਪਯੋਗਕਰਤਾਵਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਧਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ,  ਤੋਂ ਸਮਰੱਥ ਧਨ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿ ਇਹ ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਜੂਆ/ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਪਲੈਟਫਾਰਮਾਂ  ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਉਪਭੋਕਤਾਵਾਂ,  ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਲਈ,  ਅਤਿਅਧਿਕ ਵਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ - ਆਰਥਿਕ ਜੋਖ਼ਿਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤੰਤਰ ਦਾ ਮਣੀ ਲਾਂਡਰਿੰਗ ਨੈੱਟਵਰਕ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।

ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਐਡਵਾਈਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ  ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਅਧਿਕ ਸੰਦੇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ  ਦੇ ਭੁਗਤਾਨ ਦੇ ਲਈ ਕਾਲੇ ਧਨ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਬਿਚੌਲਿਆਂ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੈਟਫਾਰਮਾਂ ਸਹਿਤ ਕੁਝ ਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਡ ਆਯੋਜਨਾਂ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਅਤੇ ਜੂਆ ਪਲੈਟਫਾਰਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਦੀ ਅਨੁਮਤੀ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।  ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ,  ਮੰਤਰਾਲੇ  ਨੇ ਪਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਡ ਆਯੋਜਨ,  ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕ੍ਰਿਕੇਟ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਜਿਹੇ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਅਤੇ ਜੂਆ ਪਲੈਟਫਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,  ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੁਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ।

ਮੰਤਰਾਲੇ  ਨੇ ਸੱਟੇਬਾਜੀ/ਜੂਏ  ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ - ਪ੍ਰਸਾਰ  ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮੀਡੀਆ ਪਲੈਟਫਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਐਡਵਾਈਜਰੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ।  ਔਨਲਾਇਨ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਬਿਚੌਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਿਤ ਨਾ ਕਰੋ।  ਮੰਤਰਾਲੇ  ਦੁਆਰਾ 13.06.2022 ,  03.10.2022 ਅਤੇ 06.04.2023 ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਐਡਵਾਈਜਰੀ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।  ਇਸ ਐਡਵਾਈਜਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੱਟੇਬਾਜੀ ਅਤੇ ਜੂਆ ਇੱਕ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੀਡੀਆ ਪਲੈਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਜਾਂ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ/ਪ੍ਰਚਾਰ ਖਪਤਕਾਰ ਸੰਭਾਲ਼ ਐਕਟ,  2019,  ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਉਂਸਿਲ ਐਕਟ 1978 ਆਦਿ ਸਹਿਤ ਵਿਭਿੰਨ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਹੈ ।

ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ,  ਸੂਚਨਾ ਤਕਨੀਕੀ  (ਮੱਧਵਰਤੀ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਮੀਡੀਆ ਅਚਾਰ ਸੰਹਿਤਾ)  ਨਿਯਮ,  2021  ਦੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕੇ ਨਿਯਮ 3 (1)  (ਬੀ)  ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਵਧਾਨ ਹੈ ਕਿ ਮੱਧਵਰਤੀ ਖ਼ੁਦ ਉਚਿਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਰਿਸੋਰਸ ਦੇ ਉਪਯੋਗਕਰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਹੋਸਟ ਕਰਨ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ,  ਅਪਲੋਡ ਕਰਨ ,  ਸੋਧ ਕੇ ਕਰਨ,  ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ,  ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰਨ ,  ਸਟੋਰ ਕਰਨ ,  ਅਪਡੇਟ ਕਰਨ ਜਾਂ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਜੋ “ਇੱਕ ਔਨਲਾਇਨ ਗੇਮ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵਾਨਤ ਔਨਲਾਇਨ ਗੇਮ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਸਦੀਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ;  (x )  ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਔਨਲਾਇਨ ਗੇਮ  ਦੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਜਾਂ ਸਰੋਗੇਟ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਜਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਔਨਲਾਇਨ ਗੇਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ,  ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਔਨਲਾਇਨ ਗੇਮਿੰਗ ਮੱਧਵਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਅਜਿਹੇ ਔਨਲਾਇਨ ਗੇਮ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ,  ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਣਗੇ ।

ਨੱਥੀ  ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਐਡਵਾਈਜਰੀ ਦੇ ਨਾਲ - ਨਾਲ ਇਹ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਨੀਚੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਲਿੰਕ ‘ਤੇ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ।

https://mib.gov.in/sites/default/files/Advisory%20dated%2025.08.2023%20with%20enclosures.pdf

https://mib.gov.in/sites/default/files/Advisory%20dated%2025.08.2023%20with%20enclosures.pdf

*****

ਸੌਰਭ ਸਿੰਘ