महाकुम्भ 2025 को शुभारम्भ 13 जनवरी, 2025 को पौष पूर्णिमाको शुभ दिनमा अतुलनीय भव्यताका साथ भयो, जुन प्रयागराजमा 45 दिनसम्म चल्ने आध्यात्मिक र सांस्कृतिक उत्सवको शुरुआत थियो। यसको शुरुआत आस्था, भक्ति र आध्यात्मिक एकताको जबर्जस्त प्रदर्शनका साथ भयो, जसले हरेक 144 वर्षमा एक पटक देखिने आध्यात्मिक भव्यताको सम्झना दिलाउने दृश्य सिर्जना गर्यो। यस स्मारकीय कार्यक्रमको पहिलो पवित्र स्नानमा भाग लिनका लागि विश्वभरिका हजारौँ श्रद्धालु सङ्गममा एकत्रित भए - गङ्गा, यमुना र सरस्वती नदीहरूको पवित्र सङ्गम।

एक रेकर्ड तोड़ शुरुआत

पहिलो दिन, 1.5 करोडभन्दा अधिक श्रद्धालुहरूले पवित्र स्नान गरे, जसले महाकुम्भको शुभ शुरुआतको सङ्केत गर्दछ। यो विशाल भीड़ले कार्यक्रमको आध्यात्मिक महत्त्वलाई मात्र जोड दिँदैन, तर आस्था र मानवताको साझा उत्सवमा विविध पृष्ठभूमिका मानिसहरूलाई एक साथ ल्याउन एक एकीकृत शक्तिको रूपमा यसको भूमिकालाई पनि उजागार गर्दछ।

आधिकारिक स्नान दिवसको दुई दिनअघि, हजारौँ श्रद्धालु आइपुग्न थालेका थिए, जसले रेकर्ड तोड़ भीड़को सङ्केत गर्यो। महाकुम्भ 2025 को लागि उत्तर प्रदेश सरकारको सावधानीपूर्वक गरिएको व्यवस्थाले व्यापक प्रशंसा बटुल्यो। श्रद्धालुहरूले सुव्यवस्थित पूर्वाधारप्रति आफ्नो सन्तुष्टि व्यक्त गरे, जसले आगन्तुकहरूको ठूलो आगमनलाई निर्बाध रूपमा प्रबन्धित गर्यो।

एकता र सुरक्षाको हृदयस्पर्शी प्रदर्शन

पहिलो स्नान महोत्सवमा धेरै भीड़ देखियो, किनकि श्रद्धालु भक्ति र उत्साहले भरिएक घाटहरूमा जम्मा भएका थिए। महाकुम्भको एक अनिवार्य विशेषता भुला-भट्का शिविरहरूले मानवताको सागरको बीचमा छुट्टिएका परिवारहरूलाई पुनर्मिलन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरे। यी शिविरहरूमा महिला र बालक - बालिकाका लागि समर्पित खण्डहरू सामेल थिए, जसले विशाल भीडमा आफूलाई हराएका श्रद्धालुहरूको लागि मानसिक शान्ति सुनिश्चित गरे। घाटहरूको किनारमा जडान गरिएका लाउडस्पीकरहरूले निरन्तर घोषणाहरू प्रसारण गरिरहेका थिए, जसले गर्दा छुट्टिएका मानिसहरूलाई जतिसक्दो चाँड़ो पुनर्मिलन गराउन सहज भयो। कार्यक्रम स्थलमा तैनाथ पुलिस बलले कार्यक्रम शान्तपूर्ण र सुव्यवस्थित रहोस् भनेर सहभागीहरूलाई सहयोग गर्न अथक प्रयास गरे। यसका साथै, खोया-पाया (हराएको र भेटिएको) केन्द्रहरूले हराएका व्यक्तिहरूलाई पत्ता लगाउन डिजिटल उपकरणहरू र सामाजिक सञ्जालको प्रभावकारी रूपमा प्रयोग गरे, जसले सहभागीहरूको सुरक्षा र सुविधा बढायो।

महाकुम्भमा मकर सङ्क्रान्ति

मकर सङ्क्रान्तिको पावन अवसर नजिकिँदै गर्दा विश्वभरिबाट श्रद्धालुहरूको ठूलो भीड महाकुम्भमा जम्मा भएको छ। देशभरिका तीर्थयात्रीहरू अटल उत्साहका साथ मुटु कमाउने चिसोको सामना गर्दै गङ्गाको पवित्र किनारमा आइरहेका छन्। टाउकोमा गठरी बोकेर र बालुवामा नाङ्गो खुट्टा लिएर उनीहरू पवित्र स्नानको उत्सुकताका साथ प्रतीक्षा गरिरहेका छन्। मकर सङ्क्रान्ति 14 जनवरीमा महा-पुण्य कालसँगै बिहान 9:03 बजीदेखि 10:50 बजीसम्म मनाइनेछ।

यस वर्षको सङ्क्रान्तिको विशेष महत्त्व छ किनकि यस दिन भाद्र छैन, जसले गर्दा पूरै दिन शुभ हुन्छ। यो पर्व सूर्यको धनु राशिबाट मकर राशिमा प्रवेश गर्ने प्रतीक हो, जसले उत्तरायणको शुरुआतको सङ्केत गर्दछ। मकर सङ्क्रान्तिको समयमा गङ्गा र यमुना जस्ता पवित्र नदीहरूमा स्नान गर्नाले पापहरू पखालिने र आध्यात्मिक पुण्य प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ। यो दिन दान र भक्तिभावका कार्यहरूमा पनि समर्पित छ। तिल-गुडको लड्डु, खिचडी र अन्य उत्सवका परिकारहरू जस्ता पारम्परिक व्यञ्जन यस अवसरलाई शोभायमान बनाउँछन्। जीवन्त ऊर्जा र हर्षको प्रतीक चङ्गा उडाउनु यस दिनको एक प्रिय परम्परा हो।

महाकुम्भको वैश्विक आकर्षण

महाकुम्भले राष्ट्रिय सीमाहरूलाई पार गरेको छ, जसले विश्वभरका भक्त र आध्यात्मिक साधकहरूलाई आकर्षित गर्दछ। दक्षिण कोरियाका यूट्यूबरहरू र जापान, स्पेन, रूस र संयुक्त राज्य अमेरिकाका आगन्तुकहरू सहित अन्तर्राष्ट्रिय तीर्थयात्री र पर्यटकहरू यस कार्यक्रमको भव्यताबाट मोहित भए। सङ्गम घाटमा धेरै मानिसहरूले महाकुम्भको सांस्कृतिक र आध्यात्मिक सारलाई बुझ्न स्थानीय गाइडहरूसँग कुराकानी गरे। स्पेनकी क्रिस्टिनाले आफ्नो अनुभवलाई जीवनमा एक पटक आउने अवसर भनेर वर्णन गरिन्।

महाकुम्भ 2025 को लागि अपेक्षित उपस्थितिले धेरै राष्ट्रहरूको जनसङ्ख्यालाई पार गर्ने अपेक्षा गरिएको छ, जसले यसको वैश्विक महत्त्वलाई रेखाङ्कित गर्दछ। विदेशी भक्तजनले केवल साक्षी मात्र दिएनन्, तर अनुष्ठानमा सक्रिय रूपमा भाग पनि लिए। विभिन्न देशका साधु र सन्यासीहरूले सनातन धर्म अँगालेर पवित्र स्नान गरे, जसले गर्दा उत्सवको आध्यात्मिक विविधतामा थप वृद्धि भयो।

निर्बाध अनुभवको लागि उन्नत पूर्वाधार

सङ्गम स्नानको आध्यात्मिक महत्त्वलाई बुझ्दै उत्तर प्रदेश सरकारले स्नान क्षेत्रको विस्तार गर्नका लागि महत्त्वपूर्ण प्रयास गर्यो। सिँचाइ विभागले एक उल्लेखनीय उपलब्धि हासिल गर्दै 85 दिनभित्र त्रिवेणी सङ्गममा 2 हेक्टरभन्दा अधिक जमिनलाई पुन: प्राप्त गर्यो, जसले गर्दा दुई लाख एक उल्लेखनीय उपलब्धिमाहरूले एकैसाथ स्नान गर्न सके। चारवटा ड्रेजिङ मशिनको प्रयोगको माध्यमद्वारा, 26 हेक्टर अतिरिक्त जमिनलाई पुन: प्राप्त गरिएको छ। सावधानीपूर्वक ड्रेजिङ सञ्चालनको माध्यमद्वारा प्राप्त यो विस्तारले 2019 को तुलनामा सङ्गमको क्षमतालाई तीन गुणा बढायो। यी संवर्द्धनहरूले महाकुम्भको समयमा अपेक्षित अनुमानित 45 करोड श्रद्धालुहरूको लागि निर्बाध स्नान अनुभव सुनिश्चित गरेको छ।

कल्पवास: सनातन परम्पराको एक स्तम्भ

महाकुम्भको एक अभिन्न परम्परा कल्पवास 13 जनवरीमा शुरु भयो र 12 फरवरीसम्म जारी रहनेछ। प्राचीन मान्यता अनुसार, कल्पवास पौष पूर्णिमामा शुुरु हुन्छ र माघ पूर्णिमासम्म एक महिनासम्म जारी रहन्छ। यस अवधिमा श्रद्धालुहरू कडा आध्यात्मिक अनुशासन पालन गर्दै सङ्गम नजिकै पालहरूमा बस्छन्। यस परम्परालाई कायम राख्नका लागि प्रयागराज मेला प्राधिकरणले बिजुली, पानी र स्वच्छता लगायतका आवश्यक सुविधाहरूले सुसज्जित 1.6 लाख पालहरू स्थापना गरेको छ। किफायती राशिन र सिलिण्डर वितरण, सुरक्षित स्नान घाट र अग्नि प्रावधान जस्ता विशेष व्यवस्थाहरूले कल्पवासीहरूको आराम सुनिश्चित गर्दछ। मेला क्षेत्रभित्रका अस्पतालहरूले स्वास्थ्य चिन्ताहरूलाई समाधान गर्छन्, जबकि तीर्थपुरोहित र अनुष्ठान गर्ने प्रयागवालहरूलाई अतिरिक्त सुविधा प्रदान गरिएको छ।

आफ्नो गहन आध्यात्मिक अनुशासनका लागि परिचित कल्पवासीहरूले 45 दिनको आफ्नो आध्यात्मिक एकान्तवासको शुरुआत गर्दै ‘मोक्षदायिनी’ सङ्गममा पवित्र डुबुल्की लगाए। ब्रह्मचर्य, सरलता र नियमित प्रार्थनाको व्रत गर्दै उनीहरूले व्यक्तिगत आध्यात्मिक उत्थान र वैश्विक कल्याणको लागि प्रार्थना गरे। पौष पूर्णिमा सोमवार परेको संयोगले महादेवको पूजा गर्ने शुभ दिन, कार्यक्रमको आध्यात्मिक महत्त्वलाई बढायो।

महाकुम्भको बजार क्षेत्र

महाकुम्भको जीवन्त ऊर्जा सङ्गम मेला नजिकैका बजार क्षेत्रहरूसम्म फैलिएको छ। पूजा सामग्रीका बेच्ने र तिलक लगाउने मानिसहरू श्रद्धालुहरूको बढ्दो भीडलाई सम्हाल्न व्यस्त देखिए। प्रसाद र दियोका सामग्री बेच्ने खुद्रा विक्रेताहरूले यस वर्ष तीर्थयात्रीहरूको आगमन 2019 को कुम्भ मेलालाई पनि उछिनेको बताए। 2019 को कुम्भमा पनि भाग लिएका स्थानीय तिलक कलाकार प्रदीप उपाध्यायले महाकुम्भ 2025 मा उत्साह र सहभागिता धेरै बढी भएको टिप्पणी गरे, जसले श्रद्धालुहरूमाझ ठूलो आध्यात्मिक सम्बन्धलाई सङ्केत गर्छ। यसै गरी, सङ्गम नजिकै पूजाका आवश्यक सामानहरू बेच्ने विक्रेता सन्तोषी देवीले गङ्गा जल भण्डारण बक्सहरू सबैभन्दा बढी खरिद गरिएका वस्तुहरूमध्ये रहेको उल्लेख गरिन्, जसले पवित्र जललाई दिव्य आशीर्वादको प्रतीकको रूपमा फिर्ता लिन भक्तजनको उत्सुकतालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ।

भारतको आध्यात्मिक र सांस्कृतिक सम्पदाको प्रमाण

उत्तर प्रदेशका मुख्यमन्त्रीले महाकुम्भ 2025 लाई भारतको विविधतामा एकताको गौरवशाली प्रतीकको रूपमा वर्णन गरे। उनले सनातन संस्कृति र परम्पराको अभिव्यक्तिको रूपमा यसको वैश्विक प्रतिष्ठामाथि जोड दिए। सबै सहभागीहरूलाई हार्दिक स्वागत गर्दै उनले यस दिव्य कार्यक्रममा उनीहरूको आध्यात्मिक आकांक्षा पूरा हुने आशा व्यक्त गरे।

जसो जसो महाकुम्भ 2025 अघि बढ़िरहेको छ, यसले आध्यात्मिक एकता, सांस्कृतिक सम्पदा र मानवीय सम्बन्धको सारलाई मूर्त रूप दिइरहेको छ, जसले गर्दा यसको दिव्य आलिङ्गनमा भाग लिने सबैका लागि यो एक साँच्चै परिवर्तनकारी अनुभव हो।

सन्दर्भ

सूचना तथा जनसम्पर्क विभाग (डीपीआईआर), उत्तर प्रदेश सरकार।

*******