સામાન્ય રીતે એવું રહ્યું છે કે બજેટ પછી સંસદમાં બજેટ અંગે ચર્ચા થતી હોય છે. અને તે જરૂરી અને ઉપયોગી પણ છે. પરંતુ અમારી સરકારે બજેટ પર ચર્ચાને એક ડગલું આગળ લઈ ગઈ છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી, અમારી સરકારે બજેટની તૈયારી પહેલા અને પછી તમામ હિતધારકો સાથે સઘન વિચાર-મંથનની નવી પરંપરા શરૂ કરી છે. અમલીકરણ, સમયમર્યાદા વિતરણના દૃષ્ટિકોણથી આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ કરદાતાઓના નાણાંના દરેક પૈસાનો યોગ્ય ઉપયોગ પણ સુનિશ્ચિત કરે છે. છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં મેં વિવિધ ક્ષેત્રના નિષ્ણાતો સાથે વાત કરી છે. આજે રીચિંગ ધ લાસ્ટ માઈલ, જેને મહાત્મા ગાંધી કહેતા હતા કે તમારી નીતિઓ, તમારી યોજનાઓ છેલ્લા છેડે બેઠેલી વ્યક્તિ સુધી કેટલી ઝડપથી પહોંચે છે, તે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. અને તેથી જ આજે આ વિષય પર તમામ હોદ્દેદારો સાથે વ્યાપક ચર્ચા કરવામાં આવી રહી છે કે બજેટમાં લોકકલ્યાણના આટલા કામો છે, આટલું બજેટ છે, તે કેવી રીતે સંપૂર્ણ પારદર્શિતા સાથે લાભાર્થી સુધી પહોંચાડી શકાય.

સાથીઓ,

આપણા દેશમાં એક જૂનો ખ્યાલ રહ્યો છે કે લોકોનું કલ્યાણ અને દેશનો વિકાસ પૈસાથી જ શક્ય છે. એવું નથી. દેશ અને દેશવાસીઓના વિકાસ માટે પૈસો જરૂરી છે, પરંતુ પૈસાની સાથે મનની પણ જરૂર છે. સરકારી કામો અને સરકારી યોજનાઓની સફળતા માટે સૌથી જરૂરી શરત છે ગુડ ગવર્નન્સ, સુશાસન, સંવેદનશીલ શાસન, સામાન્ય માણસને સમર્પિત શાસન. જ્યારે સરકારના કામો માપી શકાય તેવા હોય છે, સતત દેખરેખ રાખવામાં આવે છે, તો સ્વાભાવિક છે કે તમે સમય મર્યાદામાં નિર્ધારિત લક્ષ્યાંકો હાંસલ કરી શકો અને ઇચ્છિત પરિણામો મેળવી શકો. તેથી, આપણે ગુડ ગવર્નન્સ પર જેટલો વધુ ભાર આપીશું, તેટલી જ સરળતાથી છેલ્લા માઈલ સુધી પહોંચવાનો આપણો ધ્યેય સિદ્ધ થશે. તમને યાદ હશે કે અગાઉ આપણા દેશમાં, દૂર-દૂરના વિસ્તારોમાં રસી પહોંચતા ઘણા દાયકાઓ લાગતા હતા. રસીકરણ કવરેજના સંદર્ભમાં દેશ ઘણો પાછળ હતો. દેશના કરોડો બાળકો, ખાસ કરીને ગામડાઓ અને આદિવાસી પટ્ટામાં રહેતા બાળકોને રસી માટે વર્ષો સુધી રાહ જોવી પડતી હતી. જો આપણે જૂના અભિગમ સાથે કામ કર્યું હોત, તો ભારતમાં 100% રસીકરણ કવરેજ હાંસલ કરવામાં ઘણા દાયકાઓ લાગ્યા હોત. અમે નવા અભિગમ સાથે કામ શરૂ કર્યું, મિશન ઇન્દ્રધનુષ શરૂ કર્યું અને સમગ્ર દેશમાં રસીકરણ પ્રણાલીમાં સુધારો કર્યો. જ્યારે કોરોના વૈશ્વિક રોગચાળો આવ્યો, ત્યારે અમને આ નવી સિસ્ટમનો લાભ મળ્યો, દૂર દૂર સુધી રસી પહોંચાડવામાં. અને હું માનું છું કે આમાં ગુડ ગવર્નન્સની મોટી ભૂમિકા છે, તે એક એવી શક્તિ છે જેણે લાસ્ટ માઈલ ડિલિવરી શક્ય બનાવી છે.

સાથીઓ,

ધ લાસ્ટ માઈલના અભિગમ સુધી પહોંચવું અને સંતૃપ્તિ નીતિ એકબીજાના પૂરક છે. એક સમય હતો જ્યારે ગરીબો પ્રાથમિક સુવિધાઓ માટે સરકારના ચક્કર લગાવતા હતા, કોઈ વચેટિયા શોધતા હતા, જેના કારણે ભ્રષ્ટાચાર પણ વધતો હતો અને લોકોના અધિકારોનું હનન થતું હતું. હવે સરકાર ગરીબોને તેમના ઘરે જઈને સુવિધાઓ આપી રહી છે. જે દિવસે આપણે નક્કી કરીશું કે દરેક પાયાની સુવિધા, દરેક ક્ષેત્રમાં, દરેક નાગરિકને કોઈપણ ભેદભાવ વિના પૂરી પાડવામાં આવશે, ત્યારે આપણે જોઈશું કે સ્થાનિક સ્તરે કાર્ય સંસ્કૃતિમાં શું મોટું પરિવર્તન આવશે. સંતૃપ્તિની નીતિ પાછળ આ ભાવના છે. જ્યારે અમારો ઉદ્દેશ્ય દરેક હિતધારક સુધી પહોંચવાનો છે, ત્યારે ભેદભાવ, ભ્રષ્ટાચાર અને ભત્રીજાવાદને કોઈ અવકાશ નહીં રહે. અને પછી જ તમે ધ લાસ્ટ માઈલ સુધી પહોંચવાનું લક્ષ્ય પૂર્ણ કરી શકશો. તમે જુઓ, આજે, દેશમાં પ્રથમ વખત, શેરી વિક્રેતાઓને PM સ્વનિધિ યોજના દ્વારા ઔપચારિક બેંકિંગ સાથે જોડવામાં આવ્યા છે. આજે દેશમાં પ્રથમવાર વિચરતી, અર્ધ વિચરતી જાતી માટે કલ્યાણ બોર્ડની રચના કરવામાં આવી છે. ગામડાઓમાં સ્થપાયેલા 5 લાખથી વધુ કોમન સર્વિસ સેન્ટરોએ સરકારની સેવાઓને ગામડાઓ સુધી પહોંચાડી છે. મેં ગઈ કાલે મન કી બાતમાં વિગતવાર જણાવ્યું હતું કે કેવી રીતે દેશમાં ટેલિમેડિસિનના 10 કરોડ કેસ પૂરા થયા છે. આ સ્વાસ્થ્ય સંબંધી છેલ્લા માઈલ સુધી પહોંચવાની ભાવનાનું પ્રતિબિંબ પણ છે.

સાથીઓ,

ભારતમાં આદિવાસી વિસ્તારો અને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં છેલ્લા માઈલ સુધી પહોંચવાનો મંત્ર છેલ્લી માઈલ સુધી લઈ જવાની જરૂર છે. આ વર્ષના બજેટમાં પણ તેના પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે. ધ લાસ્ટ માઈલ સુધી પહોંચવાના લક્ષ્‍યાંકને પૂર્ણ કરવા માટે જલ-જીવન મિશન માટે બજેટમાં હજારો કરોડ રૂપિયાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. વર્ષ 2019 સુધીમાં આપણા દેશના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં જ ત્રણ કરોડ ઘરોમાં નળમાંથી જ પાણી આવતું હતું. હવે તેમની સંખ્યા વધીને 11 કરોડથી વધુ થઈ ગઈ છે અને તે પણ આટલા ઓછા સમયમાં. માત્ર એક વર્ષમાં દેશમાં લગભગ 60 હજાર અમૃત સરોવર પર કામ શરૂ થઈ ગયું છે અને મને જે માહિતી મળી છે તેના પરથી અત્યાર સુધીમાં 30 હજારથી વધુ અમૃત સરોવર બની ચૂક્યા છે. આ ઝુંબેશ દૂરના ભારતીયોના જીવનધોરણમાં સુધારો કરી રહી છે જેઓ દાયકાઓથી આવી વ્યવસ્થાની રાહ જોતા હતા.

પણ મિત્રો,

અમને અહીં રહેવાની છૂટ નથી. આપણે એક એવું મિકેનિઝમ બનાવવું પડશે કે જેથી આપણે નવા પાણીના જોડાણોમાં પાણીના વપરાશની પેટર્ન જોઈ શકીએ. પાણી સમિતિને વધુ મજબૂત કરવા શું કરી શકાય તેની પણ સમીક્ષા કરવી પડશે. ઉનાળાની ઋતુ આવી ચુકી છે. આપણે એ પણ વિચારવું પડશે કે હવેથી જળ સમિતિઓનો આપણે જળ સંરક્ષણ માટે કેવી રીતે ઉપયોગ કરી શકીએ. વરસાદ પહેલા કેચ ધ રેઈન મૂવમેન્ટ માટે લોકશિક્ષણ આપવું જોઈએ, લોકોને સક્રિય કરવા જોઈએ, પાણી આવે કે તરત જ કામ શરૂ કરવું જોઈએ.

સાથીઓ,

આ વર્ષના બજેટમાં અમે ગરીબોના ઘર માટે લગભગ 80 હજાર કરોડ રૂપિયા રાખ્યા છે. આપણે બધા માટે હાઉસિંગની ઝુંબેશને ઝડપી બનાવવાની છે. હાઉસિંગને ટેક્નોલોજી સાથે કેવી રીતે જોડવું, ઓછા ખર્ચે વધુ ટકાઉ અને મજબૂત ઘર કેવી રીતે બનાવવા? સૌર ઊર્જા જેવી ગ્રીન એનર્જીનો લાભ કેવી રીતે લેવો? ગ્રૂપ હાઉસિંગનું નવું મોડલ શું હોઈ શકે, જે ગામડાઓ અને શહેરોમાં પણ સ્વીકાર્ય છે? આ અંગે નક્કર ચર્ચા થવી જોઈએ. તમારા અનુભવનો સાર એમાં ઉભરવો જોઈએ.

સાથીઓ,

આપણા દેશના આદિવાસી સમાજની વિશાળ ક્ષમતાનો ઉપયોગ કરવા માટે દેશમાં આટલા મોટા પાયા પર પ્રથમ વખત કામ થઈ રહ્યું છે. આ બજેટમાં પણ આદિજાતિના વિકાસને મહત્વ આપવામાં આવ્યું છે. એકલવ્ય મોડેલ રેસિડેન્શિયલ સ્કૂલોમાં શિક્ષકો અને સ્ટાફની ભરતી માટે મોટી જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. એકલવ્ય મોડલ સ્કૂલોમાં પણ આપણે જોવાનું છે કે વિદ્યાર્થીઓના ફીડબેક શું છે, શિક્ષકોનો શું ફીડબેક છે? આપણે આ દિશામાં વિચારવું પડશે કે આ શાળાઓમાં ભણતા બાળકોને દેશના મોટા શહેરોમાં કેવી રીતે એક્સપોઝર મળે, વધુમાં વધુ સંખ્યામાં અટલ ટિંકરિંગ લેબ કેવી રીતે સ્થાપિત કરી શકાય. તમે કલ્પના કરી શકો છો કે જો આપણે હવેથી જ આ શાળાઓમાં સ્ટાર્ટ-અપ્સ અને ડિજિટલ માર્કેટિંગ માટે વર્કશોપ શરૂ કરીએ તો આપણા આદિવાસી સમાજને કેટલો ફાયદો થશે. જ્યારે આ બાળકો એકલવ્ય મોડલ સ્કૂલમાંથી પાસ આઉટ થાય છે, ત્યારે તેઓ પહેલેથી જ જાણતા હશે કે તેમના વિસ્તારના આદિવાસી ઉત્પાદનોને કેવી રીતે પ્રમોટ કરવું, તેમની બ્રાન્ડિંગ ઓનલાઇન કેવી રીતે કરવી.

સાથીઓ,

પ્રથમ વખત, અમે આદિવાસીઓમાં સૌથી વંચિત લોકો માટે એક વિશેષ મિશન શરૂ કરી રહ્યા છીએ. દેશના 200 થી વધુ જિલ્લાઓના 22 હજારથી વધુ ગામડાઓમાં આપણે આપણા આદિવાસી મિત્રોને ઝડપી સુવિધાઓ પૂરી પાડવાની છે. એ જ રીતે આપણા નાના સમાજમાં, ખાસ કરીને આપણા મુસ્લિમ સમાજમાં, એક પશ્માંડા સમાજ છે, ત્યાં લાભ કેવી રીતે પહોંચે, જે આઝાદીના આટલા વર્ષો પછી પણ ખૂબ પાછળ છે. આ બજેટમાં સિકલસેલમાંથી સંપૂર્ણ છુટકારો મેળવવાનો લક્ષ્યાંક પણ રાખવામાં આવ્યો છે. આ માટે સમગ્ર રાષ્ટ્રના અભિગમની જરૂર છે. એટલા માટે સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત દરેક હિતધારકે ઝડપથી કામ કરવું પડશે.

સાથીઓ,

એસ્પિરેશનલ ડિસ્ટ્રિક્ટ પ્રોગ્રામ રીચિંગ ધ લાસ્ટ માઈલના સંદર્ભમાં એક સફળ મોડેલ તરીકે ઉભરી આવ્યો છે. આ અભિગમ પર હવે દેશના 500 બ્લોકમાં મહત્વાકાંક્ષી બ્લોક પ્રોગ્રામ શરૂ કરવામાં આવી રહ્યો છે. એસ્પિરેશનલ બ્લોક પ્રોગ્રામ માટે, અમે એસ્પિરેશનલ ડિસ્ટ્રિક્ટ્સ માટે કામ કર્યું છે તેવી જ રીતે તુલનાત્મક પરિમાણોને ધ્યાનમાં રાખીને કામ કરવું પડશે. આપણે દરેક બ્લોકમાં પણ એકબીજા માટે સ્પર્ધાનું વાતાવરણ ઊભું કરવાનું છે. મને ખાતરી છે કે આ વેબિનારમાંથી લાસ્ટ માઈલ ડિલિવરીને લગતા નવા વિચારો, નવા સૂચનો આ વિચારમંથનમાંથી બહાર આવશે જે આપણા અંતરિયાળ વિસ્તારોના છેલ્લા છેડે બેઠેલા આપણા ભાઈ-બહેનોના જીવનમાં પરિવર્તન લાવશે. તમારા સૂચનો ખૂબ જ ઉપયોગી થશે. આપણે આગળ વિચારવું પડશે, આપણે અમલીકરણ પર ભાર મૂકવો પડશે, આપણે ટેકનોલોજીનો મહત્તમ ઉપયોગ કરીને પારદર્શિતા સુનિશ્ચિત કરવી પડશે. હોદ્દેદાર યોગ્ય હોવો જોઈએ, તેને મળવાની વ્યવસ્થા તેના માટે ઉપયોગી હોવી જોઈએ, અને સમય મર્યાદામાં મળવી જોઈએ, જેથી બને તેટલી વહેલી તકે તે નવા આત્મવિશ્વાસ સાથે ગરીબી સામે લડવા માટે આપણા સૈનિકોમાંથી એક બની જાય. ગરીબોની આપણી સેના એટલી મજબૂત હોવી જોઈએ કે ગરીબીને હરાવી શકે. આપણે ગરીબોની શક્તિ વધારવી પડશે જેથી ફક્ત આપણા ગરીબ જ ગરીબીને હરાવી શકે, દરેક ગરીબે સંકલ્પ લેવાનું શરૂ કરવું જોઈએ કે હવે મારે ગરીબ નથી રહેવું, હું ઈચ્છું છું કે મારો પરિવાર ગરીબીમાંથી બહાર આવે, સરકાર પકડી રહી છે મારો હાથ, હું ચાલીશ. આપણે આ વાતાવરણ ઊભું કરવાનું છે, અને આ માટે હું તમારા જેવા તમામ હિતધારકોના સક્રિય સહકારની અપેક્ષા રાખું છું. મને ખાતરી છે કે આજનો વેબિનાર એક રીતે સર્વજન હિતાય સર્વજન સુખાયના બહુ મોટા સંકલ્પની પરિપૂર્ણતાનું કારણ બનશે. હું તમને બધાને ખૂબ ખૂબ શુભેચ્છા પાઠવું છું! આભાર !

YP/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com