કેન્દ્રીય કૃષિ, ખેડૂત કલ્યાણ અને ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રી શ્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણે આજે નવી દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રીય મીડિયા સેન્ટર ખાતે એક પત્રકાર પરિષદને સંબોધતા 29 મેથી શરૂ થઈ રહેલા રાષ્ટ્રવ્યાપી "વિકસિત કૃષિ સંકલ્પ અભિયાન" વિશે વિગતવાર માહિતી આપી હતી. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં વિકસિત ભારત બનાવવા માટે એક અભિયાન ચાલી રહ્યું છે અને વિકસિત ભારત માટે વિકસિત કૃષિ, અદ્યતન ખેતી અને સમૃદ્ધ ખેડૂતો જરૂરી છે. આજે પણ, કૃષિ ભારતીય અર્થતંત્રની કરોડરજ્જુ છે, લગભગ અડધી વસ્તી માટે રોજગારનો સ્ત્રોત છે અને સૌથી ઉપર, દેશની ખાદ્ય સુરક્ષાનો આધાર છે.

મીડિયા સાથેની ચર્ચામાં કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી ચૌહાણે જણાવ્યું હતું કે કેન્દ્રીય કૃષિ મંત્રાલયનો ઉદ્દેશ્ય દેશની ખાદ્ય સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાનો છે. લગભગ 145 કરોડની વસ્તી ધરાવતા આપણા દેશમાં, દરેકને પૂરતું અનાજ મળવું જોઈએ, ફળો અને શાકભાજીની ઉપલબ્ધતા હોવી જોઈએ, ખેડૂતો યોગ્ય આજીવિકા મેળવી શકે તેવો હોવો જોઈએ, એટલે કે ખેતી એક નફાકારક વ્યવસાય બનવી જોઈએ અને અનાજ ઉપલબ્ધ હોવું જોઈએ, પરંતુ તે પૌષ્ટિક હોવું જોઈએ. તેના માટે પ્રયત્નો કરવા જોઈએ અને આપણી પાસે કુદરતી સંસાધનો છે. આપણે તેનું સંરક્ષણ કરવું જોઈએ. તેનો ઉપયોગ એવી રીતે કરવો જોઈએ કે તેઓ આવનારી પેઢીઓ માટે પણ અનાજ, ફળો અને શાકભાજીનું ઉત્પાદન કરતા રહે. કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ વિભાગ દ્વારા આ લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવા માટે, અમારી પાસે છ-મુદ્દાની વ્યૂહરચના છે - એક - ઉત્પાદન વધારવા માટે, બીજું - ઉત્પાદન ખર્ચ ઘટાડવા માટે, ત્રીજું - ઉત્પાદન માટે વાજબી કિંમત ચૂકવવા માટે, ચોથું - કુદરતી આફતોના કિસ્સામાં નુકસાનની ભરપાઈ કરવા માટે, પાંચમું - કૃષિનું વૈવિધ્યકરણ, મૂલ્યવર્ધન, ખાદ્ય પ્રક્રિયા અને અન્ય બાબતો સાથે અને ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ કાર્ય એ છે કે કુદરતી ખેતી અને ઓર્ગેનિક ખેતીને પ્રોત્સાહન આપવાની દિશામાં વિચારવું.

ઉત્પાદનમાં થયેલા વધારા અંગે શ્રી શિવરાજ સિંહે જણાવ્યું હતું કે, જો આપણે એકંદર વધારા પર નજર કરીએ તો, ખરીફ ચોખા 1206.79 લાખ મેટ્રિક ટન, ઘઉં 1154.30 લાખ મેટ્રિક ટન, ખરીફ મકાઈ 248.11 લાખ મેટ્રિક ટન, મગફળી 104.26 લાખ મેટ્રિક ટન અને સોયાબીન 151.32 લાખ મેટ્રિક ટન છે. આ વર્ષે ઉત્પાદન અત્યાર સુધીનું સૌથી વધુ છે, જે એક રેકોર્ડ છે. તેમણે કહ્યું કે આપણું ઉત્પાદન વધી રહ્યું છે, તેથી ખાદ્ય ભંડાર ભરાઈ ગયો છે, પરંતુ અમે અહીં રોકાવા માંગતા નથી. અમે અમારા દેશની જરૂરિયાતો પૂરી કરીશું અને ભારત પણ વિશ્વ ભાઈ હોવાથી, અમે ઘણા દેશોને મદદ પણ કરીશું. અને, અમારું સ્વપ્ન અને સંકલ્પ એ છે કે એક દિવસ ભારતને વિશ્વનું ખાદ્ય બાસ્કેટ બનાવવું, તેથી અમે નક્કી કર્યું છે કે ખરીફ પાક માટે, આપણે કૃષિ ઉત્પાદન વધારવા અને ખર્ચ ઘટાડવા માટે કામ કરતી બધી સંસ્થાઓને એકસાથે લાવીએ અને તેમને એક દિશામાં લઈ જઈએ. હવે ICAR પાસે 113 સંસ્થાઓ છે, જે આ અભિયાન દ્વારા વધુ સારી રીતે સંકલન કરશે. રાજ્ય સરકાર પોતાના પ્રયાસો કરે છે, કેન્દ્ર સરકારની પોતાની યોજનાઓ છે, યુનિવર્સિટી પોતાનું કામ કરે છે; અમે આ બધાને ભેગા કરીને એક દિશામાં લઈ જવાનું નક્કી કર્યું છે.

કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી ચૌહાણે ખુશી વ્યક્ત કરી અને માહિતી આપી કે 2023-24માં ખરીફમાં કુલ ખાદ્યાન્નનું ઉત્પાદન 1557.68 લાખ ટન હતું. જે 2025-25માં વધીને 1663.91 લાખ ટન થયું, જ્યારે આપણું રવિ ઉત્પાદન 2023-24માં 1600.06 લાખ ટન હતું. જે હવે વધીને 1645.27 લાખ ટન થયું છે. એકંદરે, એક વર્ષમાં ખાદ્યાન્નનું ઉત્પાદન 3157.74થી વધીને 3309.18 લાખ ટન થયું છે. જો આમાં કઠોળનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવે તો કઠોળનું કુલ ઉત્પાદન 221.71થી વધીને 230.22 લાખ ટન થયું છે. અને જો આમાં તેલીબિયાંનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવે તો તેલીબિયાં પાક પણ 384 લાખ મેટ્રિક ટનથી વધીને 416 લાખ મેટ્રિક ટન થયા છે.

શ્રી શિવરાજ સિંહે જણાવ્યું હતું કે તાજેતરમાં જ ખરીફ પરિષદ યોજાઈ હતી. જેમાં ઘણા રાજ્યોના કૃષિ મંત્રીઓ આવ્યા હતા અને અમે નિર્ણય લીધો હતો કે આ વર્ષે અમે ખરીફ પાક માટે વિકસિત કૃષિ સંકલ્પ અભિયાન ચલાવીશું. હાલમાં, લગભગ 16000 વૈજ્ઞાનિકો સંશોધન કાર્યમાં રોકાયેલા છે. પરંતુ ખેડૂતો માટે તેની ઉપયોગિતા વર્તમાન પરિસ્થિતિઓ અનુસાર સાબિત થવી જોઈએ. તેથી અમે નક્કી કર્યું કે માંગ-આધારિત સંશોધન હોવું જોઈએ. અમે આ અભિયાન માટે એક બ્લુપ્રિન્ટ બનાવી છે. જેમાં વૈજ્ઞાનિકોની 2170 ટીમો બનાવવામાં આવી રહી છે. આ દરેક ટીમમાં ઓછામાં ઓછા 4 વૈજ્ઞાનિકો હશે. તેમની સાથે કૃષિ યુનિવર્સિટીઓના વૈજ્ઞાનિકોનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવશે. યુનિવર્સિટીઓ, કોલેજો, રાજ્ય સરકારના કર્મચારીઓ, કેન્દ્રીય કૃષિ વિભાગની ટીમ, પ્રગતિશીલ ખેડૂતો, FPOs, વગેરે, આ બધા સાથે મળીને જિલ્લાઓમાં એક ટીમ તરીકે જશે અને ગામડાઓમાં પહોંચ્યા પછી, તેઓ નજીકના ગામડાઓના ખેડૂતોને ભેગા કરશે અને 29 મેથી 12 જૂન સુધી દરરોજ સવારે, સાંજે અને બપોરના ભોજન સમયે ખેડૂતો સાથે વાતચીત કરશે.

કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી ચૌહાણે માહિતી આપી હતી કે ટીમો જે સ્થળે જશે, તે સ્થળની કૃષિ આબોહવાની સ્થિતિ શું છે, જમીનમાં કયા પોષક તત્વો હાજર છે, કયા પોષક તત્વોનો અભાવ છે, ત્યાં કેટલું પાણી છે, કેટલો વરસાદ પડે છે, આબોહવા શું છે, માટીની ગુણવત્તા/માટી આરોગ્ય કાર્ડ બનાવવામાં આવ્યું છે, પરંતુ જો ખેડૂતો તેનો ઉપયોગ ન કરી રહ્યા હોય, તો માટી આરોગ્ય કાર્ડમાં જમીનમાં કયા તત્વોનો અભાવ છે તેના આધારે, કયા પાક માટે કયા બીજ સારા રહેશે, કયો પાક સારો રહેશે, ખેડૂતોને તેના વિશે જણાવવામાં આવશે, ટીમ એ પણ જણાવશે કે કઈ પદ્ધતિથી વાવણી કરવી જોઈએ, કયુ કેટલું ખાતર ઉમેરવું જોઈએ. ઘણી વખત ખેડૂતો એવી વસ્તુઓ વાવે છે જેની જરૂર નથી. જો DAP અને યુરિયાનો ઉપયોગ જરૂરી માત્રા કરતાં વધુ થાય તો ખર્ચ વધે છે અને જમીનનું સ્વાસ્થ્ય પણ બગડે છે. તો, અમે તમામ વૈજ્ઞાનિક તથ્યોના આધારે ખેડૂતોને માહિતી આપીશું. આ એક સંવાદના રૂપમાં હશે.

શ્રી ચૌહાણે કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી હંમેશા કહે છે કે સંશોધન પ્રયોગશાળાથી જમીન સુધી એટલે કે લેબ ટુ લેન્ડ સુધી પહોંચવું જોઈએ. તેમણે કહ્યું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ જય અનુસંધાનનો નારો આપ્યો છે. પ્રયોગશાળાઓ અને વિજ્ઞાન ખેડૂતોના ઘરઆંગણે પહોંચશે. આના દ્વારા આપણે કૃષિ ઉત્પાદન વધારીશું અને ખર્ચ પણ ઘટાડીશું. આ કૃષિ સંશોધનની દિશા પણ નક્કી કરશે. આ એક સર્જનાત્મક ઝુંબેશ છે. તેમણે કહ્યું કે વૈજ્ઞાનિકો અગિયાર મહિના સુધી પ્રયોગશાળામાં કામ કરશે અને એક મહિના માટે ખેડૂતો પાસે જશે. આ ઝુંબેશ દર વર્ષે ખરીફ અને રવિ પાકની વાવણી પહેલાં ચલાવવામાં આવશે.

શ્રી શિવરાજ સિંહે જણાવ્યું હતું કે ખેડૂતો ટીમોને પ્રશ્નો પૂછશે અને તેમને તેમની સમસ્યાઓ પણ જણાવશે અને ખેડૂતો અમને જે કહેશે તેના આધારે, અમે સંશોધનની દિશા પણ નક્કી કરીશું કે આ વિસ્તારના ખેડૂતોની સમસ્યા છે, આ સમસ્યા ઊભી થઈ રહી છે, જો આ જીવાતોનો હુમલો થાય તો તેનાથી બચવા માટે શું કરવું જોઈએ. આ એક નવીન, મહત્વપૂર્ણ, સર્જનાત્મક અભિયાન છે. જેમાં ખેડૂતો અને વિજ્ઞાન બંને સામેલ થશે. ICARના 731 કૃષિ વિજ્ઞાન કેન્દ્રો અને 113 સંસ્થાઓના વૈજ્ઞાનિકો-નિષ્ણાતો સક્રિયપણે ભાગ લેશે. આ ઝુંબેશ 723 જિલ્લાઓમાં ચલાવવામાં આવશે. દરેક જિલ્લા માટે 3 ટીમો બનાવવામાં આવી છે, જેમાં કૃષિ, બાગાયત, પશુપાલન, મત્સ્યઉદ્યોગ વગેરે વિભાગોના અધિકારીઓ, વૈજ્ઞાનિકો અને નવીન ખેડૂતોનો સમાવેશ થાય છે. 2,170 ટીમો 65 હજારથી વધુ ગામડાઓમાં ખેડૂતો સાથે સીધો સંપર્ક કરશે. આ અભિયાનનો 1.30 કરોડથી વધુ ખેડૂતો સાથે સીધો સંપર્ક થશે, જે દેશમાં કૃષિ નવીનતા અને જાગૃતિને નવી દિશા આપશે.

AP/IJ/GP/JD