પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે આજે નાણાકીય વર્ષ 2024-25 માટે ઓછા મૂલ્યના ભીમ-યુપીઆઈ વ્યવહારો પર્સન ટુ મર્ચન્ટ (પી2એમ)'ને વધારવા માટે પ્રોત્સાહક યોજનાને નીચેની રીતે મંજૂરી આપી હતી.

i. ઓછા મૂલ્યના ભીમ-યુપીઆઈ વ્યવહારો (પી2એમ)ને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રોત્સાહક યોજનાનો અમલ 01.04.2024થી 31.03.2025 સુધી અંદાજે 1,500 કરોડ રૂપિયાના ખર્ચે કરવામાં આવશે.

ii. નાના વેપારીઓ માટે 2,000/- સુધીના યુપીઆઈ (પી2એમ) વ્યવહારોને જ આ યોજના હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા છે.

iii. નાના વેપારીઓની કેટેગરી સાથે સંબંધિત રૂ. 2,000 સુધીના વ્યવહારો માટે ટ્રાન્ઝેક્શન મૂલ્ય દીઠ 0.15 ટકાના દરે પ્રોત્સાહન પ્રદાન કરવામાં આવશે.

iv. યોજનાના તમામ ક્વાર્ટર્સ માટે, હસ્તગત કરનારી બેંકો દ્વારા સ્વીકૃત દાવાની રકમના 80% કોઈપણ શરત વિના વહેંચવામાં આવશે.

v. પ્રત્યેક ત્રિમાસિક ગાળા માટે સ્વીકૃત દાવાની રકમના બાકીના 20 ટકાનું વળતર નીચેની શરતોની પૂર્તિ પર આધારિત રહેશેઃ

a) સ્વીકૃત દાવાના 10% ફક્ત ત્યારે જ પૂરા પાડવામાં આવશે, જ્યારે હસ્તગત કરનારી બેંકનો તકનીકી ઘટાડો 0.75% કરતા ઓછો હશે; અને

બી) સ્વીકૃત દાવાના બાકીના 10 ટકા ત્યારે જ પૂરા પાડવામાં આવશે જ્યારે હસ્તગત કરનારી બેંકનો સિસ્ટમ અપટાઇમ 99.5 ટકાથી વધુ હશે.

લાભો:

i. સુવિધાજનક, સુરક્ષિત, ઝડપી રોકડ પ્રવાહ અને ડિજિટલ ફૂટપ્રિન્ટ્સ મારફતે ધિરાણની સુલભતા વધારવી.

ii. સામાન્ય નાગરિકોને કોઈ વધારાના ખર્ચ વિના સીમલેસ પેમેન્ટ સુવિધાઓનો લાભ મળશે.

iii. નાના વેપારીઓને કોઈ પણ વધારાના ખર્ચ વિના યુપીઆઈ સેવાઓનો લાભ લેવા સક્ષમ બનાવવું. નાના વેપારીઓ ભાવ-સંવેદનશીલ હોવાથી, પ્રોત્સાહનો તેમને યુપીઆઈ ચુકવણી સ્વીકારવા માટે પ્રોત્સાહિત કરશે.

iv. ડિજિટલ સ્વરૂપમાં વ્યવહારને ઔપચારિક બનાવવા અને એકાઉન્ટિંગ દ્વારા સરકારના ઓછા રોકડ અર્થતંત્રના વિઝનને સમર્થન આપે છે.

v. કાર્યક્ષમતામાં વધારો - 20% પ્રોત્સાહન એ ઉચ્ચ સિસ્ટમ અપટાઇમ અને નીચા તકનીકી ઘટાડાને જાળવી રાખતી બેંકો પર આધારિત છે. તેનાથી નાગરિકોને ચૂકવણીની સેવાઓની ચોવીસ કલાક ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત થશે.

vi. યુપીઆઈ વ્યવહારોની વૃદ્ધિ અને સરકારી તિજોરી પર લઘુતમ નાણાકીય બોજ એમ બંનેનું ન્યાયપૂર્ણ સંતુલન.

ઉદ્દેશ્ય:

· સ્વદેશી ભીમ-યુપીઆઈ પ્લેટફોર્મને પ્રોત્સાહન.  નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં કુલ 20,000 કરોડ ટ્રાન્ઝેક્શન વોલ્યુમનો લક્ષ્યાંક હાંસલ કર્યો છે.

· એક મજબૂત અને સુરક્ષિત ડિજિટલ પેમેન્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવામાં ચૂકવણી પ્રણાલીના સહભાગીઓને ટેકો આપવો.

· ફીચર ફોન આધારિત (યુપીઆઈ 123 પીએવાય) અને ઓફલાઇન (યુપીઆઈ લાઈટ/યુપીઆઈ લાઈટએક્સ) પેમેન્ટ સોલ્યુશન્સ જેવા નવીન ઉત્પાદનોને પ્રોત્સાહન આપીને ટિઅર 3થી 6 શહેરોમાં, ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને અંતરિયાળ વિસ્તારોમાં યુપીઆઈનો પ્રવેશ.

· હાઈ સિસ્ટમ અપટાઇમ જાળવો અને ટેકનિકલ ઘટાડાને લઘુતમ કરો.

પાર્શ્વભાગ:

ડિજિટલ પેમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપવું એ નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા માટેની સરકારની વ્યૂહરચનાનો એક અભિન્ન ભાગ છે અને સામાન્ય માનવીને વ્યાપક ચૂકવણીના વિકલ્પો પૂરા પાડે છે. ડિજિટલ પેમેન્ટ ઉદ્યોગ દ્વારા તેના ગ્રાહકો/મર્ચન્ટને સેવાઓ પૂરી પાડતી વખતે કરવામાં આવતા ખર્ચની વસૂલાત મર્ચન્ટ ડિસ્કાઉન્ટ રેટ (એમડીઆર)ના ચાર્જ દ્વારા કરવામાં આવે છે.

આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, ટ્રાન્ઝેક્શન વેલ્યુના 0.90 ટકા સુધી એમડીઆર તમામ કાર્ડ નેટવર્ક પર લાગુ પડે છે. (ડેબિટ કાર્ડ માટે). એનપીસીઆઈ મુજબ, યુપીઆઈ પી2એમ ટ્રાન્ઝેક્શન માટે ટ્રાન્ઝેક્શન વેલ્યુના 0.30 ટકા સુધી એમડીઆર લાગુ પડે છે. જાન્યુઆરી, 2020થી ડિજિટલ વ્યવહારોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પેમેન્ટ્સ એન્ડ સેટલમેન્ટ સિસ્ટમ્સ એક્ટ, 2007માં કલમ 10એ અને આવકવેરા કાયદા, 1961ની કલમ 269એસયુમાં સુધારા મારફતે રુપે ડેબિટ કાર્ડ્સ અને ભીમ-યુપીઆઈ વ્યવહારો માટે એમડીઆરને શૂન્ય કરવામાં આવ્યું હતું.

સેવાઓની અસરકારક ડિલિવરીમાં પેમેન્ટ ઇકોસિસ્ટમના સહભાગીઓને ટેકો આપવા માટે, "રૂપે ડેબિટ કાર્ડ્સને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રોત્સાહક યોજના અને ઓછા મૂલ્યના ભીમ-યુપીઆઈ વ્યવહારો (પી2એમ)"નો અમલ મંત્રીમંડળની મંજૂરી સાથે કરવામાં આવ્યો છે. છેલ્લાં ત્રણ નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન સરકાર દ્વારા વર્ષવાર પ્રોત્સાહક ચૂકવણી (રૂ. કરોડમાં)

આ પ્રોત્સાહન સરકાર દ્વારા એક્વાયરિંગ બેંક (મર્ચન્ટ્સ બેંક)ને ચૂકવવામાં આવે છે અને ત્યારબાદ અન્ય હિતધારકો વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છેઃ ઇશ્યૂઅર બેંક (કસ્ટમર્સ બેંક), પેમેન્ટ સર્વિસ પ્રોવાઇડર બેંક (યુપીઆઇ એપ / એપીઆઇ ઇન્ટિગ્રેશન પર ગ્રાહકને ઓનબોર્ડિંગની સુવિધા આપે છે) અને એપ પ્રોવાઇડર્સ (ટીપીએપી).

AP/IJ/GP/JD