પરિચય

ભારતનું ઉત્પાદન ક્ષેત્ર પરિવર્તનકારી પરિવર્તનમાંથી પસાર થઈ રહ્યું છે. જે તેની વૈશ્વિક પ્રતિષ્ઠાને પુનઃવ્યાખ્યાયિત કરવાના ઉદ્દેશ સાથે દીર્ઘદૃષ્ટા નીતિઓથી પ્રેરિત છે. આ પરિવર્તનના હાર્દમાં પ્રોડક્શન લિન્ક્ડ ઇન્સેન્ટિવ (PLI) યોજના છે. જે મુખ્ય ઉદ્યોગોમાં નવીનીકરણ, કાર્યદક્ષતા અને સ્પર્ધાત્મકતાને પ્રોત્સાહન આપવાની સાથે-સાથે ભારતને વૈશ્વિક ઉત્પાદન પાવરહાઉસ તરીકે સ્થાપિત કરવાની સરકારની વ્યૂહરચનાનો પાયો છે.

ઔદ્યોગિક વૃદ્ધિને વેગ આપવા માટે સરકારે વર્ષ 2025-26માં પીએલઆઈ યોજના અંતર્ગત મુખ્ય ક્ષેત્રો માટે બજેટ ફાળવણીમાં નોંધપાત્ર વધારો કર્યો છે અને સ્થાનિક ઉત્પાદનને મજબૂત કરવાની પોતાની કટિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરી છે. કેટલાંક ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર વધારો જોવા મળ્યો છે. જેમાં ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને આઇટી હાર્ડવેર માટેની ફાળવણી  ₹5,777 કરોડ (2024-25 માટે સુધારેલ અંદાજ)થી વધીને ₹9,000 કરોડ થઈ છે અને ઓટોમોબાઇલ્સ અને ઓટો કોમ્પોનેન્ટ્સની ફાળવણી ₹346.87 કરોડથી વધીને ₹2,818.85 કરોડ થઈ છે. ટેક્સટાઇલ સેક્ટરને પણ મોટો વેગ મળ્યો છે, તેની ફાળવણી ₹45 કરોડથી વધીને ₹1,148 કરોડ થઈ છે.

સૌથી વધુ બજેટ ફાળવણી સાથે PLI યોજનાઓ (2025-26)
યોજનાનું નામ	સુધારેલા અંદાજ 2024-25 (₹ કરોડ)	બજેટનો અંદાજ 2025-26 (₹ કરોડ)
ઇલેક્ટ્રોનિક્સ મેન્યુફેક્ચરિંગ અને આઇટી હાર્ડવેરમાં પ્રોડક્શન લિન્ક્ડ ઇન્સેન્ટિવ (PLI) સ્કીમ	5777.00	9000.00
ઓટોમોબાઈલ્સ અને ઓટો કોમ્પોનેન્ટ્સ માટે PLI	346.87	2818.85
ફાર્માસ્યુટિકલ્સ માટે PLI	2150.50	2444.93
ટેક્સટાઇલ માટે PLI	45.00	1148.00
વ્હાઇટ ગૂડ્સ માટે પીએલઆઈ (AC અને LED લાઇટ્સ)	213.57	444.54
સ્પેશિયાલિટી સ્ટીલ માટે PLI	55.00	305.00
એડવાન્સ કેમિસ્ટ્રી સેલ (ACC) બેટરી સ્ટોરેજ પરના રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમ માટે PLI	15.42	155.76

 

વર્ષ 2020માં શરૂ થયેલી પીએલઆઈ યોજના માત્ર એક નીતિથી વિશેષ છે. તે આત્મનિર્ભરતા તરફની એક વ્યૂહાત્મક છલાંગ છે. ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ટેક્સટાઇલ્સ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને ઓટોમોબાઇલ્સ જેવા ઉદ્યોગોને લક્ષ્યાંક બનાવીને આ પહેલ ઊંચા ઉત્પાદન અને સંવર્ધિત વેચાણ જેવા માપી શકાય તેવા પરિણામો સાથે સીધા જોડાયેલા નાણાકીય પ્રોત્સાહનો પૂરા પાડે છે. આ કામગીરી-આધારિત અભિગમ માત્ર સ્થાનિક અને વૈશ્વિક ખેલાડીઓના રોકાણોને જ આકર્ષતો નથી. પરંતુ વેપાર-વાણિજ્યને અત્યાધુનિક ટેક્નોલૉજીઓ અપનાવવા અને વ્યાપક અર્થતંત્રો હાંસલ કરવા માટે પણ પ્રોત્સાહિત કરે છે.

પીએલઆઈ યોજના હેઠળ આવરી લેવાયેલા ક્ષેત્રો

રૂ. 1.97 લાખ કરોડ (26 અબજ અમેરિકન ડોલરથી વધુ)ના પ્રભાવશાળી ખર્ચ સાથે, પીએલઆઈ યોજનાઓ 14 ચાવીરૂપ ક્ષેત્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જે દરેકને વ્યૂહાત્મક રીતે દેશની ઉત્પાદન ક્ષમતા વધારવા, ટેક્નોલૉજિકલ પ્રગતિઓને પ્રોત્સાહન આપવા અને વૈશ્વિક બજારોમાં ભારતના સ્થાનને ઊંચું લાવવા માટે વ્યૂહાત્મક રીતે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. આ ક્ષેત્રો સ્થાનિક ઉત્પાદનને મજબૂત કરવાના અને નિકાસના વિસ્તરણના સરકારના લક્ષ્ય સાથે સુસંગત છે, જે ભારતના વ્યાપક દ્રષ્ટિકોણમાં ફાળો આપે છે.

પીએલઆઈ યોજના હેઠળ આવરી લેવાયેલા 14 ક્ષેત્રોમાં નીચેની બાબતો સામેલ છેઃ

સિદ્ધિઓ અને અસરો

પ્રોડક્શન લિન્ક્ડ ઇન્સેન્ટિવ (PLI) યોજનાઓએ ભારતનાં ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં પરિવર્તન લાવવામાં નોંધપાત્ર હરણફાળ ભરી છે. ઓગસ્ટ 2024 સુધીમાં કુલ ₹1.46 લાખ કરોડનું વાસ્તવિક રોકાણ થયું છે. અનુમાનો સૂચવે છે કે આ આંકડો આગામી વર્ષમાં ₹2 લાખ કરોડને પાર કરી જશે. આ રોકાણોએ ઉત્પાદન અને વેચાણમાં નોંધપાત્ર વધારો કર્યો છે, જે ₹12.50 લાખ કરોડ જેટલું છે.  જ્યારે પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે આશરે 9.5 લાખ રોજગારીનું સર્જન કરે છે - નજીકના ભવિષ્યમાં આ સંખ્યા વધીને 12 લાખ થવાની ધારણા છે.

ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને ફૂડ પ્રોસેસિંગ જેવા મુખ્ય ક્ષેત્રો દ્વારા સંચાલિત નિકાસમાં પણ નોંધપાત્ર વધારો જોવા મળ્યો છે. જે ₹4 લાખ કરોડને વટાવી ગયો છે. આ યોજનાઓની સફળતા સ્થાનિક ઉદ્યોગોની ઝડપી વૃદ્ધિ, ભારતીય ઉત્પાદનોની વધતી જતી વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતા અને રોજગારીની લાખો તકોના સર્જનમાં સ્પષ્ટ પણે જોવા મળે છે. આ તમામ બાબતો રાષ્ટ્રના વ્યાપક આર્થિક ધ્યેયોમાં પ્રદાન કરે છે.

FDIમાં સુધારા અને તેની અસર

પીએલઆઈ યોજના હાઈ-ટેક ઉદ્યોગોમાં રોકાણ આકર્ષવા, સ્થાનિક ઉત્પાદન ક્ષમતાઓને મજબૂત કરવા અને ભારતની વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતાને વધારવા પર કેન્દ્રિત છે. મુખ્ય ક્ષેત્રોને લક્ષ્યાંક બનાવીને તેનો ઉદ્દેશ ઔદ્યોગિક વિકાસને વેગ આપવાનો અને ભારતને મુખ્ય ઉત્પાદન કેન્દ્ર તરીકે સ્થાપિત કરવાનો છે.

આ ઉદ્દેશ્યને ટેકો આપવા માટે ભારત સરકારે ઉત્પાદન અને આર્થિક વિસ્તરણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઉદાર વિદેશી સીધા રોકાણ (FDI) નીતિ રજૂ કરી છે. ઉત્પાદન સહિત મોટાભાગના ક્ષેત્રો ઓટોમેટિક રૂટ હેઠળ 100% FDIને મંજૂરી આપે છે. જેના કારણે સરકારની પૂર્વ મંજૂરીની જરૂરિયાત રહેતી નથી. 2019 અને 2024ની વચ્ચે નોંધપાત્ર FDI સુધારાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવ્યા હતા. જેમ કે કોલસા અને કોન્ટ્રાક્ટ મેન્યુફેક્ચરિંગમાં 100% FDIને મંજૂરી આપવી (2019), વીમામાં FDI મર્યાદા વધારીને 74% કરવી જ્યારે ટેલિકોમ ક્ષેત્રને ઓટોમેટિક રૂટ (2021) હેઠળ લાવવું અને અવકાશ ક્ષેત્રને ઉદાર બનાવવું (2024) સામેલ છે. આ પગલાંનો ઉદ્દેશ્ય વૈશ્વિક રોકાણકારોને આકર્ષવા, ઔદ્યોગિક ક્ષમતાઓ વધારવા અને સ્થાનિક ઉત્પાદનને વધારવાનો છે.

આ સુધારાઓના પરિણામે ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં એફડીઆઈ ઇક્વિટી પ્રવાહમાં 69 ટકાનો વધારો થયો છે. જે 98 અબજ ડોલર (2004-2014)થી વધીને 165 અબજ ડોલર (2014-2024) થયો છે. રોકાણકારોને અનુકૂળ અભિગમ અને મંજૂરીની પ્રક્રિયાઓને સુવ્યવસ્થિત કરીને સરકાર અગ્રણી વૈશ્વિક ઉત્પાદન સ્થળ તરીકે ભારતની સ્થિતિને મજબૂત કરવાનું ચાલુ રાખે છે.

ક્ષેત્રની અન્ય વિશિષ્ટ સિદ્ધિઓમાં સામેલ છેઃ

લાર્જ સ્કેલ ઇલેક્ટ્રોનિક્સ મેન્યુફેક્ચરિંગ (LSEM)

પીએલઆઈ યોજના હેઠળ ભારતનું ઇલેક્ટ્રોનિક્સ ઉત્પાદન ક્ષેત્ર વિકસ્યું છે. જે ચોખ્ખા આયાતકારમાંથી મોબાઇલ ફોનના ચોખ્ખા નિકાસકારમાં પરિવર્તિત થયું છે. સ્થાનિક ઉત્પાદન 2014-15માં 5.8 કરોડ યુનિટથી વધીને 2023-24માં 33 કરોડ યુનિટ થયું છે. જેમાં આયાતમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. નિકાસ 5 કરોડ યુનિટ સુધી પહોંચી ગઈ છે અને પ્રત્યક્ષ વિદેશી રોકાણમાં 254 ટકાનો વધારો થયો છે. જે ઉત્પાદન અને રોકાણને વેગ આપવામાં યોજનાની ભૂમિકા પર પ્રકાશ પાડે છે.

ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, મેડિકલ ડિવાઇસીસ અને બલ્ક ડ્રગ્સ

પીએલઆઈ યોજનાએ વૈશ્વિક ફાર્માસ્યુટિકલ્સ માર્કેટમાં ભારતની સ્થિતિને મજબૂત બનાવી છે. જે વોલ્યુમની દ્રષ્ટિએ ત્રીજા ક્રમની સૌથી મોટી પ્લેયર બની છે. નિકાસ હવે ઉત્પાદનમાં 50 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે અને દેશે પેનિસિલિન જી જેવી મુખ્ય બલ્ક દવાઓના ઉત્પાદન દ્વારા આયાત પરની નિર્ભરતામાં ઘટાડો કર્યો છે. વધુમાં વૈશ્વિક કંપનીઓએ અદ્યતન તબીબી ઉપકરણ તકનીક સ્થાનાંતરિત કરી છે. જે ભારતને સ્થાનિક સ્તરે સીટી સ્કેનર્સ અને એમઆરઆઈ મશીનો જેવા મહત્વપૂર્ણ ઉપકરણોનું ઉત્પાદન કરવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.

ઓટોમોટિવ ઉદ્યોગ

3.5 અબજ અમેરિકન ડોલર (₹20,750 કરોડ)ના ખર્ચ સાથે ઓટોમોટિવ પીએલઆઇ યોજનાએ નોંધપાત્ર રોકાણને વેગ આપ્યો છે અને હાઇ-ટેક ઓટોમોટિવ પ્રોડક્ટ્સના ઉત્પાદનને વેગ આપ્યો છે. 115થી વધુ કંપનીઓએ અરજી કરી હતી, જેમાં 85 કંપનીઓએ પ્રોત્સાહનો માટે મંજૂરી આપી હતી. જેના કારણે 8.15 અબજ અમેરિકન ડોલર (₹67,690 કરોડ)નું રોકાણ આકર્ષાયું હતું, જે લક્ષ્યાંક કરતાં ઘણું વધારે હતું. આ સફળતાથી વૈશ્વિક ઓટોમોટિવ ક્ષેત્રે ભારતની સ્થિતિ મજબૂત બની છે.

પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા અને સોલાર પી.વી.

સોલાર પીવી મોડ્યુલો માટેની પીએલઆઈ યોજનાએ ભારતના નવીનીકરણીય ઉર્જા લક્ષ્યોને વેગ આપ્યો છે. 541.8 મિલિયન અમેરિકન ડોલર (₹4,500 કરોડ)ના ખર્ચ સાથે પ્રથમ તબક્કામાં ઉત્પાદન ક્ષમતા સ્થાપિત કરવામાં આવી છે. જ્યારે બીજા તબક્કામાં 2.35 અબજ અમેરિકન ડોલર (₹19,500 કરોડ)ની સાથે 65 ગીગાવોટની ક્ષમતાનું નિર્માણ કરવાનું લક્ષ્ય રાખવામાં આવ્યું છે. આ પહેલથી રોજગારીનું સર્જન થશે, આયાતમાં ઘટાડો થશે અને સૌર નવીનીકરણને વેગ મળશે એવી અપેક્ષા છે.

ટેલિકોમ અને નેટવર્કિંગ પ્રોડક્ટ્સ

ભારતે પીએલઆઈ યોજના હેઠળ ટેલિકોમ ઉત્પાદનોમાં 60 ટકા આયાત વિકલ્પ હાંસલ કર્યો છે. વૈશ્વિક ટેક કંપનીઓએ મેન્યુફેક્ચરિંગ યુનિટ્સની સ્થાપના કરી છે. જેણે ભારતને 4જી અને 5જી ટેલિકોમ ઉપકરણોના મોટા નિકાસકારમાં ફેરવી દીધું છે. આ વૃદ્ધિ ભારતના ટેલિકોમ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરને મજબૂત બનાવે છે અને વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઇનમાં તેની સ્થિતિ વધારે છે.

ડ્રોન અને ડ્રોન ઘટકો

ડ્રોન ક્ષેત્રે ઝડપી વૃદ્ધિનો અનુભવ કર્યો છે. પીએલઆઈ યોજના હેઠળ ટર્નઓવરમાં સાત ગણો વધારો થયો છે. એમએસએમઇ અને સ્ટાર્ટ-અપ્સ દ્વારા સંચાલિત આ સફળતાએ નોંધપાત્ર રોકાણો અને રોજગારીના સર્જનને આકર્ષ્યું છે, જેણે ભારતને ડ્રોન ઉત્પાદનમાં વૈશ્વિક નેતા તરીકે સ્થાન આપ્યું છે.

નિષ્કર્ષ

પીએલઆઈ યોજના આત્મનિર્ભરતા, નવીનીકરણ અને વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતાને આગળ ધપાવનારા ભારત અને મેક ઈન ઈન્ડિયાના ભારતના વિઝનના પાયાના પથ્થર તરીકે છે. બજેટની ફાળવણીમાં વધારો, રોકાણોમાં વધારો અને નિકાસમાં વધારો થવાને કારણે તે મુખ્ય ઉદ્યોગોમાં પરિવર્તન લાવી રહ્યું છે અને સાથે સાથે આયાત પરની નિર્ભરતામાં પણ ઘટાડો કરી રહી છે. સ્થિતિસ્થાપક અને તકનીકી રીતે અદ્યતન ઉત્પાદન ઇકોસિસ્ટમને પ્રોત્સાહન આપીને, આ યોજના ભારતને વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઇનમાં સ્થિર આર્થિક વૃદ્ધિ અને નેતૃત્વ તરફ દોરી જશે.

સંદર્ભો:

• https://www.indiabudget.gov.in/doc/eb/vol1.pdf
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2060117
• https://www.investindia.gov.in/team-india-blogs/manufacturing-renaissance-through-pli-schemes
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2086347
• https://www.ibef.org/blogs/india-s-winning-move-with-pli-initiatives
• https://pib.gov.in/PressNoteDetails.aspx?NoteId=153203&ModuleId=3&reg=3&lang=1
• https://www.investindia.gov.in/production-linked-incentives-schemes-india
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2031963

મહેરબાની કરીને pdf ફાઇલને શોધો

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2108008) Visitor Counter : 24