કેન્દ્રીય પંચાયતી રાજ રાજ્ય મંત્રી, પ્રો. એસ. પી. સિંહ બઘેલે પેસા દિવસ (24 ડિસેમ્બર 2025)ના અવસરે વીડિયો સંદેશ દ્વારા વિશાખાપટ્ટનમ ખાતે બે દિવસીય પેસા મહોત્સવ (23–24 ડિસેમ્બર 2025)ના સહભાગીઓને સંબોધિત કર્યા હતા. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે પંચાયત (અનુસૂચિત વિસ્તારોમાં વિસ્તરણ) અધિનિયમ, 1996 (PESA) જળ, જંગલ, જમીન અને કુદરતી સંસાધનો પર આદિવાસી અધિકારો માટે મજબૂત બંધારણીય સમર્થન પૂરું પાડે છે, અને પાયાના સ્તરે તેના અસરકારક અમલીકરણ માટે આહ્વાન કર્યું હતું.

આ મહોત્સવમાં તમામ દસ પેસા રાજ્યો, એટલે કે આંધ્રપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, ગુજરાત, હિમાચલ પ્રદેશ, ઝારખંડ, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, ઓડિશા, રાજસ્થાન અને તેલંગાણાના આદિવાસી સમુદાયોના પંચાયત પ્રતિનિધિઓ, રમતવીરો, કારીગરો, શિલ્પકારો અને સાંસ્કૃતિક કલાકારોની ઉત્સાહભરી ભાગીદારી જોવા મળી હતી. સહભાગીઓએ કબડ્ડી, તીરંદાજી, પેસા રન અને આદિવાસી ડેમો ગેમ્સ જેવી રમતગમતની સ્પર્ધાઓમાં પોતાની પ્રતિભા પ્રદર્શિત કરી હતી, સાથે જ આદિવાસી ખોરાક, હસ્તકલા, કલા, સંસ્કૃતિ, નૃત્ય અને પરંપરાઓના પ્રદર્શનો યોજાયા હતા, જે આદિવાસી વારસાને એક જીવંત રાષ્ટ્રીય મંચ પૂરો પાડે છે.

પ્રો. બઘેલે હાઇલાઇટ કર્યું હતું કે પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે પેસા વિસ્તારોમાં પાયાના સ્તરના શાસનને મજબૂત કરવા માટે ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ અને અધિકારીઓ માટે વ્યવસ્થિત તાલીમ કાર્યક્રમો હાથ ધર્યા છે, જ્યારે અન્ય રાજ્યોમાં નકલ કરવા માટે શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓનું દસ્તાવેજીકરણ પણ કર્યું છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે સ્થાનિક જરૂરિયાતો અને પરંપરાઓને અનુરૂપ ગ્રામીણ સ્તરે તૈયાર કરાયેલ સહભાગી વિકાસ યોજનાઓ આદિવાસી સમાજની પ્રગતિ અને માનનીય પ્રધાનમંત્રીના 'વિકસિત ભારત 2047' ના વિઝનને હાંસલ કરવા માટે નિર્ણાયક છે. તેમણે ઉમેર્યું કે પેસા મહોત્સવનો ઉદ્દેશ્ય આદિવાસી યુવાનોને જોડવાનો, નેતૃત્વ કૌશલ્યને પ્રોત્સાહન આપવાનો, આદિવાસી સંસ્કૃતિને રાષ્ટ્રીય માન્યતા આપવાનો અને "મેરી પરંપરા, મેરી પહેચાન" (મારી પરંપરા, મારી ઓળખ) ની ભાવનાને મજબૂત કરવાનો છે.

પંચાયતી રાજ મંત્રાલયના સચિવ શ્રી વિવેક ભારદ્વાજે જળ, જંગલ અને જમીનની સુરક્ષા માટે પેસા એક્ટના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો, જ્યારે અનુસૂચિત વિસ્તારોમાં પાયાના સ્તરના શાસનને મજબૂત બનાવ્યું હતું. તેમણે જણાવ્યું હતું કે આ કાયદો સ્થાનિક સંસ્થાઓને સશક્ત બનાવે છે, સમુદાયના નેતૃત્વ હેઠળના નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયાને સુનિશ્ચિત કરે છે અને ગ્રામસભાને લોકશાહી ભાગીદારીના કેન્દ્રમાં રાખે છે. તેમણે કહ્યું કે પેસા વિસ્તારોમાં ગ્રામસભાઓ દ્વારા લેવામાં આવેલા નિર્ણયો આદિવાસી સમુદાયોને તેમના સંસાધનોનું સંચાલન કરવા અને તેમના પોતાના વિકાસ માટે માર્ગદર્શન આપવા સક્ષમ બનાવીને ભારતની લોકશાહી માળખાની સાચી તાકાતને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

આ પ્રસંગે એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ બાબતને હાઇલાઇટ કરતા, શ્રી ભારદ્વાજે જાણ કરી હતી કે ઝારખંડ સરકારે પેસા નિયમોના ડ્રાફ્ટને મંજૂરી આપી દીધી છે, જે તેને પેસા નિયમોના જાહેરનામા તરફ આગળ વધનાર દસ પેસા રાજ્યોમાં નવમું રાજ્ય બનાવે છે.

આંધ્રપ્રદેશ સરકારના પંચાયતી રાજ અને ગ્રામીણ વિકાસ વિભાગના અગ્ર સચિવ શ્રી શશી ભૂષણ કુમારે વિશાખાપટ્ટનમમાં તમામ સહભાગીઓનું સ્વાગત કર્યું હતું અને પેસા દિવસ નિમિત્તે શુભેચ્છાઓ પાઠવી હતી. તેમણે પેસા જિલ્લાઓ અને અનુસૂચિત વિસ્તારો પર વિશેષ ધ્યાન આપીને પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ દ્વારા નાગરિકોને સશક્ત બનાવવાની રાજ્ય સરકારની પ્રતિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો હતો.

મહોત્સવના બીજા દિવસે, પેસા દિવસ સાથે સુસંગત રહીને, પેસા પોર્ટલ, પેસા ઇન્ડિકેટર્સ, આદિવાસી ભાષાઓમાં પેસા પર તાલીમ મોડ્યુલ્સ અને હિમાચલ પ્રદેશના કિન્નૌર જિલ્લા પરની ઈ-બુક સહિત અનેક મુખ્ય પહેલો લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. પંચાયતી રાજ મંત્રાલય અને આંધ્રપ્રદેશ સરકારના વરિષ્ઠ અધિકારીઓની હાજરીમાં શ્રી વિવેક ભારદ્વાજ અને શ્રી શશી ભૂષણ કુમાર દ્વારા સંયુક્ત રીતે આનું અનાવરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ પહેલો રાજ્યોમાં અસરકારક પેસા અમલીકરણ માટે સંસ્થાકીય મજબૂતીકરણ, દેખરેખ અને ક્ષમતા નિર્માણ તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.

એક સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમમાં ભારતનો વિવિધ આદિવાસી અને લોક વારસો પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં આંધ્રપ્રદેશના કુચિપુડી શાસ્ત્રીય નૃત્ય અને રાજ્યવાર પ્રદર્શનો જેવા કે ગુસ્સાદી (તેલંગાણા), ગાવરી (રાજસ્થાન), ઢેમસા (ઓડિશા) અને મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ, ઝારખંડ, હિમાચલ પ્રદેશ, ગુજરાત, છત્તીસગઢ અને આંધ્રપ્રદેશના લોક નૃત્યોનો સમાવેશ થાય છે. પસંદગીની આદિવાસી ડેમો ગેમ્સ પણ રજૂ કરવામાં આવી હતી, ત્યારબાદ સહભાગી ટીમોનું સન્માન કરવામાં આવ્યું હતું.

સમાપન સત્રમાં પેસા રન, કબડ્ડી અને તીરંદાજી સ્પર્ધાઓના વિજેતાઓને ઇનામોનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું, સાથે આદિવાસી ડેમો ગેમ્સના સહભાગીઓને પ્રમાણપત્રો અને સ્મૃતિચિહ્નો એનાયત કરવામાં આવ્યા હતા. એક પ્રતીકાત્મક હાવભાવમાં, પેસા મહોત્સવની બેટન (Baton) છત્તીસગઢને સોંપવામાં આવી હતી, જે તેને આગામી યજમાન રાજ્ય તરીકે ચિહ્નિત કરે છે.

પેસા રન (પુરુષ વર્ગ) માં, શ્રી અતુલ ચિઢાડે (મહારાષ્ટ્ર) એ પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું, ત્યારબાદ શ્રી સૂરજ માશી અને શ્રી મનોજ હિલિન (બંને મહારાષ્ટ્રથી) બીજા અને ત્રીજા સ્થાને રહ્યા. મહિલા વર્ગમાં કુમારી રાજકુમારી (રાજસ્થાન) એ પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું, ત્યારબાદ કુમારી હીરા સાંગા (ઝારખંડ) અને કુમારી પ્રિયા (હિમાચલ પ્રદેશ) એ બીજું અને ત્રીજું સ્થાન હાંસલ કર્યું હતું.

મહિલા તીરંદાજીમાં, કુમારી ખુશી નાનોમા (રાજસ્થાન) એ સુવર્ણ ચંદ્રક, કુમારી અનુરાધા કુમારી (ઝારખંડ) એ રજત ચંદ્રક અને કુમારી અંબિકા (ઓડિશા) એ કાંસ્ય ચંદ્રક જીત્યો. પુરુષ તીરંદાજીમાં, શ્રી કૃષ્ણા પિંગુઆ (ઝારખંડ) એ સુવર્ણ, શ્રી બદ્રીલાલ મીના (રાજસ્થાન) એ રજત અને શ્રી દિનેશ મુર્મુ (ઝારખંડ) એ કાંસ્ય ચંદ્રક જીત્યો. 23 ડિસેમ્બર 2025ના રોજ યોજાયેલી કબડ્ડી સ્પર્ધાઓમાં, વિશાખાપટ્ટનમ પોર્ટ ઓથોરિટી ઇન્ડોર સ્ટેડિયમમાં પુરુષ વર્ગમાં મધ્યપ્રદેશ વિજેતા બન્યું, જ્યારે મહિલા વર્ગમાં ઝારખંડ વિજેતા બન્યું.

પેસા એક્ટના બંધારણીય આદેશ અનુસાર ગ્રામસભાઓ દ્વારા લોકોની ભાગીદારી સાથે તમામ દસ પેસા રાજ્યોમાં પેસા દિવસ ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. આ પ્રસંગે ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને ઓડિશાના મુખ્યમંત્રીઓએ વીડિયો સંદેશ દ્વારા શુભેચ્છાઓ પાઠવી હતી. લોકસભા અને રાજ્યસભાના સંસદસભ્યોએ, પંચાયત પ્રતિનિધિઓ સાથે મળીને, પેસા મહોત્સવને એક એવી પહેલ તરીકે બિરદાવી હતી જે લોકોની ભાગીદારીને ઊંડી બનાવે છે, પાયાના સ્તરના સ્વરાજને મજબૂત કરે છે અને આ પ્રસંગને લોક સંસ્કૃતિમાં મૂળ ધરાવતા લોક ઉત્સવ તરીકે ઉજવે છે.

વિશાખાપટ્ટનમ પોર્ટ ઓથોરિટી સ્ટેડિયમ ખાતે 23-24 ડિસેમ્બર 2025 દરમિયાન આયોજિત બે દિવસીય પેસા મહોત્સવ આજે પેસા દિવસના અવસરે સમાપ્ત થયો હતો, જે પંચાયત (અનુસૂચિત વિસ્તારોમાં વિસ્તરણ) અધિનિયમ, 1996 ના અસરકારક અમલીકરણ અને અનુસૂચિત વિસ્તારોમાં પાયાના સ્તરના સ્વ-શાસનને મજબૂત કરવા પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાને પુનઃપુષ્ટ કરે છે.

SM/BS/GP/JD