સરકાર ઘરેલું LPG ગ્રાહકોને LPG વિતરણ અને સબસિડી ટ્રાન્સફર કાર્યક્ષમ, પારદર્શક અને સમાવેશી બને તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે સતત પગલાં લઈ રહી છે. પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગેસ મંત્રી શ્રી હરદીપ સિંહ પુરીએ રાજ્યસભામાં એક તારાંકિત પ્રશ્નના લેખિત જવાબમાં આ વાત કહી હતી. તેમણે કહ્યું હતું કે ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBTL) યોજના, આધાર-આધારિત ચકાસણી, બાયોમેટ્રિક પ્રમાણીકરણ અને અયોગ્ય અથવા ડુપ્લિકેટ જોડાણો દૂર કરવા જેવી પહેલોના અમલીકરણથી લક્ષિત સબસિડી ટ્રાન્સફરની સિસ્ટમ નોંધપાત્ર રીતે મજબૂત થઈ છે.

શ્રી પુરીએ માહિતી આપી કે ગ્રાહક સશક્તિકરણ વધારવા અને સેવા પારદર્શિતા સુધારવા માટે, દેશભરના તમામ LPG વિતરકો પર IVRS/SMS રિફિલ બુકિંગ સિસ્ટમ લાગુ કરવામાં આવી છે. આ સિસ્ટમ હેઠળ, ગ્રાહકોને મુખ્ય તબક્કાઓ - રિફિલ બુકિંગ, કેશ મેમો જનરેટિંગ અને રિફિલ ડિલિવરી - પર SMS સૂચનાઓ પ્રાપ્ત થાય છે જે તેમને તેમના વ્યવહારોને ટ્રેક કરવા અને કોઈપણ ખોટા કે બિન-પ્રાપ્તિ કેસોની જાણ કરવા સક્ષમ બનાવે છે. તેમણે વધુમાં માહિતી આપી કે ઓઇલ માર્કેટિંગ કંપનીઓ (OMCs)એ ડિલિવરી ઓથેન્ટિકેશન કોડ (DAC) રજૂ કર્યો છે, જે કેશ મેમો જનરેટ થાય ત્યારે ગ્રાહકને SMS દ્વારા મોકલવામાં આવે છે અને ડિલિવરી સમયે ડિલિવરી કર્મચારીઓ સાથે શેર કરવાની જરૂર છે, જેનાથી પ્રમાણીકરણ સુનિશ્ચિત થાય છે.

પાલન સુનિશ્ચિત કરવા અને ગેરરીતિઓને રોકવા માટે, મંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે OMCના પ્રાદેશિક અધિકારીઓ દ્વારા LPG વિતરકોનું નિયમિત અને આશ્ચર્યજનક નિરીક્ષણ કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત, પ્રાદેશિક કચેરીઓ, ઝોનલ કચેરીઓ, વિભાગીય કચેરીઓ અને પ્રાદેશિક કચેરીઓના અધિકારીઓ, ભેળસેળ વિરોધી સેલ, ગુણવત્તા ખાતરી સેલ અને તકેદારી વિભાગના અધિકારીઓ સાથે મળીને LPGના દુરુપયોગને રોકવા માટે વિતરકોના વેરહાઉસ, શોરૂમ, ડિલિવરી પોઇન્ટ અને રસ્તામાં અચાનક તપાસ કરે છે.

શ્રી પુરીએ સબસિડી ટ્રાન્સફર અને સિસ્ટમને મજબૂત બનાવવા માટે હાથ ધરવામાં આવેલા મુખ્ય સુધારાઓની રૂપરેખા આપી, જેમાં સામેલ છે:

1. LPG (DBTL)નું ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર - PAHAL યોજના:

દેશભરમાં સબસિડીના પારદર્શક અને અસરકારક વિતરણ માટે PAHAL યોજના જાન્યુઆરી 2015થી લાગુ કરવામાં આવી છે. શ્રી પુરીએ જણાવ્યું હતું કે આ યોજના હેઠળ, બધા ઘરેલુ LPG સિલિન્ડરો બિન-સબસિડીવાળા ભાવે વેચવામાં આવે છે અને લાગુ સબસિડી સીધી ગ્રાહકોના બેંક ખાતામાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે. સબસિડી ક્રેડિટ પર, ગ્રાહકને સબસિડી ક્રેડિટની પુષ્ટિ કરતો SMS પ્રાપ્ત થાય છે. નિષ્ફળ વ્યવહારના કિસ્સામાં, ગ્રાહકને SMS દ્વારા જરૂરી સુધારાત્મક કાર્યવાહી સાથે સમસ્યાની જાણ કરવામાં આવે છે. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે PAHAL એ 'નકલી' ખાતાઓ, બહુવિધ ખાતાઓ અને નિષ્ક્રિય LPG કનેક્શનોને ઓળખવામાં અને અવરોધિત કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે, જેનાથી સબસિડીવાળા LPGના વાણિજ્યિક ઉપયોગને રોકી શકાય છે. 01.07.2025 સુધીમાં 4.08 કરોડ નકલી, બોગસ/અસ્તિત્વમાં ન હોય તેવા અને નિષ્ક્રિય LPG કનેક્શનોને અવરોધિત, સસ્પેન્ડ અથવા નિષ્ક્રિય કરવામાં આવ્યા છે.

2. કોમન એલપીજી ડેટાબેઝ પ્લેટફોર્મ (સીએલડીપી) દ્વારા ડી-ડુપ્લિકેશન:

શ્રી પુરીએ માહિતી આપી હતી કે સરકારે સીએલડીપી રજૂ કર્યું છે જેના દ્વારા ડુપ્લિકેટ કનેક્શન ઓળખવામાં આવે છે અને એલપીજી ડેટાબેઝમાંથી દૂર કરવામાં આવે છે. ડીડુપ્લિકેશન મુખ્ય પરિમાણો તરીકે આધાર નંબર, બેંક ખાતાની વિગતો, એએચએલ ટીઆઈએન નંબર, રેશન કાર્ડની વિગતો, નામ અને સરનામાનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવે છે.
બાયોમેટ્રિક આધાર પ્રમાણીકરણ ડ્રાઇવ:

3. બાયોમેટ્રિક આધાર પ્રમાણીકરણ અભિયાન:

મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે DBT યોજનાઓ માટે આધાર-આધારિત પ્રમાણીકરણ સચોટ, વાસ્તવિક સમય અને ખર્ચ-અસરકારક ઓળખ, લાભાર્થીઓની પ્રમાણીકરણ અને ડુપ્લિકેટ કનેક્શનની ઓળખને સક્ષમ બનાવે છે, જેનાથી લક્ષિત લાભ વિતરણ સુનિશ્ચિત થાય છે. સરકારે જાહેર ક્ષેત્રની ઓઇલ માર્કેટિંગ કંપનીઓને PMUY અને PAHAL લાભાર્થીઓનું બાયોમેટ્રિક આધાર પ્રમાણીકરણ હાથ ધરવા અને પૂર્ણ કરવા નિર્દેશ આપ્યો હતો. 01.07.2025 સુધીમાં, હાલના PMUY લાભાર્થીઓમાંથી 67% માટે બાયોમેટ્રિક આધાર પ્રમાણીકરણ પૂર્ણ થઈ ગયું છે. વધુમાં, બધા નવા PMUY ગ્રાહકોએ કનેક્શન બહાર પાડવામાં આવે તે પહેલાં બાયોમેટ્રિક પ્રમાણીકરણ કરાવવું જરૂરી છે.

4. અયોગ્ય ગ્રાહકોને દૂર કરવા:

શ્રી પુરીએ જણાવ્યું હતું કે PAHAL યોજના PMUY ગ્રાહકોને સબસિડી લાભોનું લક્ષ્યાંકિત વિતરણ સક્ષમ બનાવે છે. આ લાભો લાયક અને લક્ષિત લાભાર્થીઓ સુધી કાર્યક્ષમ અને સમયસર પહોંચે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે ઘણા પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. શરૂઆતથી, વ્યાપક ડી-ડુપ્લિકેશન પ્રક્રિયાઓના પરિણામે, 8.49 લાખ PMUY કનેક્શન સમાપ્ત કરવામાં આવ્યા છે. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે જાન્યુઆરી 2025માં PMUY ગ્રાહકોને દૂર કરવા માટે એક માનક સંચાલન પ્રક્રિયા (SOP) જારી કરવામાં આવી હતી જેમણે કનેક્શન ઇન્સ્ટોલ કર્યા પછી કોઈ રિફિલ લીધું ન હતું. આ SOP હેઠળ, લગભગ 12,000 નિષ્ક્રિય PMUY કનેક્શન સમાપ્ત કરવામાં આવ્યા છે.

5. આધાર પાલન વધારીને વ્યવહાર નિષ્ફળતાઓ ઘટાડવી:

મંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે મોટાભાગના સબસિડી વ્યવહારો ડિલિવરીના બે દિવસમાં સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ થાય છે, પરંતુ બેંક ખાતાઓમાંથી આધાર કાર્ડ કાઢી નાખવા, બેંકોનું મર્જર, નિષ્ક્રિય આધાર નંબર અને એકાઉન્ટ બંધ કરવા અથવા ટ્રાન્સફર સહિત કેટલીક સમસ્યાઓને કારણે વ્યવહારો નિષ્ફળ ગયા છે. બધા ગ્રાહકો આધાર ટ્રાન્સફર પાલન કરે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે ખાસ પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા છે. 01.07.2025 સુધીમાં કુલ 33.05 કરોડ સક્રિય LPG ગ્રાહકોમાંથી 92.44% લોકોએ OMCના ડેટાબેઝમાં આધાર કાર્ડ સીડ કર્યું છે. કુલ 30.63 કરોડ DBTL ગ્રાહકોમાંથી લગભગ 86.78% લોકોએ આધાર ટ્રાન્સફરનું પાલન કર્યું છે.

LPG વિતરણનું નિયમન કરવા માટે, શ્રી પુરીએ માહિતી આપી હતી કે સરકારે "લિક્વિફાઇડ પેટ્રોલિયમ ગેસ (પુરવઠા અને વિતરણનું નિયમન) ઓર્ડર, 2000"ને સૂચિત કર્યું છે. વધુમાં, OMCએ LPG વિતરકો દ્વારા અનુસરવા માટે "માર્કેટિંગ શિસ્ત માર્ગદર્શિકા" ઘડી છે. આ માર્ગદર્શિકા ગેરરીતિમાં સંડોવાયેલા વિતરકો સામે દંડાત્મક કાર્યવાહીની જોગવાઈ કરે છે. LPGના માર્કેટિંગમાં અનિયમિતતાના તમામ સ્થાપિત કેસોમાં, માર્કેટિંગ શિસ્ત માર્ગદર્શિકા અથવા વિતરક કરારની જોગવાઈઓ અનુસાર કાર્યવાહી કરવામાં આવે છે.

મંત્રીએ માહિતી આપી કે DBTL-PAHAL યોજનાની અસરનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે ઘણા અભ્યાસ હાથ ધરવામાં આવ્યા છે. સંશોધન અને વિકાસ પહેલ (RDI) દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા વ્યાપક તૃતીય-પક્ષ મૂલ્યાંકનમાં જાણવા મળ્યું છે કે 90%થી વધુ ઉત્તરદાતાઓ સબસિડી ભરપાઈ વ્યવસ્થાથી સંતુષ્ટ હતા. આ અહેવાલમાં સબસિડી ચુકવણી માળખાને મજબૂત બનાવવા અને ફરિયાદ નિવારણ પ્રણાલીઓને મજબૂત બનાવવા અને આર્થિક રીતે નબળા વર્ગો સુધી સબસિડી મર્યાદિત કરીને લક્ષ્યીકરણમાં સુધારો કરવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે. તે LPGનો સલામત ઉપયોગ અને વધુ સારી સ્વીકાર્યતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે સ્થાનિક ભાષાઓ અને સમૂહ માધ્યમો દ્વારા સતત સલામતી જાગૃતિ અને વ્યાપક પહોંચની જરૂરિયાત પર પણ પ્રકાશ પાડે છે. આ તારણોના આધારે, શ્રી પુરીએ જણાવ્યું હતું કે PAHAL યોજનાની કાર્યક્ષમતા, પારદર્શિતા અને સુલભતાને વધુ સુધારવા માટે પગલાં લેવામાં આવ્યા છે.

2024-25 દરમિયાન ગ્રાહકોને લગભગ 194 કરોડ LPG રિફિલનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું, અને તેમાંથી માત્ર 0.08% ફરિયાદો મળી હતી - જેમાંથી મોટાભાગની સબસિડી ટ્રાન્સફર અથવા ડિલિવરીમાં વિલંબ સાથે સંબંધિત હતી - જે સિસ્ટમની એકંદર કાર્યક્ષમતા દર્શાવે છે.

તેમણે એમ પણ માહિતી આપી હતી કે LPG ગ્રાહકો માટે ફરિયાદ નિવારણ પ્રણાલીને ધીમે ધીમે મજબૂત અને સુધારેલ કરવામાં આવી છે જેથી એકંદર ગ્રાહક અનુભવ અને સેવાની ગુણવત્તામાં સુધારો થાય. ગ્રાહકો તેમની ફરિયાદો નીચેના માધ્યમો દ્વારા નોંધાવી શકે છે:

1. ટોલ-ફ્રી હેલ્પલાઇન: 1800 2333 555 (સબસિડી સંબંધિત મુદ્દાઓ સહિત તમામ ગ્રાહક સંબંધિત પ્રશ્નો માટે)

2. OMCની સત્તાવાર વેબસાઇટ્સ અને મોબાઇલ એપ્લિકેશન્સ

3. કેન્દ્રિત જાહેર ફરિયાદ નિવારણ અને દેખરેખ પ્રણાલી (CPGRAMS)

4. ચેટબોટ્સ, વોટ્સએપ અને સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ (ટ્વિટર, ફેસબુક, ઇન્સ્ટાગ્રામ), જેમાં MoPNGeSEVAનો સમાવેશ થાય છે

5. હેલ્પલાઇન 1906: LPG અકસ્માતો અને લીક માટે સમર્પિત

6. ડિસ્ટ્રીબ્યુટર ઓફિસમાં સીધી ફરિયાદો દાખલ કરવી

AP/NP/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com