પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે મધ્યપ્રદેશના રીવા ખાતે રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસને સંબોધન કર્યું હતું. તેમણે શિલાન્યાસ પણ કર્યો અને રાષ્ટ્રને સમર્પિત કર્યા, આશરે રૂ. 17,000 કરોડ છે.

સભાને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ મા વિદ્યાવાસિની અને બહાદુરીની ભૂમિને નમન કરીને પોતાના ભાષણની શરૂઆત કરી હતી. તેમણે તેમની અગાઉની મુલાકાતો અને અહીંના લોકોના સ્નેહને યાદ કર્યો. પ્રધાનમંત્રીએ સમગ્ર દેશમાંથી 30 લાખથી વધુ પંચાયત પ્રતિનિધિઓની વર્ચ્યુઅલ હાજરીની નોંધ લીધી અને કહ્યું કે તે ભારતીય લોકશાહીનું બોલ્ડ ચિત્ર રજૂ કરે છે. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે અહીં હાજર દરેક વ્યક્તિ માટે કાર્યક્ષેત્ર અલગ-અલગ હોઈ શકે છે પરંતુ દરેક વ્યક્તિ દેશની સેવા કરીને નાગરિકોની સેવા કરવાના સમાન ધ્યેય માટે કામ કરે છે. પ્રધાનમંત્રીએ ખુશી વ્યક્ત કરી હતી કે પંચાયતો સરકારની યોજનાઓ ગાઓ ઔર ગરીબ - ગામડાઓ અને ગરીબો માટે સંપૂર્ણ સમર્પણ સાથે અમલમાં મૂકી રહી છે.

પંચાયત સ્તરે જાહેર પ્રાપ્તિ માટે eGramSwaraj અને GeM પોર્ટલનો ઉલ્લેખ કરતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે તે પંચાયતોના કામકાજને સરળ બનાવશે. તેમણે મધ્યપ્રદેશના વિકાસ માટે રેલવે, આવાસ, પાણી અને રોજગાર સંબંધિત 35 લાખ SVAMITVA પ્રોપર્ટી કાર્ડ અને 17000 કરોડના પ્રોજેક્ટના વિતરણનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો.

સ્વતંત્રતાના અમૃત કાલમાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે, દરેક નાગરિક અત્યંત સમર્પણ સાથે વિકસિત ભારતના સ્વપ્નને સાકાર કરવા માટે કામ કરી રહ્યો છે. તેમણે એક વિકસિત રાષ્ટ્ર બનાવવા માટે ભારતના ગામડાઓમાં સામાજિક વ્યવસ્થા, અર્થતંત્ર અને પંચાયતી રાજ પ્રણાલીના વિકાસના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો અને નિર્દેશ કર્યો કે વર્તમાન સરકાર એક મજબૂત વ્યવસ્થા ઊભી કરવા માટે અથાક મહેનત કરી રહી છે અને તેનો વ્યાપ વિસ્તારી રહી છે. અગાઉની સરકારો જે પંચાયતો સાથે ભેદભાવ કરતી હતી. 2014 પહેલાં અગાઉની સરકારો દ્વારા કરવામાં આવેલા પ્રયાસોના અભાવ પર પ્રકાશ ફેંકતા, પ્રધાનમંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે નાણાપંચે 70,000 કરોડથી ઓછા અનુદાન આપ્યા હતા જે દેશના માપદંડને ધ્યાનમાં લેતાં નજીવી રકમ હતી, પરંતુ 2014 પછી, આ ગ્રાન્ટમાં વધારો કરવામાં આવ્યો હતો. 2 લાખ કરોડથી વધુ. તેમણે એ પણ ઉલ્લેખ કર્યો કે 2014ના એક દાયકા પહેલા માત્ર 6,000 પંચાયત ભવનો બાંધવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે વર્તમાન સરકારે છેલ્લા 8 વર્ષમાં 30,000થી વધુ પંચાયત ભવનોનું નિર્માણ કર્યું છે. તેમણે એ પણ માહિતી આપી હતી કે વર્તમાન સરકાર સત્તામાં આવ્યા પછી ઓપ્ટિકલ ફાઈબર કનેક્ટિવિટી મેળવનાર 2 લાખથી વધુ ગ્રામ પંચાયતોની સરખામણીમાં 70થી ઓછી ગ્રામ પંચાયતો ઓપ્ટિકલ ફાઈબરથી જોડાયેલી છે. તેમણે ભારતની આઝાદી પછી અગાઉની સરકારો દ્વારા વર્તમાન પંચાયતી રાજ પ્રણાલીમાં દેખાડવામાં આવેલા વિશ્વાસના અભાવની પણ નોંધ લીધી હતી. ‘ભારત તેના ગામડાઓમાં વસે છે’ એવા મહાત્મા ગાંધીના શબ્દોને યાદ કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે અગાઉના શાસને તેમની વિચારધારા પર ભાગ્યે જ કોઈ ધ્યાન આપ્યું હતું જેના પરિણામે પંચાયતી રાજ દાયકાઓ સુધી ઉપેક્ષિત રહ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે આજે પંચાયતો ભારતના વિકાસના પ્રાણ બળ તરીકે સામે આવી રહી છે. "ગ્રામ પંચાયત વિકાસ યોજના પંચાયતોને અસરકારક રીતે કામ કરવામાં મદદ કરી રહી છે", શ્રી મોદીએ ઉમેર્યું.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે સરકાર ગામડાઓ અને શહેરો વચ્ચેનું અંતર ઘટાડવા માટે અવિરતપણે કામ કરી રહી છે. ડિજિટલ ક્રાંતિના આ યુગમાં પંચાયતોને સ્માર્ટ બનાવવામાં આવી રહી છે. પંચાયતો દ્વારા હાથ ધરવામાં આવતા પ્રોજેક્ટ્સમાં ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કરવામાં આવી રહ્યો છે. પ્રધાનમંત્રીએ અમૃત સરોવરનું ઉદાહરણ આપ્યું જ્યાં સાઇટ્સની પસંદગી અને પ્રોજેક્ટને પૂર્ણ કરવા જેવા મુદ્દાઓ ટેકનોલોજીની મદદથી કરવામાં આવી રહ્યા છે. તેમણે કહ્યું કે પંચાયત સ્તરે જાહેર ખરીદી માટેનું GeM પોર્ટલ પંચાયતો દ્વારા પ્રાપ્તિને સરળ અને પારદર્શક બનાવશે. સ્થાનિક કુટીર ઉદ્યોગને તેમના વેચાણ માટે મજબૂત માર્ગ મળશે, એમ પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું.

પ્રધાનમંત્રીએ પીએમ સ્વામિત્વ યોજનામાં ટેકનોલોજીના ફાયદા વિશે વાત કરી. તેમણે માહિતી આપી હતી કે આ યોજના ગામડાઓમાં મિલકતના અધિકારોનું દ્રશ્ય બદલી રહી છે અને વિવાદો અને મુકદ્દમાઓમાં ઘટાડો કરી રહી છે. ડ્રોન ટેક્નોલોજીનો ઉપયોગ કોઈ પણ જાતના ભેદભાવ વિના લોકો માટે મિલકતના દસ્તાવેજો સુનિશ્ચિત કરે છે. તેમણે જણાવ્યું કે દેશના 75 હજાર ગામોમાં પ્રોપર્ટી કાર્ડનું કામ પૂર્ણ થયું છે. તેમણે આ દિશામાં સારા કામ માટે મધ્યપ્રદેશ સરકારની પ્રશંસા કરી હતી.

છિંદવાડાના વિકાસ પ્રત્યે ઉદાસીનતાનો ઉલ્લેખ કરતા પ્રધાનમંત્રીએ અમુક રાજકીય પક્ષોની વિચારસરણીને જવાબદાર ઠેરવી હતી. તેમણે કહ્યું કે શાસક પક્ષોએ આઝાદી પછી ગ્રામીણ વિસ્તારોની મૂળભૂત જરૂરિયાતોને અવગણીને ગ્રામીણ ગરીબોનો વિશ્વાસ તોડ્યો છે.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે દેશની અડધી વસ્તી જ્યાં રહે છે તેવા ગામો સાથે ભેદભાવ કરીને દેશ પ્રગતિ કરી શકતો નથી. તેમણે કહ્યું કે 2014 પછી ગ્રામીણ અર્થવ્યવસ્થા, ગામડાઓમાં સુવિધાઓ અને ગામડાઓના હિતને સૌથી વધુ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું હતું. તેમણે કહ્યું કે ઉજ્જવલા અને પીએમ આવાસ જેવી યોજનાઓએ ગામડાઓમાં ઊંડી અસર છોડી છે. તેમણે કહ્યું કે 4.5 કરોડ ઘરોમાંથી PMAYના 3 કરોડ ઘરો ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં છે અને તે પણ મોટાભાગે મહિલાઓના નામે છે.

પીએમ આવાસ યોજના હેઠળ બનેલા દરેક ઘરની કિંમત 1 લાખથી વધુ છે તે વાત પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે સરકારે દેશની કરોડો મહિલાઓને ‘લખપતિ દીદી’ (કરોડપતિ) બનાવીને તેમના જીવનમાં પરિવર્તન લાવ્યું છે. તેમણે માહિતી આપી હતી કે આજે 4 લાખથી વધુ પરિવારોએ પાકાં મકાનોમાં ગૃહપ્રવેશ કર્યો છે અને જે બહેનો હવે ઘરમાલિક બની છે તેમને અભિનંદન.

પ્રધાનમંત્રીએ પીએમ સૌભાગ્ય યોજનાને પણ સ્પર્શ કર્યો અને માહિતી આપી કે જે 2.5 કરોડ ઘરોને વીજળી મળી છે, તેમાંથી મોટાભાગના ઘરો ગ્રામીણ વિસ્તારોના છે અને હર ઘર જલ યોજનાના પરિણામે 9 કરોડથી વધુ ગ્રામીણ લોકોને નળના પાણીના જોડાણો મળ્યા છે. ઘરો તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે મધ્યપ્રદેશમાં અંદાજે 60 લાખ ઘરો પાસે અગાઉના 13 લાખની સરખામણીમાં હવે નળના પાણીના જોડાણો છે.

બેંકો અને બેંક ખાતાઓ સુધી પહોંચવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકતા પ્રધાનમંત્રીએ ધ્યાન દોર્યું હતું કે મોટાભાગની ગ્રામીણ વસ્તી પાસે ન તો બેંક ખાતા હતા અને ન તો બેંકોમાંથી કોઈ સેવાઓનો લાભ લીધો હતો. પરિણામે, પ્રધાનમંત્રીએ ચાલુ રાખ્યું, લાભાર્થીઓને જે નાણાકીય સહાય મોકલવામાં આવી હતી તે તેમના સુધી પહોંચે તે પહેલાં જ લૂંટાઈ ગઈ. જન ધન યોજના પર પ્રકાશ ફેંકતા, પ્રધાનમંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે ગામડાઓના 40 કરોડથી વધુ રહેવાસીઓ માટે બેંક ખાતા ખોલવામાં આવ્યા હતા અને ઈન્ડિયા પોસ્ટ ઑફિસ મારફતે ઈન્ડિયા પોસ્ટ પેમેન્ટ્સ બેંક દ્વારા બેંકોની પહોંચ વિસ્તૃત કરવામાં આવી હતી. તેમણે બેંક મિત્ર અને પ્રશિક્ષિત બેંક સખીઓનું ઉદાહરણ પણ આપ્યું જે ગામડાના લોકોને દરેક બાબતમાં મદદ કરે છે, પછી તે ખેતી હોય કે વ્યવસાય.

અગાઉની સરકારો દ્વારા ભારતના ગામડાઓ સાથે થયેલા મોટા અન્યાય પર પ્રકાશ પાડતા, પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે ગામડાઓ પર નાણાં ખર્ચવાનું ટાળવામાં આવ્યું હતું કારણ કે ગામડાઓને મત બેંક તરીકે ગણવામાં આવતા ન હતા. પ્રધાનમંત્રીએ ઉજાગર કર્યું હતું કે વર્તમાન સરકારે હર ઘર જલ યોજના પર 3.5 લાખ કરોડથી વધુ ખર્ચ કરીને ગામડાઓના વિકાસના દરવાજા ખોલ્યા છે, પીએમ આવાસ યોજના પર લાખો કરોડ રૂપિયા ખર્ચવામાં આવે છે, 1 લાખ કરોડ રૂપિયા પૂર્ણ કરવા માટે ખર્ચ કરવામાં આવી રહ્યા છે. દાયકાઓથી અધૂરી પડેલી સિંચાઈ યોજનાઓ અને પીએમ ગ્રામીણ સડક અભિયાન પર હજારો કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કરવામાં આવી રહ્યો છે. PM કિસાન સન્માન નિધિ હેઠળ પણ, પ્રધાનમંત્રીએ ચાલુ રાખ્યું, સરકારે લગભગ 2.5 લાખ કરોડ રૂપિયા સીધા ખેડૂતોના બેંક ખાતામાં ટ્રાન્સફર કર્યા છે જ્યાં મધ્યપ્રદેશના લગભગ 90 લાખ ખેડૂતોને આ યોજનાના ભાગ રૂપે 18,500 કરોડ રૂપિયા મળ્યા છે. "રીવાના ખેડૂતોને પણ આ ફંડમાંથી લગભગ રૂ. 500 કરોડ મળ્યા છે", તેમણે ઉમેર્યું. પ્રધાનમંત્રીએ નોંધ્યું હતું કે એમએસપીમાં વધારા ઉપરાંત હજારો કરોડ રૂપિયા ગામડાઓમાં પહોંચ્યા છે, જ્યારે કોરોના સમયગાળામાં, સરકાર છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી ગરીબોને રૂ. 3 લાખ કરોડથી વધુના ખર્ચે મફત રાશન આપી રહી છે.

મુદ્રા યોજનાનો ઉલ્લેખ કરતા પ્રધાનમંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે કેન્દ્ર સરકાર માત્ર પાછલા વર્ષોમાં જ રૂ. 24 લાખ કરોડની સહાય આપીને ગામડાઓમાં રોજગાર અને સ્વ-રોજગારની તકોનું સર્જન કરી રહી છે. આ કારણે, પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે, કરોડો લોકોએ ગામડાઓમાં તેમની રોજગાર શરૂ કરી છે જ્યાં મહિલાઓ મોટી સંખ્યામાં લાભાર્થીઓ બનાવે છે. શ્રી મોદીએ માહિતી આપી હતી કે છેલ્લા 9 વર્ષમાં 9 કરોડ મહિલાઓ મધ્યપ્રદેશની 50 લાખથી વધુ મહિલાઓ સહિત સ્વ-સહાય જૂથોમાં જોડાઈ છે અને સરકાર દરેક સ્વ-સહાયકોને બેંક ગેરંટી વિના 20 લાખ રૂપિયા સુધીની લોન ઓફર કરી રહી છે. જૂથ "મહિલાઓ હવે ઘણા નાના ઉદ્યોગોની કમાન સંભાળી રહી છે", પ્રધાનમંત્રીએ દરેક જિલ્લામાં રાજ્ય સરકાર દ્વારા સ્થાપિત 'દીદી કાફે' નો ઉલ્લેખ કરીને ટિપ્પણી કરી હતી. શ્રી મોદીએ મધ્યપ્રદેશની મહિલા શક્તિને અભિનંદન આપતાં જણાવ્યું હતું કે છેલ્લી પંચાયતની ચૂંટણીઓમાં સ્વ-સહાય જૂથો સાથે સંકળાયેલી લગભગ 17,000 મહિલાઓ પંચાયત પ્રતિનિધિ તરીકે ચૂંટાઈ છે.

આજે શરૂ કરાયેલા ‘સમાવેશી અભિયાન’નો ઉલ્લેખ કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે, સબકા વિકાસ દ્વારા વિક્ષિત ભારતને હાંસલ કરવા માટે આ એક મજબૂત પહેલ હશે. દરેક પંચાયત, દરેક સંસ્થા, દરેક પ્રતિનિધિ, દેશના દરેક નાગરિકે વિકસિત ભારત માટે એક થવું પડશે. આ ત્યારે જ શક્ય છે જ્યારે દરેક પાયાની સુવિધા ઝડપથી અને કોઈપણ ભેદભાવ વિના 100% લાભાર્થીઓ સુધી પહોંચે”, તેમણે કહ્યું.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે પંચાયતોએ કૃષિની નવી પ્રણાલીઓ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવી પડશે. તેમણે ખાસ કરીને કુદરતી ખેતીનો પ્રચાર કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે નાના ખેડૂતો, માછીમારો અને પશુપાલન માટે પહેલ કરવામાં પંચાયતોની મોટી ભૂમિકા છે. “જ્યારે તમે દરેક વિકાસ સંબંધિત પ્રવૃત્તિમાં સામેલ થશો, ત્યારે રાષ્ટ્રના સામૂહિક પ્રયાસોને મજબૂતી મળશે. આ અમૃત કાળમાં વિકસિત ભારતના નિર્માણ માટે ઊર્જા બનશે.

આજની પરિયોજનાઓ પર પ્રકાશ પાડતા, પ્રધાનમંત્રીએ છિંદવાડા-નૈનપુર-મંડલા ફોર્ટ રેલ લાઇનના વિદ્યુતીકરણનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો જે આ પ્રદેશના લોકોને દિલ્હી-ચેન્નઈ અને હાવડા-મુંબઈ સાથેની કનેક્ટિવિટી વધુ સરળ બનાવશે જ્યારે આદિવાસી વસ્તીને પણ ફાયદો થશે. તેમણે છિંદવાડા-નૈનપુર માટે આજે ફ્લેગ ઓફ કરવામાં આવેલી નવી ટ્રેનોનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો અને કહ્યું કે ઘણા શહેરો અને ગામડાઓ તેમના જિલ્લા મુખ્યાલય છિંદવાડા, સિઓની સાથે સીધા જ જોડાશે અને નાગપુર અને જબલપુર જવાનું પણ વધુ સરળ બનશે. પ્રધાનમંત્રીએ પ્રદેશમાં સમૃદ્ધ વન્યજીવનની નોંધ લીધી અને કહ્યું કે કનેક્ટિવિટી વધવાથી પ્રવાસનને પણ વેગ મળશે અને રોજગારીની નવી તકો ઊભી થશે. "આ ડબલ એન્જિન સરકારની શક્તિ છે", પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું.

સંબોધન સમાપ્ત કરતાં, પ્રધાનમંત્રીએ આ રવિવારે 100 એપિસોડ પૂરા કરી રહેલા ‘મન કી બાત’ કાર્યક્રમ પ્રત્યે દર્શાવવામાં આવેલા પ્રેમ અને સમર્થન માટે દરેકનો આભાર માન્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ મન કી બાતમાં મધ્યપ્રદેશના લોકોની વિવિધ સિદ્ધિઓના ઉલ્લેખ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને દરેકને 100મા એપિસોડમાં જોડાવા વિનંતી કરી હતી.

મધ્યપ્રદેશના રાજ્યપાલ શ્રી મંગુભાઈ પટેલ, મધ્યપ્રદેશના મુખ્યમંત્રી શ્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણ, કેન્દ્રીય ગ્રામીણ વિકાસ અને પંચાયતી રાજ મંત્રી શ્રી ગિરિરાજ સિંહ, કેન્દ્રીય રાજ્ય મંત્રીઓ શ્રી ફગ્ગન કુલસ્તે, સાધ્વી નિરંજન જ્યોતિ, શ્રી કપિલ મોરેશ્વર પાટીલ , સંસદના સભ્યો અને મધ્યપ્રદેશ સરકારના મંત્રીઓ આ પ્રસંગે અન્યો વચ્ચે હાજર હતા.

પૃષ્ઠભૂમિ

પ્રધાનમંત્રીએ રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસની ઉજવણીમાં ભાગ લીધો હતો અને દેશભરની તમામ ગ્રામસભાઓ અને પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓને સંબોધિત કર્યા હતા. આ કાર્યક્રમ દરમિયાન, પ્રધાનમંત્રીએ પંચાયત સ્તરે જાહેર પ્રાપ્તિ માટે સંકલિત eGramSwaraj અને GeM પોર્ટલનું ઉદ્ઘાટન કર્યું. ઈ-ગ્રામસ્વરાજ – સરકારી ઈ-માર્કેટપ્લેસ એકીકરણનો ઉદ્દેશ્ય એ છે કે પંચાયતો ઈ-ગ્રામ સ્વરાજ પ્લેટફોર્મનો લાભ લઈને GeM દ્વારા તેમના માલ અને સેવાઓની ખરીદી કરી શકે.

સરકારની યોજનાઓની સંતૃપ્તિ સુનિશ્ચિત કરવા માટે લોકોની ભાગીદારીને આગળ લઈ જવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે, પ્રધાનમંત્રીએ “વિકાસની તરફ સાઝે કદમ” નામના અભિયાનનું અનાવરણ કર્યું. ઝુંબેશની થીમ સમાવિષ્ટ વિકાસ હશે, જેમાં છેલ્લા માઈલ સુધી પહોંચવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે.

-પ્રધાનમંત્રીએ લગભગ 35 લાખ SVAMITVA પ્રોપર્ટી કાર્ડ પણ લાભાર્થીઓને સોંપ્યા. આ કાર્યક્રમ પછી, દેશમાં SVAMITVA યોજના હેઠળ લગભગ 1.25 કરોડ પ્રોપર્ટી કાર્ડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં અહીં વિતરિત કરાયેલા કાર્ડનો પણ સમાવેશ થાય છે. 'બધા માટે આવાસ' હાંસલ કરવાના વિઝનને પરિપૂર્ણ કરવા તરફ એક પગલું ભરતા, પ્રધાનમંત્રીએ પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના-ગ્રામીણ હેઠળ 4 લાખથી વધુ લાભાર્થીઓના 'ગૃહ પ્રવેશ' ચિહ્નિત કરવાના કાર્યક્રમમાં ભાગ લીધો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ શિલાન્યાસ કર્યો હતો અને આશરે રૂ. 2,300 કરોડની કિંમતના વિવિધ રેલવે પ્રોજેક્ટ રાષ્ટ્રને સમર્પિત કર્યા હતા. આ પ્રોજેક્ટ્સમાં મધ્યપ્રદેશમાં 100 ટકા રેલ ઇલેક્ટ્રિફિકેશનની સાથે વિવિધ ડબલિંગ, ગેજ કન્વર્ઝન અને ઇલેક્ટ્રિફિકેશન પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે ગ્વાલિયર સ્ટેશનના પુનઃવિકાસ માટે શિલાન્યાસ પણ કર્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ જલ જીવન મિશન હેઠળ આશરે રૂ.7,000 કરોડના પ્રોજેક્ટનો શિલાન્યાસ પણ કર્યો હતો.

YP/GP/JD