Press Release:Press Information Bureau

લઘુમતિ બાબતોનું મંત્રાલય

નવકાર મહામંત્ર દિવસ: મહાવીર જયંતીની ઉજવણી

Posted On: 10 APR 2025 10:09AM by PIB Ahmedabad

જૈન ધર્મનું સાહિત્ય એ ભારતની બૌદ્ધિક ભવ્યતાની કરોડરજ્જુ છે. આ જ્ઞાનનું જતન કરવું એ આપણી ફરજ છે." - પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી

ભારત શ્રધ્ધાપૂર્વક મહાવીર જયંતીની ઉજવણી કરે છે, આ એક એવો દિવસ છે, જે ઊંડા આધ્યાત્મિક મહત્વ અને ગહન શાંતિથી ગુંજી ઉઠે છે, કારણ કે તે જૈન ધર્મના 24માં તીર્થંકર ભગવાન મહાવીરના જન્મની યાદમાં ઉજવવામાં આવે છે. એક તહેવારથી પણ વિશેષ, તે કરુણા, આત્મસંયમ અને સત્યને સમર્પિત જીવનને હાર્દિક શ્રદ્ધાંજલિ છે. જે વિશ્વમાં ઘણી વાર સંઘર્ષ અને અરાજકતાના વાદળો છવાયેલા હોય છે, ત્યાં ભગવાન મહાવીરનો અહિંસા, સત્ય અને આંતરિક જાગૃતિનો શાશ્વત સંદેશ પહેલા કરતાં વધુ તેજસ્વી રીતે પ્રકાશિત થાય છે. જે અસંખ્ય આત્માઓને વધુ સચેત અને સુમેળભર્યા અસ્તિત્વ તરફ દોરી જાય છે.

આ વર્ષે 9 એપ્રિલે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા નવકાર મહામંત્ર દિવસના ઉદ્ઘાટન દ્વારા મહાવીર જયંતીની ભાવનાને જોરદાર રીતે વધાવી લેવામાં આવી હતી.

"નવકાર મંત્ર એ માત્ર એક મંત્ર નથી, પરંતુ આપણી શ્રદ્ધાનું હાર્દ અને જીવનનો સાર છે."

જૈન પ્રાર્થનાના કેન્દ્રમાં રહેલો નવકાર મંત્ર એ પવિત્ર ઉચ્ચારોના સંગ્રહ કરતાં વિશેષ છે, તે ઊર્જા, સ્થિરતા અને પ્રકાશનો લયબદ્ધ પ્રવાહ છે.

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ ગુજરાતમાં પોતાનાં મૂળિયાં વિશે વાત કરતાં જણાવ્યું હતું કે, કેવી રીતે જૈન આચાર્યોએ નાનપણથી જ તેમની સમજણને આકાર આપ્યો હતો. આ અંગત સંબંધે એમના એ સંદેશને દ્રઢ કર્યો કે જૈન ધર્મ કેવળ ઐતિહાસિક જ નથી, પણ ઊંડો પ્રસ્તુત પણ છે, ખાસ કરીને એવા ભારતમાં કે જે પોતાનાં મૂળિયાં ગુમાવ્યા વિના વિકસવાનો પ્રયત્ન કરે છે.

આ પ્રાસંગિકતા આધુનિક ભારતના સ્થાપત્ય અને સાંસ્કૃતિક તાણાવાણામાં સમાયેલી છે, પછી તે નવી સંસદના પ્રવેશદ્વાર પર સમ્મેદ શિખરનું ચિત્રણ હોય કે પછી વિદેશમાંથી પ્રાચીન તીર્થંકરની મૂર્તિઓનું પુનરાગમન હોય. આ નોસ્ટાલ્જિયાની કલાકૃતિઓ નથી; તેઓ ભારતની આધ્યાત્મિક સાતત્યતાનાં જીવંત પ્રતીકો છે.

પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીએ જળવાયુ પરિવર્તનને આજનું સૌથી મોટું સંકટ ગણાવતા કહ્યું કે, તેનો ઉકેલ એક ટકાઉ જીવનશૈલી છે, જેનો જૈન સમુદાયે સદીઓથી ઉપયોગ કર્યો છે. જૈન સમાજ સદીઓથી સાદગી, સંયમ અને ટકાઉપણાના સિદ્ધાંતો જીવે છે. ભગવાન મહાવીરના કાલાતીત ઉપદેશો મિશન લાઇફ (પર્યાવરણ માટેની જીવનશૈલી) સાથે સુંદર રીતે સુસંગત છે, જે ટકાઉ જીવન માટેની રાષ્ટ્રીય હાકલ છે.

જૈન ધર્મનું પ્રતીક "પરસ્પરોપાગ્રહો જીવનમ્", જેનો અર્થ થાય છે તમામ જીવનનું પરસ્પર અવલંબન ઊંડાણપૂર્વકની પર્યાવરણીય વિશ્વદૃષ્ટિ પ્રદાન કરે છે.

નવા ભારત માટેના નવ ઠરાવો

ભારતીય અને જૈન પરંપરાઓમાં "નવ"ની શક્તિને કાવ્યાત્મક શ્રદ્ધાંજલિ સ્વરૂપે પ્રધાનમંત્રીએ નવકાર મંત્રમાં આયોજિત નવ સંકલ્પોની પ્રસ્તાવિત કર્યાં હતા, જે દરેકમાં જ્ઞાન, કાર્ય, સંવાદિતા અને મૂળ પ્રગતિ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે. તેમણે સમજાવ્યું હતું કે, કેવી રીતે આ મંત્રનું નવ વખત અથવા 27, 54 કે 108 જેવા ગુણાકારમાં પુનરાવર્તન કરવું એ આધ્યાત્મિક પૂર્ણતા અને બૌદ્ધિક સ્પષ્ટતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

પ્રથમ સંકલ્પ: જળ સંરક્ષણ - પાણીના એક-એક ટીપાનું મૂલ્ય અને બચત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવો.

બીજો સંકલ્પ : માતાના નામે વૃક્ષારોપણ કરો - તાજેતરના મહિનાઓમાં 100 કરોડથી વધુ વૃક્ષોનું વાવેતર કરવું અને દરેકને તેમની માતાના નામે એક વૃક્ષ રોપવા અને તેમના આશીર્વાદની જેમ તેનું સંવર્ધન કરવા વિનંતી કરી.

ત્રીજો સંકલ્પ – સ્વચ્છતા અભિયાન – દરેક ગલી, પાડોશ અને શહેરમાં સ્વચ્છતાના મહત્ત્વને સમજવું અને તેનું યોગદાન સમજવું.

ચોથો સંકલ્પ: વોકલ ફોર લોકલ - સ્થાનિક રીતે નિર્મિત ઉત્પાદનોને પ્રોત્સાહન, તેને વૈશ્વિક અને સહાયક વસ્તુઓ બનાવે છે જે ભારતીય ભૂમિના સાર અને ભારતીય કામદારોના પરસેવાને વહન કરે છે.

પાંચમો સંકલ્પ: ભારતની શોધ કરો – વિદેશ પ્રવાસ કરતાં પહેલાં ભારતનાં વિવિધ રાજ્યો, સંસ્કૃતિઓ અને પ્રદેશોની શોધખોળ કરવી, દેશના દરેક ખૂણેની વિશિષ્ટતા અને મૂલ્ય પર ભાર મૂકવો.

છઠ્ઠો સંકલ્પ: પ્રાકૃતિક ખેતીને અપનાવવી - જૈન સિદ્ધાંત મુજબ "એક જીવ બીજાને નુકસાન ન પહોંચાડવું જોઈએ" અને ધરતી માતાને રસાયણોથી મુક્ત કરવા, ખેડૂતોને ટેકો આપવા અને કુદરતી ખેતીને પ્રોત્સાહન આપો.

સાતમો સંકલ્પઃ સ્વસ્થ જીવનશૈલી – બાજરી (શ્રી અન્ન) સહિત ભારતીય આહાર પરંપરાઓનું પાલન કરવું, તેલનો વપરાશ 10 ટકા ઘટાડવો અને સંયમ દ્વારા સ્વાસ્થ્ય જાળવવું.

આઠમો સંકલ્પ: યોગ અને રમતગમતને સામેલ કરવું - શારીરિક સ્વાસ્થ્ય અને માનસિક શાંતિ સુનિશ્ચિત કરવા માટે ઘરે, કાર્યસ્થળ, શાળા કે ઉદ્યાનમાં યોગ અને રમતગમતને રોજિંદા જીવનનો ભાગ બનાવો.

નવમો સંકલ્પ : ગરીબોની મદદ કરવી - વંચિતોને મદદ કરવી, પછી ભલે તેમનો હાથ પકડીને હોય કે તેમની થાળીઓ ભરીને, એ સેવાનો સાચો સાર છે.

આ સંકલ્પો જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતો અને ટકાઉ અને સુમેળભર્યા ભવિષ્યની દ્રષ્ટિ સાથે સુસંગત છે.

પ્રાકૃત અને પાલીમાં કોતરાયેલું જૈન સાહિત્ય ગહન વિચારનો ખજાનો ધરાવે છે. જ્ઞાન ભારતમ મિશન હેઠળ આ ભાષાઓને શાસ્ત્રીય દરજ્જો આપવાની અને જૈન હસ્તપ્રતોને ડિજિટાઇઝ કરવાની સરકારની પહેલ આ પ્રાચીન શાણપણને શ્રદ્ધાંજલિ છે.

માર્ચ 2024માં લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયે ઈન્દોરમાં દેવી અહલ્યા વિશ્વવિદ્યાલય (DAVV)માં 'સેન્ટર ફોર જૈન સ્ટડીઝ'ની સ્થાપના માટે પ્રધાનમંત્રી જન વિકાસ કાર્યક્રમ (PMJVK) યોજના હેઠળ પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપી હતી. ₹25 કરોડની નાણાકીય સહાય સાથે આ કેન્દ્રનો ઉદ્દેશ જૈન વારસાને જાળવવાનો અને તેને પ્રોત્સાહન આપવાનો, આંતરશાખાકીય સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપવાનો અને જૈન ધર્મની વૈશ્વિક સમજણને જીવનના માર્ગ તરીકે વધારવાનો છે. તે પ્રાચીન જૈન ગ્રંથોના ડિજિટાઇઝેશનને ટેકો આપશે, શૈક્ષણિક સંશોધનને સરળ બનાવશે અને વિદ્યાર્થીઓ અને વિદ્વાનો માટે જૈન ઉપદેશો, પરંપરાઓ અને પદ્ધતિઓ સાથે જોડાવા માટે એક કેન્દ્ર તરીકે સેવા આપશે, જ્યારે સામુદાયિક જોડાણ અને જાગૃતિને પ્રોત્સાહન પણ આપશે.

ભૂતકાળમાં લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયે પણ હસ્તપ્રતોના ડિજિટાઇઝેશન, જ્ઞાનની વહેંચણી અને જૈન પરંપરાઓ પર આંતરશાખાકીય સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપીને જૈન સંસ્કૃતિને જાળવવા પર કેન્દ્રિત પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપી હતી.

એપ્રિલ 2024માં મહાવીર જયંતિ પર 2550માં ભગવાન મહાવીર નિર્વાણ મહોત્સવ નિમિત્તે એક સ્મારક સ્ટેમ્પ અને સિક્કો બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો.

જેમ જેમ ભારત વિકસિત રાષ્ટ્ર બનવાના માર્ગ પર આગળ વધી રહ્યું છે, તેમ તેમ ભગવાન મહાવીરનો આંતરિક વિજય, કરુણા અને સત્યનો સંદેશ એક માર્ગદર્શક પ્રકાશ પ્રદાન કરે છે. નવકાર મંત્રની સદ્ભાવનામાં, સાધુઓના શિસ્તમાં, અને જીવનના પરસ્પર નિર્ભરતામાં, ફક્ત વ્યક્તિઓ માટે જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર વિશ્વ માટે છે.