કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના પ્રધાન શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા આજે સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવેલા આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25 માં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ઔદ્યોગિકીકરણનું પ્રમાણ વિવિધ રાજ્યોમાં બદલાય છે, જેમાંના કેટલાક તેમની વસ્તી માટે ઉચ્ચ આવક સ્તર પેદા કરવા માટે તેમના ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રોનો લાભ લેવા માટે વધુ સારી સ્થિતિમાં છે. સર્વેક્ષણમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે ઔદ્યોગિકીકરણની માત્રામાં સ્પષ્ટ પેટર્ન છે, જેમાં ગુજરાત, ઉત્તરાખંડ અને હિમાચલ પ્રદેશ જેવા કેટલાક રાજ્યો તેમના લોકોની આવકના વાજબી સ્તરને ઉત્પન્ન કરવા માટે ઔદ્યોગિક ક્ષેત્ર પરની તેમની ઉચ્ચ સ્તરની નિર્ભરતાને રોકડી કરવામાં સક્ષમ છે.

આ સર્વેક્ષણમાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે ચાર રાજ્યો - ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રનાં પશ્ચિમી રાજ્યો તથા દક્ષિણનાં રાજ્યો કર્ણાટક અને તામિલનાડુ – કુલ ઔદ્યોગિક જીએસવીએમાં 43 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. તેનાથી વિપરીત, સર્વેક્ષણમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે, પૂર્વોત્તરના છ રાજ્યો (સિક્કિમ અને આસામને બાદ કરતા), ઔદ્યોગિક જીવીએમાં માત્ર 0.7 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. પૂર્વોત્તર જેવા વિશિષ્ટ ભૌગોલિક સ્થળોને અનુકૂળ ઔદ્યોગિક વ્યૂહરચનાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે, એમ સર્વેક્ષણમાં ઉમેરવામાં આવ્યું છે.

આકૃતિ 1: ઔદ્યોગિકીકરણના સ્તરમાં વ્યાપક આંતર-રાજ્ય તફાવતો

સર્વેક્ષણ એવું પણ સૂચવે છે કે માળખાગત વિકાસ, શહેરીકરણ અને સ્થાવર મિલકતના પ્રવાહો સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલી બાંધકામ પ્રવૃત્તિ પણ આંતર-રાજ્ય તફાવતો દર્શાવે છે. આ સંદર્ભમાં, સર્વેક્ષણ સૂચવે છે કે, કેરળ અન્ય ઘણાં રાજ્યોની તુલનામાં ઓછું ઔદ્યોગિક છે, પરંતુ તે બાંધકામ પ્રવૃત્તિમાં સકારાત્મક આઉટલેટર છે, તેના ઔદ્યોગિક જીવીએમાં બાંધકામનો ફાળો લગભગ અડધો અડધ છે.

આકૃતિ 2: ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિની સામાન્ય પેટર્નમાંથી બાંધકામ પ્રવૃત્તિની પેટર્ન

સર્વેક્ષણ વધુમાં વિશ્લેષણ કરે છે કે ખાણકામ ક્ષેત્ર કુલ ઓદ્યોગિક ઉત્પાદનમાં આશરે 8 ટકા ફાળો આપે છે. તે સ્પષ્ટ કરે છે કે, આસામ, છત્તીસગઢ, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને ઓડિશા જેવા ટોચના પાંચ રાજ્યો સાથે ખાણકામની પ્રવૃત્તિ ખૂબ જ કેન્દ્રિત છે, જે જીએસવીએ (GSVA)ના અખિલ રાજ્ય ખાણકામમાં આશરે 60 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. વિવિધ સંશોધનપત્રોને ટાંકીને કરવામાં આવેલી આર્થિક સમીક્ષામાં એ બાબત પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે કે રાજ્ય-સ્તરની નીતિઓ ભારતભરનાં રાજ્યોમાં આર્થિક વિકાસની તરાહોને આકાર આપવામાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવે છે. તે એ વાત પર પણ ભાર મૂકે છે કે નિયમનકારી વાતાવરણ, માળખાગત વિકાસ અને રાજ્ય-સ્તરના સુધારાઓ જેવા પરિબળો ઔદ્યોગિક વિકાસની પેટર્નને નોંધપાત્ર રીતે પ્રભાવિત કરતા હોવાનું દર્શાવવામાં આવ્યું છે.

નોંધનીય છે કે, આ સર્વેક્ષણ એ મૂળભૂત પાસા તરફ ધ્યાન દોરે છે કે રાજ્યોએ કેટલાક ઔદ્યોગિક અથવા સેવા ક્ષેત્રોમાં બ્યુઓઇન્સીઝ હાંસલ કરવા માટે પ્રાથમિકતાના ધોરણે વ્યાવસાયિક સુધારાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ. સર્વેક્ષણ ભારપૂર્વક જણાવે છે કે રાજ્યોએ વ્યવસાયો માટે કામગીરી શરૂ કરવા અને વૃદ્ધિ કરવાનું સરળ બનાવવું જોઈએ; જેના પરિણામે જીવનધોરણ અને માથાદીઠ આવકમાં ઝડપથી એકરૂપતા જોવા મળે છે.

***

AP/IJ/GP/JD