ਕੇਂਦਰੀ ਵਿੱਤ ਅਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਨਿਰਮਲਾ ਸੀਤਾਰਮਣ ਨੇ ਅੱਜ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ 2024-25 ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 2020 (ਐੱਨਈਪੀ) ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ 'ਤੇ ਬਣੀ ਹੈ।

 ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ

ਸਰਵੇਖਣ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 14.72 ਲੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ 98 ਲੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾਂ (ਯੂਡੀਆਈਐੱਸਈ+ 2023-24) ਦੇ ਨਾਲ 24.8 ਕਰੋੜ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਕੁੱਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ 69% ਹਨ, ਜੋ 50% ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 51% ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ 22.5% ਹਨ, ਜੋ 32.6% ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ 38% ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਤੀ ਹਨ।

 ਸਰਵੇਖਣ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਐੱਨਈਪੀ 2020 ਦਾ ਉਦੇਸ਼ 2030 ਤੱਕ 100% ਕੁੱਲ ਦਾਖਲਾ ਅਨੁਪਾਤ (ਜੀਈਆਰ) ਕਰਨਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ (93%) 'ਤੇ ਜੀਈਆਰ ਲਗਭਗ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ (77.4%) ਅਤੇ ਉੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ (56.2%) 'ਤੇ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਰਵੇਖਣ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਛੱਡਣ ਦੀ ਦਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲਈ 1.9%, ਉੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਲਈ 5.2% ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੱਧਰ ਲਈ 14.1% ਹੈ।

ਸਵੱਛਤਾ, ਸੂਚਨਾ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ (ਆਈਸੀਟੀ) ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਸਹਿਤ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਕੂਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਯੂਡੀਆਈਐੱਸਈ+ 2023-24 ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ 2019-20 ਵਿੱਚ 38.5% ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 2023-2024 ਵਿੱਚ 57.2% ਹੋ ਗਈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਸਹੂਲਤ ਵਾਲੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ 2019-20 ਵਿੱਚ 22.3% ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 2023-2024 ਵਿੱਚ 53.9% ਹੋ ਗਈ।

ਸਰਕਾਰ ਐੱਨਈਪੀ 2020 ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮਗ੍ਰ ਸ਼ਿਕਸ਼ਾ ਅਭਿਯਾਨ (ਇਸ ਦੀਆਂ ਉਪ-ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਸ਼ਠਾ, ਵਿਦਯਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼, ਡਿਸਟ੍ਰਿਕਟ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟਸ ਆਫ ਐਜੁਕੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ (DIETs), ਕਸਤੁਰਬਾ ਗਾਂਧੀ ਬਾਲਿਕਾ ਵਿਦਿਆਲਿਆ (ਕੇਜੀਬੀਵੀ), ਆਦਿ), ਦਿਕਸ਼ਾ, ਸਟਾਰਸ, ਪਰਖ, ਪੀਐੱਮ ਸ਼੍ਰੀ, ਉੱਲਾਸ ਅਤੇ ਪੀਐੱਮ ਪੋਸ਼ਣ (DIKSHA, STARS, PARAKH, PM SHRI, ULLAS, and PM POSHAN) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਰਲੀ ਚਾਈਲਡਹੁੱਡ ਕੇਅਰ ਐਂਡ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ਈਸੀਸੀਈ) ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 2024 ਵਿੱਚ ਈਸੀਸੀਈ ਲਈ ਨੈਸ਼ਨਲ ਫਰੇਮਵਰਕ, ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ, ਅਤੇ ਅਰਲੀ ਚਾਈਲਡਹੁੱਡ ਸਟੀਮੂਲੇਸ਼ਨ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਢਾਂਚਾ, ਨਵਚੇਤਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਨਵਚੇਤਨਾ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 3 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਕਾਸ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, 36-ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਕੈਲੰਡਰ ਰਾਹੀਂ 140 ਉਮਰ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਧਾਰਸ਼ਿਲਾ 3 ਤੋਂ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ 130 ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੇਡ-ਅਧਾਰਿਤ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕ-ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

 ਸਾਖਰਤਾ ਅਤੇ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਨੀਂਹ ਬਣਾਉਣਾ

ਐੱਨਈਪੀ 2020 ਇਹ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਅਤੇ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ (ਐੱਫਐੱਲਐੱਨ) ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ, ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਾਖਰਤਾ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ, "ਸਮਝਦਾਰੀ ਅਤੇ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹਿਲ (ਨਿਪੁਨ ਭਾਰਤ) (NIPUN Bharat)" ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਨਾਲ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਹਰ ਬੱਚਾ 2026-27 ਤੱਕ ਤੀਜੀ ਜਮਾਤ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਐੱਫਐੱਲਐੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੇ। ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਨ ਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਤੈਨਾਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਹਰ ਬੱਚਾ ਐੱਫਐੱਲਐੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੇ। ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ ਐੱਫਐੱਲਐੱਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੀਅਰ ਟੀਚਿੰਗ (Peer Teaching) ਇੱਕ ਮਾਰਗ ਹੈ।

 ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਸਸ਼ਕਤ ਬਣਾਉਣਾ: ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੀਂਹ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ

ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਐੱਨਈਪੀ 2020 ਦੇ ਅਧੀਨ ਈਸੀਸੀਈ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਾਖਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਰਵੇਖਣ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ-ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਿੱਖਿਆ (ਐੱਸਈਐੱਲ) ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਗੱਲ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਕੂਲੀ ਪਾਠਕ੍ਰਮ (curriculum) ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ-ਭਾਵਨਾਤਮਕ-ਨੈਤਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਨਰ ਸਿੱਖਿਆ (skill education) ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਉਦਯੋਗ 4.0 ਦੇ ਆਗਮਨ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਆਟੋਮੇਸ਼ਨ, ਆਰਟੀਫਿਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏਆਈ), ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਆਫ ਥਿੰਗਜ਼ (ਆਈਓਟੀ), ਵੱਡੇ ਡੇਟਾ ਅਤੇ ਰੋਬੋਟਿਕਸ ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਹੁਨਰ-ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਯੁੱਗ ਹੈ।

 ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ: ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਸਾਖਰਤਾ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ

ਡਿਜੀਟਲ ਸਾਖਰਤਾ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਡਿਜੀਟਲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਜਿਹੇ ਹੁਨਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਬਣੇ ਰਹਿਣ। ਤਕਨੀਕੀ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਲਈ ਸਿੱਖਿਅਕਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਡਿਜੀਟਲ ਰੁਝਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅੱਪ-ਟੂ-ਡੇਟ ਰਹਿਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਅਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੈਟਫਾਰਮ, ਟੀਚਰਐਪ (TeacherApp) ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਹੈ।

 ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਲਾਗਤ-ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਮਾਧਾਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਧੇਰੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਏਕੀਕਰਣ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਟਿਊਸ਼ਨ ਲਈ ਏਆਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਉਦਯੋਗ-ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁਨਰਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕਰਣਾਂ ਨੂੰ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਬਣਾਉਣਾ।

ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ 2024-25 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਨਾਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੁਨਰ, ਖੋਜ, ਇਨੋਵੇਸ਼ਨ ਈਕੋਸਿਸਟਮ, ਸਰਕਾਰ-ਅਕਾਦਮਿਕ ਭਾਈਵਾਲੀ ਅਤੇ ਫੈਕਲਟੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ।

 ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ (ਸੀਡਬਲਿਊਐੱਸਐੱਨ): ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ

ਸਮਗ੍ਰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਤਹਿਤ, ਸੀਡਬਲਿਊਐੱਸਐੱਨ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਉਪਕਰਣਾਂ, ਸਹਾਇਕ ਉਪਕਰਣਾਂ, ਭੱਤਿਆਂ (Allowances), ਬ੍ਰੇਲ ਸਮੱਗਰੀਆਂ, ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਸੰਬੰਧੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਸਮੇਤ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਰਾਹੀਂ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਫੰਡ ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਵਿੱਚ 11.35 ਲੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੈਂਪ, 7.7 ਲੱਖ ਵਿੱਚ ਹੈਂਡਰੇਲਸ ਅਤੇ 5.1 ਲੱਖ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਪਖਾਨੇ (ਸ਼ੌਚਾਲਯ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ

ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈ, 2021-22 ਵਿੱਚ 4.33 ਕਰੋੜ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ 2014-15 ਵਿੱਚ 3.42 ਕਰੋੜ ਤੋਂ 26.5% ਵੱਧ ਹੈ। 18-23 ਉਮਰ ਸਮੂਹ ਲਈ ਜੀਈਆਰ ਵੀ ਇਸੇ ਸਮੇਂ (2014-15 ਤੋਂ 2021-22) ਦੌਰਾਨ 23.7% ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 28.4% ਹੋ ਗਿਆ। ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ 2035 ਤੱਕ ਜੀਈਆਰ ਨੂੰ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਵਿਦਿਅਕ ਨੈੱਟਵਰਕ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀ ਆਈ ਹੈ। ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਲ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨ (ਐੱਚਈਆਈ) 2014-15 ਵਿੱਚ 51,534 ਤੋਂ 2022-23 ਵਿੱਚ 58,643 ਤੱਕ 13.8 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਧੇ।

 2040 ਤੱਕ, ਸਾਰੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨ ਬਹੁ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਸੰਸਥਾਨ ਬਣ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਟੀਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਪਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਜਨਤਕ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਮੌਕੇ; ਪਿਛੜੇ ਅਤੇ ਪਿਛੜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ/ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ (private/philanthropic universities) ਦੁਆਰਾ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ; ਔਨਲਾਈਨ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਓਪਨ ਡਿਸਟੈਂਸ ਲਰਨਿੰਗ (ਓਡੀਐੱਲ); ਅਤੇ ਦਿਵਯਾਂਗ ਸਿਖਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਸਾਰੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖਣ ਸਮੱਗਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ 'ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਗਿਆਨ ਮਹਾਸ਼ਕਤੀ' ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ 2024-25 ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਐੱਨਈਪੀ 2020 ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰ, ਰਾਜਾਂ, ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ, ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

*****

ਐੱਨਬੀ/ਏਕੇ