കേന്ദ്ര നിയമ-നീതിന്യായ മന്ത്രാലയത്തിനു കീഴിലുള്ള നീതിന്യായ വകുപ്പിന്റെ സുപ്രധാന പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്കു സാക്ഷ്യം വഹിച്ച വര്‍ഷമാണ് 2020. ഹൈക്കോടതികളിലെ ഒഴിവുകള്‍ നികത്തുന്നതിനു പുറമേ, കൊവിഡ് മഹാമാരി മൂലമുണ്ടായ ദുഷ്‌കര സാഹചര്യം കണക്കിലെടുത്ത്, കേസുകള്‍ വേഗത്തിലാക്കി നീതി നടപ്പാക്കാന്‍ നിരവധി നടപടികള്‍ സ്വീകരിച്ചു. ഇ-കോടതികള്‍, വെര്‍ച്വല്‍ ലോക് അദാലത്തുകള്‍ എന്നിവയുടെ പ്രവര്‍ത്തനം ഉറപ്പാക്കുകയും നിയമ വ്യവഹാരത്തിനു മുമ്പുള്ള ഘട്ടത്തില്‍ തന്നെ തര്‍ക്ക പരിഹാരത്തിനുള്ള സംവിധാനം ശക്തമാക്കുകയും ചെയ്തു.

 1. ജഡ്ജിമാരുടെ നിയമനവും സ്ഥലംമാറ്റവും

 വ്യവഹാരങ്ങള്‍ ത്വരിതപ്പെടുത്തുന്നതിനും നീതി നല്‍കുന്നതിനും ജഡ്ജിമാരുടെ നിയമനവും കൈമാറ്റവും പ്രധാനമാണ്. ഈ ലക്ഷ്യം നിറവേറ്റുന്നതിനായി രാജ്യത്തെ വിവിധ ഹൈക്കോടതികളിലെ ജഡ്ജിമാരുടെ ഒഴിവുകള്‍ നികത്താന്‍ നീതിന്യായ വകുപ്പ് ശ്രമിച്ചു.

 -  ഹൈക്കോടതികളില്‍ 66 പുതിയ ജഡ്ജിമാരെ നിയമിച്ചു - ബോംബെ ഹൈക്കോടതി (4), അലഹബാദ് (4), ഗുജറാത്ത് (7), കര്‍ണാടക (10), ആന്ധ്രാപ്രദേശ് (7), ജമ്മു കശ്മീര്‍ (5), കേരളം (6)  ), രാജസ്ഥാന്‍ (6), പഞ്ചാബ്, ഹരിയാന (1), മണിപ്പൂര്‍ (1), കൊല്‍ക്കത്ത (1), ഒറീസ (2), ത്രിപുര (1), തെലങ്കാന (1), മദ്രാസ് (10).

 - ഹൈക്കോടതികളില്‍ 90 അധിക ജഡ്ജിമാരെ സ്ഥിരപ്പെടുത്തി - അലഹബാദ് ഹൈക്കോടതി (31), കര്‍ണാടക (10), കൊല്‍ക്കത്ത (16), മദ്രാസ് (9), ഛത്തീസ്ഗഡ് (3), ഹിമാചല്‍ പ്രദേശ് (1), പഞ്ചാബ്, ഹരിയാന (7)  ), ബോംബെ (4), കേരളം  (4), ജാർഖണ്ഡ് (2), ഗുവാഹതി (3).
 - മൂന്ന് അഡീഷണല്‍ ജഡ്ജിമാരുടെ കാലാവധി നീട്ടി - കൊല്‍ക്കത്ത ഹൈക്കോടതി (2), ഛത്തീസ്ഗഡ് (1).

- മൂന്ന് ചീഫ് ജസ്റ്റിസുമാരെ നിയമിച്ചു - ബോംബെ ഹൈക്കോടതി (2), മേഘാലയ (1).

- ഒരു ചീഫ് ജസ്റ്റിസിനെ ഒരു ഹൈക്കോടതിയില്‍ നിന്ന് മറ്റൊന്നിലേക്ക് മാറ്റി.

- ഹൈക്കോടതികളിലെ ഏഴു ജഡ്ജിമാരെ ഒരു ഹൈക്കോടതിയില്‍ നിന്ന് മറ്റൊന്നിലേക്ക് മാറ്റി.

 2. ഇ-കോടതികളുടെ ദൗത്യമാതൃകാ പദ്ധതിയും ഡിജിറ്റല്‍വല്‍ക്കരണ സംരംഭങ്ങളും

 സാങ്കേതികവിദ്യ ഉപയോഗിച്ച് നീതിയിലേക്കുള്ള പ്രവേശനം മെച്ചപ്പെടുത്തുക എന്ന ലക്ഷ്യത്തോടെയാണ് ഇ-കോര്‍ട്ട് ഇന്റഗ്രേറ്റഡ് മിഷന്‍ മോഡ് പദ്ധതി ആരംഭിച്ചത്. ഈ പദ്ധതിക്കു കീഴില്‍, രാജ്യത്തൊട്ടാകെയുള്ള 16,845 കോടതികള്‍ കമ്പ്യൂട്ടര്‍വത്കരിച്ചു. 

എ. ദേശീയ ജുഡീഷ്യല്‍ ഡാറ്റ ഗ്രിഡ്:

 എന്‍ഐസി വികസിപ്പിച്ച കസ്റ്റമൈസ്ഡ് ഫ്രീ, ഓപ്പണ്‍ സോഴ്സ് സോഫ്റ്റുവെയര്‍ (ഫോസ്) അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള കേസ് ഇന്‍ഫര്‍മേഷന്‍ സോഫ്റ്റുവെയര്‍ (സിഐഎസ്) ഇ - കോടതി സേവനങ്ങള്‍ക്കായി ഉപയോഗിക്കുന്നു.  നിലവില്‍ ജില്ലാ കോടതികളിലും ഹൈക്കോടതികളിലും സിഐഎസ് നടപ്പാക്കുന്നു.  ഓരോ കേസിലും സിഎന്‍ആര്‍ നമ്പര്‍, ക്യുആര്‍ കോഡ് എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന ഒരു സവിശേഷ തിരിച്ചറിയല്‍ കോഡ് നല്‍കിയിട്ടുണ്ട്. ഇത് ജുഡീഷ്യല്‍ വിവര കൈമാറ്റത്തിനുള്ള പുതിയ ആശയവിനിമയ മാര്‍ഗ്ഗമായി നാഷണല്‍ ജുഡീഷ്യല്‍ ഡാറ്റ ഗ്രിഡ് (എന്‍ജെഡിജി) വികസിപ്പിക്കുന്നതിന് കാരണമായി.

ഇകോര്‍ട്ട്‌സ് പ്രോജക്ടിന് കീഴില്‍ വികസിപ്പിച്ച എന്‍ജെഡിജി ഉപയോഗിച്ച്, അഭിഭാഷകര്‍ക്കും വ്യവഹാരികള്‍ക്കും ഇന്ന് 17.55 കോടി കേസുകളുടെയും 13.16 കോടിയിലധികം ഓര്‍ഡറുകളുടെയും വിധിന്യായങ്ങളുടെയും കേസ് സ്ഥ്ിതിവിവരങ്ങള്‍ പ്രാപ്യമാക്കാന്‍ കഴിയും. രാജ്യത്തെ എല്ലാ ഹൈക്കോടതികളുടെയും ജില്ലാ കോടതികളുടെയും ഡാറ്റയിലേക്ക് ഇപ്പോള്‍ പ്രവേശനം നല്‍കിയിട്ടുണ്ട്. കെട്ടിക്കിടക്കുന്ന കേസുകള്‍ തിരിച്ചറിയുന്നതിനും കുറയ്ക്കുന്നതിനുമുള്ള ഒരു പ്രധാന ഉപകരണമാണിത്.

ബി.  വെര്‍ച്വല്‍ കോടതികള്‍:

ഗതാഗത കുറ്റകൃത്യങ്ങള്‍ പരീക്ഷിക്കാന്‍ ദില്ലി (2 കോടതികള്‍), ഫരീദാബാദ് (ഹരിയാന), പൂനെ, നാഗ്പൂര്‍ (മഹാരാഷ്ട്ര) കൊച്ചി (കേരളം), ചെന്നൈ (തമിഴ്നാട്), ഗുവാഹതി (അസം), ബെംഗളൂരു (കര്‍ണാടക) എന്നിവിടങ്ങളില്‍ ഒമ്പത് വെര്‍ച്വല്‍ കോടതികള്‍ സ്ഥാപിച്ചു. നിയമലംഘകരുടെയോ അഭിഭാഷകന്റെയോ സാന്നിധ്യം ഒഴിവാക്കി കോടതിയിലെ നടപടിക്രമങ്ങള്‍ കുറയ്ക്കുക എന്നതാണ് ഈ ആശയം. വെര്‍ച്വല്‍ കോടതിയെ ഒരു വെര്‍ച്വല്‍ ജഡ്ജിക്ക് നിയന്ത്രിക്കാന്‍ കഴിയും; അതിന്റെ അധികാരപരിധി മുഴുവന്‍ സംസ്ഥാനത്തേക്കും വ്യാപിപ്പിക്കാനും പ്രവൃത്തി സമയം ദിവസം മുഴുവനുമാക്കാനും കഴിയും. 2020 ഡിസംബര്‍ എട്ടിലെ കണക്കനുസരിച്ച് ഈ കോടതികള്‍ 35,02,896 കേസുകള്‍ കൈകാര്യം ചെയ്യുകയും 130.72 കോടി രൂപ പിഴയടയ്ക്കുകയും ചെയ്തു.

സി. വീഡിയോ കോണ്‍ഫറന്‍സിംഗ്

 കേരളം, ബോംബെ, ദില്ലി എന്നിവിടങ്ങളില്‍ വീഡിയോ കോണ്‍ഫറന്‍സിംഗ് തത്സമയ സംപ്രേഷണം ആരംഭിച്ചു. അങ്ങനെ മാധ്യമങ്ങളെയും മറ്റ് തല്‍പ്പര കക്ഷികളെയും നടപടികളില്‍ ചേരാന്‍ അനുവദിക്കുന്നു. തത്സമയ സംപ്രേഷണത്തിനായി നടപടിക്രമം ( എസ്ഒപി) വയ്ക്കാന്‍ സുപ്രീം കോടതി ഒരു സമിതി രൂപീകരിച്ചു. ഒരു പൈലറ്റ് പദ്ധതിക്കായി ഗുജറാത്ത് ഹൈക്കോടതിയില്‍ പരീക്ഷണാടിസ്ഥാനത്തില്‍ കേസുകളുടെ തത്സമയ സംപ്രേഷണം ആരംഭിച്ചു.

ഡി.  ഇ ഫയലിംഗ്:

 നിയമപരമായ രേഖകളുടെ ഇലക്ട്രോണിക് ഫയലിംഗിനായി ഒരു ഇ-ഫയലിംഗ് സംവിധാനം ഏര്‍പ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ദിവസം മുഴുവനും കേസുകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട രേഖകളില്‍ പ്രവേശിക്കാനും അപ്ലോഡ് ചെയ്യാനും ഇത് അഭിഭാഷകരെ അനുവദിക്കുന്നു. ഇതോടെ രേഖകള്‍ സമര്‍പ്പിക്കുന്നതിന് കോടതിയില്‍ വരുന്നത് അത്യാവശ്യമല്ലാതായി മാറി. ഇ- ഫയലിംഗ് ആപ്ലിക്കേഷനില്‍ നല്‍കിയ കേസിന്റെ വിശദാംശങ്ങള്‍ സിഐഎസ് സോഫ്റ്റുവെയറില്‍ ഉപയോഗിക്കും, അതിനാല്‍ തെറ്റുകള്‍ക്കുള്ള സാധ്യത കുറയ്ക്കുന്നു. ഇ - ഫയലിംഗ് പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന്, പൊതു കോടതികളില്‍ വരുന്ന എല്ലാ വാണിജ്യ തര്‍ക്കങ്ങളിലും പൊതുമേഖലാ സ്ഥാപനങ്ങള്‍ ഉള്‍പ്പെടെയുള്ള എല്ലാ കേന്ദ്ര, സംസ്ഥാന സര്‍ക്കാര്‍ വകുപ്പുകളും ഇ ഫയലിംഗ് ഉപയോഗിക്കാന്‍ അഭ്യര്‍ത്ഥിച്ചിട്ടുണ്ട്.

 അഭിഭാഷകര്‍ക്കും വ്യവഹാരികള്‍ക്കും ഇ- ഫയലിംഗ് സേവനങ്ങള്‍ നല്‍കിക്കൊണ്ട് ഡിജിറ്റല്‍ വിഭജനം പരിഹരിക്കുന്നതിനായി ഇ സേവകേന്ദ്രങ്ങള്‍ പുറത്തിറക്കി. നിലവില്‍ എല്ലാ ഹൈക്കോടതികളെയും ഒരു ജില്ലാ കോടതിയെയും പൈലറ്റ് പദ്ധതിക്കായി ഉള്‍ക്കൊള്ളിച്ചിരിക്കുന്നു, ഇത് എല്ലാ കോടതി സമുച്ചയങ്ങളിലും വ്യാപിപ്പിക്കും.

ഇ. ഇ - പേയ്മെന്റുകള്‍:

 കേസുകളുടെ ഇ-ഫയലിംഗിന് കോടതി ഫീസ് ഇ-പേയ്‌മെന്റുകള്‍ക്ക് സൗകര്യങ്ങള്‍ ആവശ്യമാണ്.  Https://pay.ecourts.gov.in വഴി കോടതി ഫീസ്, പിഴ, പിഴ, ജുഡീഷ്യല്‍ നിക്ഷേപം എന്നിവയുടെ ഓണ്‍ലൈന്‍ പേയ്‌മെന്റ് ആരംഭിച്ചു.  കോടതി ഫീസുകളുടെയും മറ്റ് സിവില്‍ പേയ്മെന്റുകളുടെയും ഇലക്ട്രോണിക് ശേഖരം അവതരിപ്പിക്കുന്നതിന് വിവിധ സംസ്ഥാന ഗവണ്‍മെന്റുകള്‍ നടപ്പാക്കിയ നിലവിലുള്ള കോടതി ഫീസ് നിയമത്തില്‍ ഉചിതമായ ഭേദഗതികള്‍ ആവശ്യമാണ്. കൂടാതെ ഒരു ദേശസാല്‍കൃത ബാങ്കില്‍ അല്ലെങ്കില്‍ മറ്റ് ബാങ്കുകളില്‍ ബാങ്ക് അക്കൗണ്ട് തുറക്കുന്നതിനൊപ്പം അത്തരം പേയ്മെന്റുകള്‍ ഇലക്ട്രോണിക് ആയി സ്വീകരിക്കുന്നതിനും കൈവശം വയ്ക്കുന്നതിനും വിതരണം ചെയ്യുന്നതിനും അനുയോജ്യമാണ്. 21 സംസ്ഥാനങ്ങള്‍ ഇതിനകം കോടതി ഫീസ് നിയമത്തില്‍ ഭേദഗതി വരുത്തിയിട്ടുണ്ട്.

എഫ്-  ഇ കോടതി സേവനങ്ങള്‍:

ഇ-കോടതി പദ്ധതിയുടെ ഭാഗമായി, അഭിഭാഷകര്‍ക്ക്, വ്യവഹാരികള്‍ക്ക് എസ്എംഎസ് (പ്രതിദിനം 1,42,000 എസ്എംഎസ് അയയ്ക്കുന്നു), ഇമെയില്‍ (പ്രതിദിനം 2,00,000 അയയ്ക്കുന്നു) എന്നിവ മുഖേന കേസ്‌നില, ലിസ്റ്റുകള്‍, വിധിന്യായങ്ങള്‍ എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള തത്സമയ വിവരങ്ങള്‍ നല്‍കുന്നതിന് 7 പ്ലാറ്റ്‌ഫോമുകള്‍ സൃഷ്ടിച്ചു. ബഹുഭാഷാ ഇ കോടതി സേവനങ്ങള്‍ പോര്‍ട്ടല്‍ (പ്രതിദിനം 25 ലക്ഷം ഹിറ്റുകള്‍), ജെഎസ്സി (ജുഡീഷ്യല്‍ സേവന കേന്ദ്രങ്ങള്‍), വിവര കിയോസ്‌ക്കുകള്‍ എന്നിവ പ്രവര്‍ത്തനക്ഷമമാക്കി. ഇ- കോടതി സേവന പോര്‍ട്ടലില്‍ 224.41 കോടി ഇടപാടുകള്‍ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. കൂടാതെ, അഭിഭാഷകര്‍ക്കായുള്ള മൊബൈല്‍ ആപ്പ് (ഇന്നുവരെ 49.50 ലക്ഷം ഡൗണ്‍ലോഡുകള്‍), ജഡ്ജിമാര്‍ക്കുള്ള ജസ്റ്റിസ് ആപ്ലിക്കേഷന്‍ (14,000 ഡൗണ്‍ലോഡുകള്‍) എന്നിവയും പുറത്തിറക്കി.

 3. കരാര്‍ വ്യവസ്ഥകള്‍ നടപ്പാക്കാന്‍ പരിഷ്‌കാരങ്ങള്‍ 

- നിക്ഷേപത്തിനും വ്യവസായത്തിനും അനുയോജ്യമായ ഒരു അന്തരീക്ഷം സൃഷ്ടിക്കുന്നതിനായി, മെച്ചപ്പെട്ട കരാറുകള്‍ വേഗത്തില്‍ നടപ്പാക്കുന്നതിന് പരിഷ്‌കാരങ്ങള്‍ നടപ്പാക്കിക്കൊണ്ട് തുടര്‍ച്ചയായ ശ്രമങ്ങള്‍ നടത്തി. സുപ്രീം കോടതിയുടെ ഇ-കമ്മിറ്റികളെ ഇന്ത്യ, ഡല്‍ഹി, മുംബൈ ഹൈക്കോടതികളുമായി ഏകോപിപ്പിച്ച് വിവിധ പരിഷ്‌കാരങ്ങള്‍ നീതിന്യായ വകുപ്പ് ഏറ്റെടുത്തിട്ടുണ്ട്.  

- ദില്ലിയിലെ 22 സമര്‍പ്പിത വാണിജ്യ കോടതികളും മുംബൈയിലെ 4 സമര്‍പ്പിത വാണിജ്യ കോടതികളും പൂര്‍ണ്ണമായും പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു. ദില്ലി ഹൈക്കോടതിയിലെ 22-ാമത് വാണിജ്യ കോടതി 2020 സെപ്റ്റംബര്‍ ഏഴു മുതല്‍ പ്രവര്‍ത്തനക്ഷമമായി. ബെംഗളൂരുവിലെയും കൊല്‍ക്കത്തയിലെയും 2 സമര്‍പ്പിത വാണിജ്യ കോടതികള്‍ പ്രവര്‍ത്തനക്ഷമമായി. ബെംഗളൂരുവില്‍ 7 സമര്‍പ്പിത വാണിജ്യ കോടതികളെ കൂടി കര്‍ണാടക ഹൈക്കോടതി സജ്ജമാക്കിയിരിക്കുന്നു. കൊല്‍ക്കത്തയില്‍ 2 സമര്‍പ്പിത വാണിജ്യ കോടതികളെ കൂടി കൊല്‍ക്കത്ത ഹൈക്കോടതി അനുവദിച്ചു.

 4. ടെലി-ലോ

2017 ഏപ്രിലില്‍ ആരംഭിച്ച ഇന്ത്യാ ഗവണ്‍മെന്റിന്റെ തനതായ ഡിജിറ്റല്‍ സംരംഭമാണിത്, ഇതുവഴി വ്യവഹാരത്തിനു മുമ്പുള്ള ഘട്ടത്തില്‍ കേസുകള്‍ പരിഹരിക്കുക എന്നതാണ് പ്രധാനമായും ലക്ഷ്യമിടുന്നത്. സമൂഹത്തിലെ പാര്‍ശ്വവത്കരിക്കപ്പെട്ട വിഭാഗങ്ങള്‍ക്ക് സൗജന്യ നിയമോപദേശം നല്‍കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നു. പാനലിലുള്ള അഭിഭാഷകര്‍ പൊതു സേവന കേന്ദ്രങ്ങളില്‍ (സിഎസ്സി), സിഎസ്സികളില്‍ ലഭ്യമായ വീഡിയോ കോണ്‍ഫറന്‍സിംഗ് / ടെലിഫോണ്‍ സൗകര്യം വഴി നിയമോപദേശം നല്‍കുന്നു. ഉപദേശം തേടുന്നതിനായി കേസുകള്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്യുന്നതിന് ഗുണഭോക്താക്കള്‍ക്ക് സിഎസ്സികളെ സമീപിക്കാന്‍ സൗകര്യമൊരുക്കുന്നതിനു പാരാ ലീഗല്‍ സന്നദ്ധ പ്രവര്‍ത്തകരുണ്ട്. ഒരു ടെലി-ലോ ഡാഷ്ബോര്‍ഡ് (http://www.tele-law.in/) രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്ത കേസുകളുടെ എണ്ണത്തെക്കുറിച്ചും ഉപദേശങ്ങള്‍ പ്രവര്‍ത്തനക്ഷമമാക്കിയതിനെക്കുറിച്ചും തത്സമയ വിവരങ്ങള്‍ നല്‍കുന്നു. ഇത് 22 ഭാഷകളില്‍ ലഭ്യമാണ്.

 5. ന്യായ ബന്ധു

 1987 ലെ ലീഗല്‍ സര്‍വീസ് അതോറിറ്റി ആക്റ്റ്, പന്ത്രണ്ടാം വകുപ്പു പ്രകാരം അര്‍ഹരായ വ്യക്തികള്‍ക്ക് സൗജന്യ നിയമ സഹായവും ഉപദേശവും നല്‍കാനാണ് ഈ പദ്ധതി ലക്ഷ്യമിടുന്നത്. രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്ത അപേക്ഷകരുടെ / വ്യവഹാരികളുടെ കേസുകള്‍ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതിനും അവരുടെ സമയവും സേവനങ്ങളും സ്വമേധയാ നല്‍കുന്നതിനും നീതിന്യായ വകുപ്പില്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തിട്ടുള്ള അഭിഭാഷകരാണ് ഈ സേവനം നല്‍കുന്നത്.  2243 അഭിഭാഷകര്‍ രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്തു, ഈ പരിപാടിയില്‍ ഇതുവരെ 875 കേസുകള്‍ നടത്തി. രജിസ്റ്റര്‍ ചെയ്ത ന്യായ ബന്ധു അഭിഭാഷകരുടെ പട്ടിക https://probono-doj.in/list-of-advocates.html ല്‍ ലഭ്യമാണ്.

 6. വടക്കു കിഴക്കന്‍ മേഖലയ്ക്കും ജമ്മു കശ്മീരിലേക്കും നീതി ലഭ്യമാക്കല്‍

 2012 മുതല്‍ വടക്കുകിഴക്കന്‍ മേഖലയിലെ എട്ട് സംസ്ഥാനങ്ങളിലും (സിക്കിം ഉള്‍പ്പെടെ) കേന്ദ്രഭരണ പ്രദേശമായ ജമ്മു കശ്മീരിലും ''നീതിയിലേക്കുള്ള പ്രവേശനം - വടക്ക് കിഴക്കന്‍ സംസ്ഥാനങ്ങളും ജമ്മു കശ്മീരിലും'' പദ്ധതി നടപ്പാക്കുന്നു. നിയമപരമായ അവബോധം സൃഷ്ടിക്കുക, മെച്ചപ്പെടുത്തുക എന്നതാണ് പരിപാടിയുടെ ലക്ഷ്യം. നിയമ സാക്ഷരത, സ്ത്രീകള്‍, കുട്ടികള്‍, പട്ടികജാതി വിഭാഗങ്ങള്‍, പട്ടിക വര്‍ഗ്ഗങ്ങള്‍ തുടങ്ങിയ സമൂഹത്തിലെ പാര്‍ശ്വവത്കരിക്കപ്പെട്ടവരും ദുര്‍ബലരുമായ വിഭാഗങ്ങളുടെ നിയമപരമായ ആവശ്യങ്ങള്‍ പരിഹരിക്കുന്നതു മുഖേനയാണത് സാധ്യമാവുക. 

7. നാഷണല്‍ ലീഗല്‍ സര്‍വീസസ് അതോറിറ്റി (നല്‍സ)

 സാധാരണക്കാര്‍ക്ക് നിയമ സഹായ സ്ഥാപനങ്ങള്‍ എളുപ്പത്തില്‍ പ്രാപ്യമാക്കുന്നതിന് ദേശീയ നിയമസഹായ കേന്ദ്രം (15100), സംസ്ഥാന നിയമസഹായ കേന്ദ്രങ്ങളും നമ്പറുകളും നാല്‍സ ശക്തിപ്പെടുത്തി.  ആളുകളെ അവരുടെ അവകാശങ്ങളെയും അധികാരങ്ങളെയും കുറിച്ച് ബോധവത്കരിക്കുന്നതിന് റേഡിയോയും സമൂഹമാധ്യമ ഉപകരണങ്ങളും ഉള്‍പ്പെടെ ഉപയോഗിക്കുന്നതിനും നടപടികള്‍ സ്വീകരിച്ചു. ലീഗല്‍ സര്‍വീസസ് അതോറിറ്റികള്‍ നിയമ സേവനങ്ങളുടെ മെച്ചപ്പെട്ടതും ഗുണനിലവാരമുള്ളതുമായ പ്രവര്‍ത്തനത്തിനായി ഡോക്യുമെന്റേഷനിലും വിവരശേഖരണത്തിലും ആകര്‍ഷകത്വം കൊണ്ടുവരുന്നതിനായി 2020 ജൂണില്‍ കൈപ്പുസ്തകം തയ്യാറാക്കി തുടക്കം കുറിച്ചു.

 8. പ്രത്യേക അതിവേഗ കോടതികള്‍ (എഫ് ടി എസ് സി) സ്ഥാപിക്കല്‍

 സ്ത്രീകളുടെയും കുട്ടികളുടെയും സുരക്ഷ പരമപ്രധാനമായതിനാല്‍, ബലാത്സംഗം, പോക്സോ നിയമം എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കേസുകള്‍ വേഗത്തില്‍ വിചാരണ ചെയ്യുന്നതിനും തീര്‍പ്പാക്കുന്നതിനുമായി രാജ്യത്തുടനീളം 1023 എഫ്ടിഎസ്സികള്‍ സ്ഥാപിക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു പദ്ധതി നീതിന്യായ വകുപ്പ് നടപ്പാക്കുന്നു. 389 പ്രത്യേക പോക്സോ കോടതികള്‍ ഉള്‍പ്പെടെ ആകെ 1023 എഫ്ടിഎസ്സികളില്‍ 28 സംസ്ഥാനങ്ങള്‍, കേന്ദ്രഭരണ പ്രദേശങ്ങള്‍ എന്നിവിടങ്ങളിലായി 363 പ്രത്യേക പോക്സോ കോടതികള്‍ ഉള്‍പ്പെടെ 823 എഫ്ടിഎസ്സികള്‍ സ്ഥാപിച്ചു.ഇവയില്‍ 321 പോക്സോ കോടതികളുള്‍പ്പെടെ 597 എഫ്ടിഎസ്സികള്‍ പ്രവര്‍ത്തനക്ഷമമാക്കി.

 9. ജുഡീഷ്യറിയുടെ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങള്‍ വികസിപ്പിക്കുന്നതിനും കേന്ദ്ര ന്യായാലയങ്ങളുടെ പ്രവര്‍ത്തന പദ്ധതിക്കും കേന്ദ്രാവിഷ്‌കൃത പദ്ധതി (സിഎസ്എസ്) നടപ്പാക്കുന്നു

 ജുഡീഷ്യറിയുടെ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങള്‍ വികസിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള കേന്ദ്രാവിഷ്‌കൃത പദ്ധതി ജില്ലാ, പ്രാദേശിക തലങ്ങളിലുള്‍പ്പെടെ രാജ്യമെമ്പാടുമുള്ള ജില്ലാ, കീഴ്‌ക്കോടതികളിലെ ജഡ്ജിമാര്‍ക്കും ജുഡീഷ്യല്‍ ഓഫീസര്‍മാര്‍ക്കും അനുയോജ്യമായി കോടതി ഹാളുകളുടെയും താമസസൗകര്യങ്ങളുടെയും ലഭ്യത വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുകയാണ് ലക്ഷ്യം. രാജ്യമെമ്പാടുമുള്ള ജുഡീഷ്യറിയുടെ പ്രവര്‍ത്തനവും മികവും ഓരോ പൗരനിലും എത്തിച്ചേരുന്നതിന് ഇത് സഹായിക്കും

‍