पेट्रोलियम तथा प्राकृतिक ग्यास मन्त्रालय
पीएमयूवाई लाभार्थीहरूद्वारा एलपीजीको राम्रो खपतलाई प्रोत्साहन गर्नका लागि सरकारी कदम
Posted On:
28 JUL 2025 2:21PM by PIB Gangtok
प्रधानमन्त्री उज्ज्वला योजना (पीएमयूवाई) मई, 2016 मा देशभरिका गरीब परिवारका वयस्क महिलाहरूलाई बिना जमा राशिको एलपीजी प्रदान गर्ने उद्देश्यले शुरु गरिएको थियो। पीएमयूवाई अन्तर्गत 8 करोड कनेक्शन जारी गर्ने लक्ष्य सेप्टेम्बर 2019 मा हासिल गरिएको थियो। बाँकी गरीब परिवारहरूलाई कवर गर्नका लागि उज्ज्वला 2.0 लाई अगस्त 2021 मा 1 करोड अतिरिक्त पीएमयूवाई कनेक्शन जारी गर्ने लक्ष्यका साथ लञ्च गरिएको थियो, जुन जनवरी 2022 मा हासिल गरिएको थियो। त्यसपछि, सरकारले उज्ज्वला 2.0 अन्तर्गत 60 लाख अझ एलपीजी कनेक्शन जारी गर्ने फैसला गऱ्यो र दिसम्बर 2022 को अवधिमा 1.60 करोड उज्ज्वला 2.0 कनेक्शनको लक्ष्य पनि हासिल गरिएको थियो। यस अतिरिक्त, सरकारले पीएमयूवाई योजना अन्तर्गत अतिरिक्त 75 लाख कनेक्शन जारी गर्ने स्वीकृति दिएको थियो जुन जुलाई 2024 सम्ममा पनि हासिल भएको थियो। 01.07.2025 सम्म, देशभरिमा 10.33 करोड पीएमयूवाई कनेक्शनहरू छन्।
पीएमयूवाई लाभार्थीहरूको एलपीजी खपतको निगरानी पीपीएसीको खपत रिपोर्ट, कमन एलपीजी डेटा प्लेटफर्म (सीएलडीपी) र ओएमसीसँगको बैठकको माध्यमद्वारा नियमित रूपमा गरिन्छ। घरहरूमा घरेलु एलपीजीको खपत धेरै कारकहरूमा निर्भर रहन्छ, जस्तै खानपानको आदत, परिवारको आकार, खाना पकाउने आदत, परम्परा, स्वाद, रुचि, प्राथमिकता, मूल्य, वैकल्पिक इन्धनको उपलब्धता आदि। योजनाको बारेमा जागरूकता पैदा गर्न र एलपीजी प्रयोगसँग सम्बन्धित कुनै पनि मुद्दालाई हल गर्नका लागि तेल विपणन कम्पनीहरूले नियमित रूपमा ग्राहकहरूको लागि एलपीजी पञ्चायतको आयोजन गर्छन्। सरकारले पीएमयूवाई लाभार्थीहरूलाई एलपीजीको राम्रो उपयोगलाई प्रोत्साहित गर्नका लागि धेरै कदम चालेको छ, जसमा अनुदान रकमबाट ऋण असुलीलाई स्थगित गर्ने, अग्रिम नगद व्ययलाई कम गर्नका लागि 14.2 किलोग्रामबाट 5 किलोग्रामसम्म स्वैप गर्ने विकल्प, 5 किलोग्राम डबल बोतल कनेक्शनको विकल्प, लाभार्थीहरूलाई निरन्तर आधारमा एलपीजीको प्रयोग गर्नका लागि प्रेरित गर्न हेतु प्रधानमन्त्री एलपीजी पञ्चायतको आयोजन, जन जागरूकता शिविर आदि सामेल छन्।
पीएमयूवाई उपभोक्ताहरूका लागि एलपीजी अझ अधिक किफायती बनाउन र उनीहरूद्वारा एलपीजीको निरन्तर प्रयोग सुनिश्चित गर्नका लागि सरकारले मई 2022 मा पीएमयूवाई उपभोक्ताहरूलाई प्रति वर्ष 12 रिफिल (अनि 5 किलोग्राम कनेक्शनको लागि समानुपातिक रूपमा आनुपातिक) सम्म 14.2 किलोग्राम सिलिण्डरमा 200 रुपियाँको लक्षित अनुदान शुरु गर्यो। अक्टोबर 2023 मा, सरकारले लक्षित अनुदानलाई बढ़ाएर 300 रुपियाँ प्रति 14.2 किलोग्राम सिलिण्डर बनायो। पीएमयूवाई उपभोक्ताहरूलाई 300 रुपियाँ प्रति सिलिण्डरको लक्षित अनुदानपछि, भारत सरकारले दिल्लीमा 553 रुपियाँ प्रति सिलिण्डरको प्रभावकारी मूल्यमा 14.2 किलोग्राम एलपीजी सिलिण्डर उपलब्ध गराइरहेको छ। यी प्रयासहरूको परिणामस्वरूप, पीएमयूवाई लाभार्थीहरूको प्रति व्यक्ति खपत (प्रति वर्ष गरिएको 14.2 किलोग्राम एलपीजी सिलिण्डरको सङ्ख्याको सन्दर्भमा) 3.68 (वित्त वर्ष 2021-22) बाट बढेर 4.47 (वित्त वर्ष 2024-25) पुगेको छ।
पीएमयूवाई कनेक्शनहरूको निष्क्रियता वा आकलन ती उपभोक्ताहरूको माध्यमद्वारा गर्न सकिन्छ, जसले कनेक्शन लगाएपछि कुनै रिफिल गरेका छैनन्। 01.07.2025 सम्म लगभग 1.3% पीएमयूवाई उपभोक्ताहरूले आफ्नो कनेक्शन लगाएपछि कुनै पनि रिफिल लिएका छैनन्।
विभिन्न स्वतन्त्र अध्ययन र रिपोर्टहरूले के देखाएका छन् भने पीएमयूवाई योजनाले ग्रामीण परिवार, विशेष गरी ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रका महिला र परिवारहरूको जीवनमा महत्त्वपूर्ण सकारात्मक प्रभाव पारेको छ। केही प्रमुख फाइदाहरू तल संक्षिप्त रूपमा व्याख्या गरिएका छन्:
- प्रधानमन्त्री उज्ज्वला योजनाको परिणामस्वरूप पारम्परिक खाना पकाउने तरिकामा परिवर्तन आएको छ, जसले काठ, गोबर र फसलको अवशेष जस्ता ठोस इन्धन जलाउनु सामेल छन्। स्वच्छ इन्धनको प्रयोगले घरभित्रको वायु प्रदूषण कम गर्छ, जसले गर्दा श्वासप्रश्वास स्वास्थ्यमा सुधार हुन्छ, विशेष गरी महिला र बालबालिकाहरू जो परम्परागत रूपमा घरेलु धुवाँको सम्पर्कमा अधिक आउँछन्।
- ग्रामीण क्षेत्रहरूमा, विशेष गरी दुर्गम इलाकामा परिवारहरू प्रायः आफ्नो समय र ऊर्जाको महत्त्वपूर्ण भाग परम्परागत खाना पकाउने इन्धन जुटाउनमा खर्च गर्छन्। एलपीजीले गरीब परिवारका महिलाहरूका लागि खाना पकाउनमा लाग्ने समय र कठिनाइलाई कम गरेको छ। यस प्रकार, उनीहरूसँग उपलब्ध खाली समयलाई आर्थिक उत्पादकत्व बढाउन धेरै क्षेत्रहरूमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
- बायोमास र परम्परागत इन्धनबाट एलपीजीमा परिवर्तनले खाना पकाउने उद्देश्यका लागि काठ र अन्य बायोमासमाथिको निर्भरता कम गर्छ, जसले गर्दा वन फँडानी र पर्यावरणीय क्षरणमा कमी आउँछ। यसले परिवारलाई मात्र फाइदा गर्दैन तर व्यापक पर्यावरणीय संरक्षण प्रयासहरूमा पनि योगदान पुऱ्याउँछ।
- राम्रो खाना पकाउने सुविधाहरूको साथ, पोषणमा सम्भावित सकारात्मक प्रभाव पर्दछ। परिवारहरूले विभिन्न प्रकारका पौष्टिक भोजन पकाउन सजिलो पाउन सक्छन्, जसले समग्र स्वास्थ्यमा राम्रो योगदान पुऱ्याउँछ।
यो जानकारी पेट्रोलियम तथा प्राकृतिक ग्यास मन्त्रालयका राज्य मन्त्री श्री सुरेश गोपीले आज राज्यसभामा एक लिखित जवाबमा दिएका हुन्।
**********
(Release ID: 2149313)