কেন্দ্ৰীয় বিত্ত আৰু কৰ্পোৰেট পৰিক্ৰমা দপ্তৰৰ মন্ত্ৰী শ্ৰীমতী নিৰ্মলা সীতাৰমণে আজি সংসদত ২০২৪-২৫ বৰ্ষৰ অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা উত্থাপন কৰে। জৰীপটোত কোৱা হৈছে যে শিক্ষা আৰু মানৱ মূলধন বিকাশ উন্নয়নৰ আধাৰশিলাসমূহৰ অন্যতম, আৰু ই ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা নীতি ২০২০ (এনইপি) এই নীতিৰ আধাৰত নিৰ্মিত।

বিদ্যালয় শিক্ষা

জৰীপটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ভাৰতৰ বিদ্যালয় শিক্ষা ব্যৱস্থাই ৯৮ লাখ শিক্ষকৰ সৈতে ১৪.৭২ লাখ বিদ্যালয়ত ২৪.৮ কোটি শিক্ষাৰ্থীক সেৱা আগবঢ়ায় (ইউডিআইএছই+ ২০২৩-২৪)। মুঠ বিদ্যালয়ৰ ৬৯%  হৈছে চৰকাৰী বিদ্যালয়সমূহত ৫০% শিক্ষাৰ্থীয়ে নামভৰ্তি কৰে আৰু ৫১% শিক্ষক নিয়োগ কৰে, আনহাতে ২২.৫% ব্যক্তিগত বিদ্যালয়ত, ৩২.৬% শিক্ষাৰ্থীয়ে নামভৰ্তি কৰে আৰু ৩৮% শিক্ষক নিয়োজিত কৰে।

জৰীপটোৱে উল্লেখ কৰিছে যে এনইপি ২০২০-ৰ লক্ষ্য হৈছে ২০৩০ চনৰ ভিতৰত ১০০% মুঠ নামভৰ্তি অনুপাত (জিইআৰ) সম্ভৱ কৰা। জিইআৰ প্ৰাথমিক (৯৩%) প্ৰায় সাৰ্বজনীন আৰু মাধ্যমিক (৭৭.৪%) আৰু উচ্চতৰ মাধ্যমিক স্তৰৰ (৫৬.২%) ব্যৱধানবোৰ দূৰ কৰাৰ প্ৰচেষ্টা চলি আছে, যাৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰখন সকলোৰে বাবে সামগ্ৰিক আৰু ন্যায়সঙ্গত শিক্ষাৰ দৃষ্টিভংগীৰ দিশে আগবাঢ়ি গৈছে। যায়।

জৰীপটোত কোৱা হৈছে যে শেহতীয়া বছৰবোৰত বিদ্যালয় এৰি যোৱা শিক্ষাৰ্থীৰ হাৰ প্ৰাথমিকৰ বাবে ১.৯%, উচ্চ প্ৰাথমিকৰ বাবে ৫.২%, আৰু মাধ্যমিক স্তৰৰ বাবে ১৪.১% হাৰৰে ক্ৰমাৎ হ্ৰাস পাইছে।

অনাময়, আৰু তথ্য আৰু যোগাযোগ প্ৰযুক্তি (আইচিটি) উপলব্ধতাকে ধৰি মৌলিক সা-সুবিধাবোৰৰ উন্নতি উল্লেখযোগ্য, যি বিদ্যালয়ৰ আন্তঃগাঁথনি বিকাশত এক ইতিবাচক প্ৰৱণতা প্ৰতিফলিত কৰিছে। ইউডিআইএছই+ ২০২৩-২৪ৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি কম্পিউটাৰ থকা বিদ্যালয়ৰ শতাংশ ২-১৯-১০ বৰ্ষৰ ৩৮.৫% ৰ পৰা ২০২৩-২০২৪ চনত ৫৭.২% লৈ বৃদ্ধি পাইছে। একেদৰে, ইণ্টাৰনেট সুবিধা থকা বিদ্যালয়ৰ শতাংশ ২০১৯-২০ বৰ্ষৰ ২২.৩% ৰ পৰা ২০২৩-২৪ চনত ৫৩.৯% লৈ বৃদ্ধি পাইছে।

দীক্ষা, ষ্টাৰ্ছ, পৰখ, পিএমশ্ৰী, উল্লাস, আৰু পিএম পোষন আদিকে ধৰি সমগ্ৰ শিক্ষা অভিযান (ইয়াৰ উপ-আঁচনি যেনে নিষ্ঠা, বিদ্যা প্ৰবেশ, জিলা শিক্ষা আৰু প্ৰশিক্ষণ প্ৰতিষ্ঠান (ডিআইইটি), কস্তুৰবা গান্ধী বালিকা বিদ্যালয় (কেজিবিভি), ইত্যাদিৰে চৰকাৰে বিভিন্ন কাৰ্যসূচী আৰু আঁচনিৰ জৰিয়তে এনইপি ২০২০-ৰ উদ্দেশ্য প্ৰাপ্ত কৰাৰ বাবে চেষ্টা কৰি আহিছে।

জৰীপটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে প্ৰাৰম্ভিক শৈশৱৰ যত্ন আৰু শিক্ষাৰ (ইচিচিই) দৃশ্যপট শক্তিশালী কৰিবলৈ চৰকাৰে এপ্ৰিল ২০২৪ চনত ইচিচিই,  বুনিয়াদী শিক্ষাৰ  বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় পাঠ্যক্ৰম আৰু প্ৰাৰম্ভিক শৈশৱ উদ্দীপনাৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় ফ্ৰেমৱৰ্ক, নৱচেতনা মুকলি কৰিছিল। নৱচেতনাই জন্মৰ পৰা ৩ বছৰলৈকে শিশুৰ বাবে সামগ্ৰিক বিকাশত গুৰুত্ব দিয়ে, ৩৬ মাহৰ উদ্দীপনা কেলেণ্ডাৰ-ৰ জৰিয়তে বয়সভিত্তিক ১৪০ টা নিৰ্দিষ্ট কাৰ্যকলাপ আগবঢ়ায়। বুনিয়াদী শিক্ষাই - ৩ ৰ পৰা ৬ বছৰ বয়সৰ শিশুসকলৰ বাবে ১৩০ ৰো অধিক কাৰ্যকলাপৰ সৈতে খেল-আধাৰিত শিক্ষণক উৎসাহিত কৰে যি শিশু-নেতৃত্বাধীন আৰু শিক্ষাবিদৰ নেতৃত্বত শিকাত সহায় কৰে।

সাক্ষৰতা আৰু সংখ্যাৰ জৰিয়তে শক্তিশালী ভেটি গঢ়ি তোলা

এনইপি ২০২০-ত নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে যে শিক্ষা আৰু জীৱনজোৰা শিক্ষণ সফলতাৰ বাবে বুনিয়াদী সাক্ষৰতা আৰু সংখ্যাত্মক শিক্ষণ (এফএলএন) গুৰুত্বপূৰ্ণ। "বুজাবুজি আৰু সংখ্যাৰ সৈতে পঢ়াত দক্ষতাৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যোগ (নিপুন ভাৰত) যাতে দেশৰ প্ৰতিটো শিশুৱে ২০২৬-২৭ বৰ্ষৰ ভিতৰত গ্ৰেড ৩-ৰ শেষলৈ এফএলএন প্ৰাপ্ত কৰিব পাৰে এই দিশত বিদ্যালয় শিক্ষা আৰু সাক্ষৰতা বিভাগে ৰাষ্ট্ৰীয় মিছন আৰম্ভ কৰিছে। শিক্ষা প্ৰণালীয়ে প্ৰতিটো শিশুৱে এফএলএন প্ৰাপ্ত কৰাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ অভিনৱ শিক্ষা আৰু শিক্ষণ পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰি আছে। এফএলএন প্ৰাপ্ত কৰাৰ এক পথ হিচাপে সহকৰ্মী শিক্ষণক জৰীপটোত উল্লেখ কৰা হৈছে।

মনক শক্তিশালী কৰা: সামাজিক আৰু আৱেগিক শিক্ষাৰ সৈতে সম্ভাৱনা উন্মুক্ত কৰা

জৰীপটোত কোৱা হৈছে যে এনইপি ২০২০-ৰ অধীনত ইচিচিই-ৰ লক্ষ্য হৈছে বুনিয়াদী সাক্ষৰতা আৰু আৰ্থ-সামাজিক বিকাশ প্ৰাপ্ত কৰা। জৰীপটোত শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত সামাজিক-আৱেগিক শিক্ষণ (এছইএল)ৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে, বিদ্যালয়ৰ পাঠ্যক্ৰমত সামাজিক-আৱেগিক-নৈতিক বিকাশ অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ বাবে শিক্ষাবিজ্ঞান কেনেদৰে বিকশিত কৰিব পাৰি তাৰ উদাহৰণ প্ৰদান কৰা হৈছে। উদ্যোগ ৪.০-ৰ আগমনৰ লগে লগে বিদ্যালয়সমূহত স্বয়ংক্ৰিয়কৰণ, কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা (এআই), ইণ্টাৰনেট অব থিংছ (আইঅটি), বৃহত্ ডাটা, আৰু ৰব'টিক্সৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত এক অত্যন্ত গতিশীল আৰু দক্ষতা-নিবিড় যুগৰ দক্ষতা শিক্ষাৰ গুৰুত্ব যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে।

ব্যৱধান দূৰ কৰা: শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ডিজিটেল প্ৰযুক্তি আৰু ডিজিটেল সাক্ষৰতাৰ অত্যাৱশ্যকীয়তা

ডিজিটেল তথ্য বিশ্লেষণ, সংশ্লেষণ আৰু যোগাযোগৰ দৰে দক্ষতা আয়ত্ত কৰি শিক্ষাৰ্থীসকল প্ৰতিযোগিতামূলক হৈ থকাটো ডিজিটেল সাক্ষৰতাই নিশ্চিত কৰে। প্ৰযুক্তিগত পৰিৱৰ্তনৰ দ্ৰুত গতিত শিক্ষাবিদসকলে নতুন ডিজিটেল প্ৰৱণতা আৰু শিক্ষণ পদ্ধতিত আপ-টু-ডেট হৈ থাকিব লাগিব। শিক্ষাবিদসকলৰ সামৰ্থ্য বৃদ্ধি আৰু একবিংশ শতিকাৰ দাবীৰ বাবে সেইবোৰ প্ৰস্তুত কৰাৰ দিশত প্ৰযুক্তিৰ সুবিধা লোৱাৰ প্ৰচেষ্টাত, চৰকাৰে টিচাৰএপ মুকলি কৰিছে, যি হৈছে এক অত্যাধুনিক ডিজিটেল প্লেটফৰ্ম। প্ৰযুক্তিৰ অন্তৰ্ভুক্তিয়ে ব্যয়-কাৰ্যকৰী সমাধান উপস্থাপন কৰে, যাৰ ফলত এক বিস্তৃত জনসংখ্যাৰ বাবে মানসম্পন্ন শিক্ষা অধিক সুলভ আৰু অন্তৰ্ভুক্ত হয়। শিক্ষা প্ৰণালী উন্নত কৰাৰ বাবে, প্ৰযুক্তি একত্ৰীকৰণৰ তিনিটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্ব দিয়া হ'ব: শিক্ষকৰ বিকাশ আৰু শিক্ষাৰ্থী শিক্ষকতাৰ বাবে এআই ব্যৱহাৰ কৰা, উদ্যোগ-প্ৰাসঙ্গিক দক্ষতা আৰু প্ৰমাণপত্ৰ একত্ৰিত কৰা, আৰু ব্যক্তিগতকৃত শিক্ষণ চফ্টৱে-ৰ সৃষ্টি কৰা, জৰীপটোত কোৱা হৈছে।

দক্ষতা, গৱেষণা, উদ্ভাৱন পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ, চৰকাৰী-শৈক্ষিক অংশীদাৰিত্ব, আৰু অনুষদৰ বিকাশত বিনিয়োগ শিক্ষা সেৱা দক্ষতাৰে প্ৰদান কৰা আৰু শিকাৰ ফলাফল উন্নত কৰাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা ২০২৪-২৫-টোত কোৱা হৈছে।

বিশেষ প্ৰয়োজনীয়তা থকা শিশু (চিডব্লিউএছএন): অন্তৰ্ভুক্তিৰ সংস্কৃতি বিকশিত কৰা

সমগ্ৰ শিক্ষাৰ অধীনত, সহায় আৰু সঁজুলি, সহায়ক সঁজুলি, ভাট্টা, ব্ৰেইল সামগ্ৰী, আৰু আন্তঃগাঁথনি শক্তিশালীকৰণকে ধৰি থেৰাপিউটিক হস্তক্ষেপৰ জৰিয়তে চিডব্লিউএছএনক সমৰ্থন কৰিবলৈ সমৰ্পিত পুঁজি আৱণ্টন কৰা হৈছে। আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নৰ ভিতৰত আছে ১১.৩৫ কোটি বিদ্যালয়ত ৰেম্প, ৭৭০,০০০ ত হেণ্ডৰেইল, আৰু ৫১০,০০০ বিদ্যালয়ত সুলভ শৌচালয় নিৰ্মাণ কৰা।

উচ্চ শিক্ষা

জৰীপটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ভাৰতৰ উচ্চ শিক্ষা ব্যৱস্থা বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎসকলৰ মাজত আছে, ২০২১-২২ বৰ্ষত ৪.৩৩ কোটি শিক্ষাৰ্থীয়ে নামভৰ্তি কৰিছে, যি ২০১৪-১৫ বৰ্ষৰ ৩.৪২ কোটিৰ তুলনাত ৬.৫% অধিক। এই একে সময়ছোৱাত (২০১৪-১৫ ৰ পৰা ২০২১-২২) ১৮-২৩ বছৰ বয়সৰ জিইআৰ ২৩.৭% ৰ পৰা ২৮.৪% লৈ বৃদ্ধি হৈছে। উচ্চ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত ২০৩৫ চনৰ ভিতৰত জিইআৰ ৫০শতাংশলৈ বৃদ্ধি কৰাৰ চৰকাৰৰ লক্ষ্য প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ, শৈক্ষিক নেটৱৰ্ক আৰু আন্তঃগাঁথনি দুগুণ কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে। জৰীপটোৱে উল্লেখ কৰিছে যে বিগত বছৰবোৰত, উচ্চ শিক্ষাৰ পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন হৈছে। মুঠ উচ্চ শিক্ষা প্ৰতিষ্ঠান (এইচইআই) ২০১৪-১৫ বৰ্ষৰ ৫১,৫৩৪ ৰ পৰা ২০২২-২৩ বৰ্ষত ৫৮,৬৪৩ লৈ ১৩.৮ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে, জৰীপটোৱে লগতে কয়।

               ২০১৪        ২০২৩

ভাৰতীয় প্ৰযুক্তি প্ৰতিষ্ঠান              ১৬           ২৩

ভাৰতীয় প্ৰৱন্ধন প্ৰতিষ্ঠান              ১৩           ২০

বিশ্ববিদ্যালয়                ৭২৩         ২০২৪ত ১২১৩

চিকিত্সা মহাবিদ্যালয়   ২০১৩-১৪ ত ৩৮৭      ২০২৪-২৫ ত ৭৮০

২০৪০ চনৰ ভিতৰত, সকলো এইচইআই-য়েই বহুমুখী প্ৰতিষ্ঠান হ'ব। এই লক্ষ্য প্ৰাপ্ত কৰাৰ পদক্ষেপবোৰৰ ভিতৰত আছে উৎকৃষ্ট ৰাজহুৱা শিক্ষাৰ বাবে অধিক সুযোগ; সুবিধাবঞ্চিত আৰু দুখীয়া শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে ব্যক্তিগত/জনহিতকৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ দ্বাৰা বৃত্তি; অনলাইন শিক্ষা আৰু মুক্ত দূৰত্ব শিক্ষণ (অডিএল); আৰু সকলো আন্তঃগাঁথনি আৰু শিক্ষণ সামগ্ৰী উপলব্ধ আৰু প্ৰতিবন্ধী শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে উপলব্ধ কৰা। ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা নীতিয়ে 'ভাৰতক জ্ঞানৰ এক গোলকীয় মহাশক্তি হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ আহ্বান জনাইছে,' বুলি অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা ২০২৪-২৫ত উল্লেখ কৰা হৈছে।

জৰীপটোত কোৱা হৈছে যে এনইপি ২০২০-ৰ কাৰ্যকৰী ৰূপায়ণৰ বাবে কেন্দ্ৰ, ৰাজ্য, কেন্দ্ৰীয় কেন্দ্ৰীয় অঞ্চল, এইচইআই আৰু নিয়ামক সংস্থাসমূহত সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন আছে।

*****

NB/AK/KB