લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયની સ્થાપના 2006માં સામાજિક ન્યાય અને અધિકારિતા મંત્રાલયથી અલગ કરીને કરવામાં આવી હતી, કે જેથી લઘુમતીઓને લગતા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકાય. મંત્રાલયના કાર્યક્ષેત્રમાં આ સમુદાયો માટે નીતિ ઘડતર, સંકલન, મૂલ્યાંકન અને વિકાસ કાર્યક્રમોની દેખરેખનો સમાવેશ થાય છે. લઘુમતી અધિકારોનું વધુ રક્ષણ કરવા માટે, કેન્દ્ર સરકારે નેશનલ કમિશન ફોર માઈનોરિટી એક્ટ, 1992 હેઠળ નેશનલ કમિશન ફોર માઈનોરિટીઝ (એનસીએમ) સ્થાપના કરી. પાંચ ધાર્મિક સમુદાયો - બૌદ્ધ, ખ્રિસ્તી, મુસ્લિમ, પારસી અને શીખોને શરૂઆતમાં લઘુમતી તરીકે સૂચિત કરવામાં આવ્યા હતા, અને 2014માં જૈનોનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.

વર્ષ 2024 દરમિયાન લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયની મુખ્ય સિદ્ધિઓ નીચે મુજબ છે:

પીએમ વિકાસ યોજના લોક સંવર્ધન પર્વ

પોતાની 100-દિવસીય કાર્ય યોજનાના ભાગ રૂપે, લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયે 16મીથી 31મી જુલાઈ 2024 દરમિયાન દિલ્હી હાટ, INA, નવી દિલ્હી ખાતે 'લોક સંવર્ધન પર્વ'નું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં સમગ્ર ભારતમાંથી લઘુમતી કારીગરોને એકસાથે લાવ્યા હતા. મંચે કારીગરોને તેમની સ્વદેશી કળા, હસ્તકલા અને સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસો પ્રદર્શિત કરવાની અનન્ય તક આપી. આ ઇવેન્ટ માત્ર લઘુમતી સમુદાયોની પરંપરાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે જ નહીં પરંતુ નવીન અને ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પણ ડિઝાઇન કરવામાં આવી હતી.

પ્રોત્સાહન આપવા માટે આ કાર્યક્રમ ડિઝાઈન કરાયો હતો. માર્કેટિંગ, નિકાસ અને ઓનલાઈન બિઝનેસ, ડિઝાઈન, GST અને વેચાણ વગેરે જેવા ક્ષેત્રોમાં તેમની કૌશલ્ય વધારવા માટે, તેમની પ્રતિભાને સશક્ત બનાવવા માટે એક સર્વગ્રાહી અભિગમ સુનિશ્ચિત કરીને, નિકાસ પ્રમોશન કાઉન્સિલ ફોર હેન્ડીક્રાફ્ટ (EPCH) ના સમર્થન સાથે મંત્રાલય દ્વારા દૈનિક વર્કશોપ યોજવામાં આવ્યું હતું. મંત્રાલયના અગ્રણી જ્ઞાન ભાગીદારો જેમ કે નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ફેશન ટેક્નૉલૉજી (NIFT) અને નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ ડિઝાઇન (NID) એ પણ ભાગ લીધો હતો અને મંત્રાલયની વિવિધ યોજનાઓ હેઠળ તેમના દ્વારા સમર્થિત કારીગરો અને તેમની હસ્તકલાનું પ્રદર્શન કર્યું હતું.

પર્વમાં વિવિધ લઘુમતી સમુદાયોના 162 કારીગરો દ્વારા બનાવવામાં આવેલા વિવિધ રાજ્યોમાંથી 70થી વધુ ઉત્કૃષ્ટ હસ્તકલા અને હેન્ડલૂમ ઉત્પાદનોનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું હતું.

ઉદ્ઘાટન કાર્યક્રમ દરમિયાન મંત્રાલયની નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓનો પ્રચાર કરવામાં આવ્યો હતો જેમાં કોફી ટેબલ બુક બહાર પાડવી અને NMDFCની ક્રેડિટ પ્લાન પણ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. કાર્યક્રમ દરમિયાન, લાભાર્થીઓને લોન મંજૂર પત્રો અને પ્રશસ્તિ મેડલ અર્પણ કરવામાં આવ્યા હતા.

કાર્યક્રમ દરમિયાન સિંઘી છમ (લાયન ડાન્સ), મણિપુરી ડાન્સ, ભાંગડા અને અન્યના પ્રદર્શન દ્વારા વિવિધ સમુદાયોનો સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસો પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યો હતો, જેમણે માત્ર મનોરંજન જ નહીં પરંતુ ભારતની વિવિધ સાંસ્કૃતિક ટેપેસ્ટ્રી વિશે પ્રેક્ષકોને શિક્ષિત પણ કર્યા હતા.

ઇવેન્ટ દરમિયાન હાથ ધરવામાં આવેલા સર્વેક્ષણ મુજબ, 78% ઉત્તરદાતાઓએ પર્વમાં સકારાત્મક અથવા ઉત્તમ અનુભવ હોવાનું જણાવ્યું હતું, જ્યારે આશરે 97% એ મંત્રાલય દ્વારા આયોજિત ભવિષ્યના કાર્યક્રમોમાં ભાગ લેવા માટે તેમની રુચિ દર્શાવી હતી.

રાષ્ટ્રીય લઘુમતી વિકાસ અને નાણાં નિગમ (NMDFC)

નેશનલ માઈનોરિટી ડેવલપમેન્ટ એન્ડ ફાઈનાન્સ કોર્પોરેશન (એનએમડીએફસી) એ ભારત સરકારના લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયના વહીવટી નિયંત્રણ હેઠળના કંપની એક્ટ 2013ની કલમ 8 હેઠળ એક સરકારી નિગમ છે. કોર્પોરેશનની સ્થાપના સંબંધિત રાજ્ય સરકારો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ પ્રશાસન અને કેનેરા બેંક દ્વારા નામાંકિત સ્ટેટ ચેનલાઇઝિંગ એજન્સીઓ (SCAs) દ્વારા લઘુમતી સમુદાયોમાં પછાત વિભાગોના સામાજિક-આર્થિક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કરવામાં આવી છે, જેમાં વ્યવસાયિક જૂથ અને મહિલાઓને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવે છે. તાજેતરમાં યુનિયન બેંક ઓફ ઈન્ડિયા, ઈન્ડિયન બેંક અને પંજાબ ગ્રામીણ બેંકે પણ NMDFC યોજનાઓના અમલીકરણ માટે પુનર્ધિરાણ મોડ પર એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે.

નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન 2023-24, NMDFC એ 1.84 લાખથી વધુ લાભાર્થીઓને કવર કરતા રૂ. 765.45 કરોડ વધુનું વિતરણ કર્યું. આ ઉપરાંત સ્થાપના બાદથી NMDFC એ રૂ.24.84 લાખથી વધુ લાભાર્થીઓને કવર કરતા 9,228.19 કરોડ રૂપિયાથી વધુનું વિતરણ કર્યું છે, જેમાંથી 85%થી વધુ લાભાર્થી મહિલાઓ છે.

NMDFC એ અરજદારો, SCAs અને NMDFC વચ્ચે લોન એકાઉન્ટિંગ પ્રક્રિયાઓને ડિજિટાઇઝ કરવા માટે મિલન (NMDFC માટે લઘુમતી લોન એકાઉન્ટિંગ સૉફ્ટવેર) એપ્લિકેશન શરૂ કરી છે, જેમાં એનએમડીએપસીના એમઆઈએસ પોર્ટલનું એકીરણ પણ સામેલ છે, જેના પર 14.57 લાખ લાભાર્થીઓનો ડેટા ઉપલબ્ધ છે. MILAN મોબાઈલ એપનું એન્ડ્રોઈડ અને આઈઓએસ વર્ઝન પણ લોન્ચ કરવામાં આવ્યું છે.

હજ યાત્રા 2024

ભારત સરકારે સાઉદી આરબના લોકો અને સામ્રાજ્યના સક્રિય સમર્થન અને સહકાર સાથે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી તીર્થયાત્રા વ્યવસ્થાપનની એક મજબૂત, અસરકારક અને કાર્યક્ષમ પ્રણાલી વિકસાવી છે. હજ 2024 દરમિયાન, લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલય, આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય, વિદેશ મંત્રાલય અને નાગરિક ઉડ્ડયન મંત્રાલય, હજ કમિટી ઓફ ઈન્ડિયા અને અન્ય હિસ્સેદારોએ કામગીરીની સફળતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે એકીકૃત રીતે સહયોગ કર્યો હતો.

હજ 2024ની હાઇલાઇટ્સ નીચે મુજબ છે:

(a) તીર્થયાત્રાના અનુભવને વધારવા માટે માહિતી ટેકનોલોજીનો લાભ લેવા માટે 'હજ સુવિધા એપ' લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. એપ ડેપ્યુટેશનિસ્ટ અને ખાદિમ-ઉલ-હુજ્જાજ માટે વહીવટી ઇન્ટરફેસ પ્રદાન કરે છે, રીઅલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ અને કટોકટી પ્રતિસાદમાં સહાય કરે છે અને વધુ સારી સંકલન અને જવાબદારી સુનિશ્ચિત કરે છે.

યાત્રાળુઓ તાલીમ સામગ્રી આવાસ અને ફ્લાઇટની વિગતો, સામાનની માહિતી, ઇમરજન્સી હેલ્પલાઇન (SOS), ફરિયાદ નિવારણ, પ્રતિસાદ, ભાષા અનુવાદ અને તીર્થયાત્રાને લગતી પરચુરણ માહિતીને ઍક્સેસ કરવા માટે એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કરી શકે છે.આ વર્ષે 9,000થી વધુ ફરિયાદો અને 2,000થી વધુ SOS કેસોનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું છે.

(b) 4,557થી વધુ મહિલા યાત્રાળુઓએ, મેહરમ વગર (લેડીઝ વિધાઉટ મેહરમ) તીર્થયાત્રા કરી, જે અત્યાર સુધીની સૌથી વધુ સંખ્યા છે.

(c) 264 એડમિન ડેપ્યુટેશનિસ્ટ, 356 મેડિકલ ડેપ્યુટેશનિસ્ટ, 1500 મોસમી સ્ટાફ અને 641 ખાદિમ-ઉલ-હુજ્જાજને યાત્રાળુઓની સેવા માટે તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા. ભારતીય યાત્રાળુઓના એકંદર હજ અનુભવને સુધારવા માટે KuH અને ડેપ્યુટેશનિસ્ટની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર વધારો કરવામાં આવ્યો છે.

(d) હજ ગ્રૂપના 564 આયોજકો દ્વારા પણ યાત્રાળુઓની સેવા કરવામાં આવી હતી.

(e) તબીબી મિશન ખાસ કરીને પ્રભાવશાળી રહ્યું છે, જેમાં 3,74,613 કેસોની સારવાર કરવામાં આવી છે, 3,51,473 OPD કેસોનું સંચાલન કરવામાં આવ્યું છે, અને 19,962 મોબાઇલ મુલાકાતો હાથ ધરવામાં આવી છે. વધુમાં, 3,178 યાત્રાળુઓને સારવાર દરમિયાનની સંભાળ પૂરી પાડવામાં આવી હતી.

(f) સાઉદી અરેબિયામાં મેડિકલ મિશન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં મક્કામાં 14 શાખા દવાખાનાઓ અને 3 હોસ્પિટલો અને મદીનામાં 2 શાખા દવાખાના અને 1 હોસ્પિટલનો સમાવેશ થાય છે, 24 એમ્બ્યુલન્સ યાત્રાળુઓને પરિવહન કરવા માટે ચોવીસ કલાક ઉપલબ્ધ હતી, સાથે મહિલા યાત્રાળુઓ અને મેહરમ વિનાના લોકો માટે સમર્પિત સુવિધાઓ સાથે. ઉચ્ચ જોખમ ધરાવતા જૂથો અને એકલ યાત્રાળુઓ માટે વિશેષ ટાસ્ક ફોર્સ તૈનાત કરવામાં આવી હતી.

જિયો પારસી યોજના

જિયો પારસી એ પારસી સમુદાયની વસ્તી ઘટાડાને રોકવા માટે એક અનોખી કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના છે. આ યોજના 2013-14માં શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ્ય વૈજ્ઞાનિક પ્રોટોકોલ અને માળખાગત હસ્તક્ષેપ અપનાવીને પારસી વસ્તીના ઘટતા વલણને પાછું ખેંચવાનો, તેમની વસ્તીને સ્થિર કરવાનો અને ભારતમાં પારસીઓની વસ્તીમાં વધારો કરવાનો છે.

આ યોજનામાં નીચેના ત્રણ ઘટકો છે:

(a) તબીબી સહાય: પ્રજનન સમસ્યાઓનો સામનો કરવા માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવા માટે.

(b) સમુદાયનું આરોગ્ય: પારસી યુગલોને તેમના આશ્રિત વૃદ્ધ પરિવારના સભ્યો અને બાળકોની સંભાળ રાખવા માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવી.

(c) હિમાયત: પારસી સમુદાયમાં કાઉન્સેલિંગ અને આઉટરીચ પ્રવૃત્તિઓ કરવા માટે.

આ યોજનામાં ફેબ્રુઆરી, 2024માં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે અને સંશોધિત માર્ગદર્શિકા મંત્રાલયની વેબસાઇટ પર ઉપલબ્ધ છે.

મંત્રાલયે પારસી યુગલો માટે તબીબી ઘટક હેઠળ નાણાકીય સહાય મેળવવા માટે એક પોર્ટલ શરૂ કર્યું છે. આ પોર્ટલ લાભાર્થીઓને લાભ માટે અરજી કરવા અને તેમની અરજીઓને ટ્રૅક કરવા માટે સુવિધા અને ઍક્સેસ પ્રદાન કરે છે. પોર્ટલ ઝડપથી નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા આપે છે. મંત્રાલયની વેબસાઈટ દ્વારા પોર્ટલ એક્સેસ કરી શકાય છે.

વક્ફ

લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયે 08.08.2024 લોકસભામાં વક્ફ (સુધારા) બિલ, 2024 રજૂ કર્યું. ત્યારબાદ, બિલને સંસદની સંયુક્ત સમિતિ (JPC)ને મોકલવામાં આવ્યું છે. જેપીસીનો આદેશ છે કે તે બિલની તપાસ કરે અને બજેટ સત્રના છેલ્લા દિવસ સુધીમાં સંસદમાં બિલ પર રિપોર્ટ કરે.

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com