ઉત્તર પ્રદેશના રાજ્યપાલ આનંદીબેન પટેલ જી, મુખ્યમંત્રી શ્રી યોગી આદિત્યનાથજી, નાયબ મુખ્યમંત્રી કેશવ પ્રસાદ મૌર્યજી, બ્રજેશ પાઠકજી, ઉત્તર પ્રદેશના મંત્રીઓ, સાથી સાંસદો અને ધારાસભ્યો, પ્રયાગરાજના મેયર અને જિલ્લા પંચાયત પ્રમુખ, અન્ય મહાનુભાવો, અને મારા વહાલા ભાઈઓ અને બહેનો.

હું પ્રયાગરાજમાં સંગમની આ પવિત્ર ભૂમિને શ્રદ્ધાપૂર્વક નમન કરૂં છું. મહા કુંભમાં ભાગ લેનાર તમામ સંતો અને ઋષિઓને પણ હું વંદન કરું છું. હું ખાસ કરીને કર્મચારીઓ, મજૂરો અને સફાઈ કામદારોને અભિનંદન આપું છું જેઓ મહા કુંભને સફળ બનાવવા માટે દિવસ-રાત કામ કરી રહ્યા છે. વિશ્વમાં આટલો મોટો પ્રસંગ, દરરોજ લાખો શ્રદ્ધાળુઓનું સ્વાગત અને સેવા કરવાની તૈયારીઓ, સતત 45 દિવસ સુધી ચાલતો મહાયજ્ઞ, એક નવા શહેરની સ્થાપનાનું ભવ્ય અભિયાન, પ્રયાગરાજની આ ધરતી પર એક નવો ઈતિહાસ રચાઈ રહ્યો છે. આવતા વર્ષે મહા કુંભનું આયોજન દેશની સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક ઓળખને નવા શિખરે સ્થાપિત કરશે. અને હું આ ખૂબ જ આત્મવિશ્વાસ સાથે કહું છું, હું આ ખૂબ જ આદર સાથે કહું છું, જો મારે આ મહાકુંભનું એક વાક્યમાં વર્ણન કરવું હોય તો હું કહીશ કે આ એકતાનો આટલો મોટો યજ્ઞ હશે, જેની સમગ્ર વિશ્વમાં ચર્ચા થશે. આ પ્રસંગની ભવ્ય અને દિવ્ય સફળતા માટે હું તમને શુભેચ્છા પાઠવું છું.

મિત્રો,

આપણો ભારત પવિત્ર સ્થળો અને તીર્થસ્થાનોનો દેશ છે. ગંગા, યમુના, સરસ્વતી, કાવેરી, નર્મદા જેવી અગણિત પવિત્ર નદીઓનો આ દેશ છે. આ નદીઓના વહેણની પવિત્રતા, આ અસંખ્ય તીર્થસ્થાનોનું મહત્વ અને મહાનતા, તેમનો સંગમ, તેમનો સંયોગ, તેમનો પ્રભાવ, તેમનો મહિમા, આ છે પ્રયાગ. આ માત્ર ત્રણ પવિત્ર નદીઓનો સંગમ નથી. પ્રયાગ વિશે કહેવામાં આવ્યું છે - माघ मकरगत रबि जब होई। तीरथपतिहिं आव सब कोई॥ એટલે કે જ્યારે સૂર્ય મકરમાં પ્રવેશ કરે છે, ત્યારે તમામ દૈવી શક્તિઓ, તમામ તીર્થયાત્રીઓ, તમામ ઋષિઓ, મહર્ષિઓ, મનીષીઓ પ્રયાગમાં આવે છે. આ તે સ્થાન છે, જેના પ્રભાવ વિના પુરાણ પૂર્ણ ન થાત. પ્રયાગરાજ એક એવું સ્થળ છે જેની વેદના શ્લોકોમાં પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.

ભાઈઓ બહેનો,

પ્રયાગ એ છે જ્યાં દરેક પગથિયે પવિત્ર સ્થાનો છે, જ્યાં દરેક પગલે પુણ્યશાળી વિસ્તારો છે. त्रिवेणीं माधवं सोमं, भरद्वाजं च वासुकिम्। वन्दे अक्षय-वटं शेषं, प्रयागं तीर्थनायकम्॥ એટલે કે ત્રિવેણીનો ત્રિકાળ પ્રભાવ, વેણીમાધવનો મહિમા, સોમેશ્વરના આશીર્વાદ, ઋષિ ભારદ્વાજનું પવિત્ર સ્થાન, નાગરાજ વાસુકીનું વિશેષ સ્થાન, અક્ષય વટનું અમરત્વ અને શેષની શાશ્વત કૃપા… આ આપણું તીર્થધામ છે. રાજા પ્રયાગ! તીર્થરાજ પ્રયાગનો અર્થ છે - "ચાર વસ્તુઓથી ભરેલો ભંડાર." પુણ્યપ્રદેશ દેશ અતિ ચારુ”. એટલે કે જ્યાં ચારેય વસ્તુઓ - ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ સુલભ છે, તે પ્રયાગ છે. પ્રયાગરાજ માત્ર ભૌગોલિક વિસ્તાર નથી. આ એક આધ્યાત્મિક અનુભવ ક્ષેત્ર છે. પ્રયાગ અને પ્રયાગના લોકોના આશીર્વાદ છે કે મને આ ધરતી પર વારંવાર આવવાનું સૌભાગ્ય મળે છે. ગયા કુંભમાં પણ મને સંગમમાં સ્નાન કરવાનો લહાવો મળ્યો હતો. અને, આજે આ કુંભની શરૂઆત પહેલા, મને ફરી એકવાર માતા ગંગાના ચરણોમાં આવવાનું અને તેમના આશીર્વાદ લેવાનું સૌભાગ્ય મળ્યું છે. આજે મેં સંગમ ઘાટ પર સુતેલા હનુમાનજીના દર્શન કર્યા. તેમજ અક્ષયવટ વૃક્ષના આશીર્વાદ મેળવ્યા હતા. આ બંને સ્થળોએ હનુમાન કોરિડોર અને અક્ષયવટ કોરિડોર ભક્તોની સુવિધા માટે બનાવવામાં આવી રહ્યા છે. મને સરસ્વતી કૂપ રી-ડેવલપમેન્ટ પ્રોજેક્ટ વિશે પણ માહિતી મળી. આજે અહીં હજારો કરોડ રૂપિયાના પ્રોજેક્ટનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું છે. આ માટે હું તમને બધાને અભિનંદન આપું છું.

મિત્રો,

મહાકુંભ એ આપણા દેશની હજારો વર્ષો પહેલાથી ચાલી આવતી સાંસ્કૃતિક અને આધ્યાત્મિક યાત્રાનું સદ્ગુણી અને જીવંત પ્રતીક છે. એક એવી ઘટના જ્યાં દર વખતે ધર્મ, જ્ઞાન, ભક્તિ અને કલાનો દૈવી સંગમ થાય છે. અહીં કહ્યું છે, दश तीर्थ सहस्राणि, तिस्रः कोट्यस्तथा अपराः । सम आगच्छन्ति माघ्यां तु, प्रयागे भरतर्षभ॥. એટલે કે સંગમમાં સ્નાન કરવાથી કરોડો તીર્થ સમાન પુણ્ય મળે છે. જે વ્યક્તિ પ્રયાગમાં સ્નાન કરે છે તે દરેક પાપથી મુક્ત થઈ જાય છે. રાજાઓ અને સમ્રાટોનો યુગ હોય કે સેંકડો વર્ષોની ગુલામીનો સમયગાળો હોય, આ વિશ્વાસનો પ્રવાહ ક્યારેય અટક્યો નથી. તેનું મુખ્ય કારણ એ છે કે કુંભ રાશિનો કારક કોઈ બાહ્ય શક્તિ નથી. એક્વેરિયસ એ કોઈ પણ બાહ્ય સિસ્ટમને બદલે માણસની આંતરિક ચેતનાનું નામ છે. આ ચેતના આપોઆપ જાગે છે. આ ચેતના ભારતના દરેક ખૂણેથી લોકોને સંગમના કિનારે ખેંચે છે. ગામડાઓ, શહેરો અને શહેરોના લોકો પ્રયાગરાજ તરફ પ્રયાણ કરે છે. સામૂહિકતાની આટલી શક્તિ, આવો મેળાવડો ભાગ્યે જ બીજે ક્યાંય જોવા મળે છે. અહીં આવીને સંતો, મુનિઓ, ઋષિઓ, વિદ્વાનો, સામાન્ય લોકો બધા એક થઈને ત્રિવેણીમાં ડૂબકી લગાવે છે. અહીં જ્ઞાતિના ભેદ દૂર થાય છે અને સાંપ્રદાયિક સંઘર્ષો દૂર થાય છે. કરોડો લોકો એક લક્ષ્ય, એક વિચાર સાથે જોડાયેલા છે. આ વખતે પણ મહાકુંભ દરમિયાન અહીં અલગ-અલગ રાજ્યોમાંથી કરોડો લોકો એકઠા થશે, તેમની ભાષા અલગ હશે, જાતિ અલગ હશે, માન્યતાઓ અલગ હશે, પરંતુ સંગમ શહેરમાં આવ્યા પછી બધા એક થઈ જશે. અને તેથી જ હું ફરી એકવાર કહું છું કે મહાકુંભ એ એકતાનો મહાન યજ્ઞ છે. જેમાં દરેક પ્રકારના ભેદભાવનો ભોગ લેવાય છે. અહીંના સંગમમાં ડૂબકી મારનાર દરેક ભારતીય એક ભારત - શ્રેષ્ઠ ભારતનું અદ્ભુત ચિત્ર રજૂ કરે છે.

મિત્રો,

મહાકુંભની પરંપરાનું સૌથી મહત્ત્વનું પાસું એ છે કે આ દરમિયાન દેશને દિશા મળે છે. કુંભ દરમિયાન સંતોની ચર્ચામાં, સંવાદમાં, શાસ્ત્રાર્થમાં, શાસ્ત્રાર્થની અંદર દેશ સામેના મહત્વના મુદ્દાઓ, દેશ સામેના પડકારો પર વિસ્તૃત ચર્ચા થઈ હતી અને ત્યારબાદ સંતો મળીને રાષ્ટ્રના વિચારોને એક નવી ઊર્જા આપતા હતા, નવી દિશા આપતા હતા. કુંભ જેવા સ્થળે જ સંતો અને મહાત્માઓએ દેશને લગતા ઘણા મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો લીધા છે. જ્યારે સંદેશાવ્યવહારના કોઈ આધુનિક માધ્યમો ન હતા ત્યારે કુંભ જેવી ઘટનાઓએ મોટા સામાજિક ફેરફારોનો પાયો નાખ્યો હતો. કુંભમાં સંતો અને જાણકાર લોકો સમાજના સુખ-દુઃખની ચર્ચા કરતા, વર્તમાન અને ભવિષ્ય વિશે ચિંતન કરતા, આજે પણ કુંભ જેવી મોટી ઘટનાઓનું મહત્વ એટલું જ છે. આવી ઘટનાઓ દ્વારા દેશના ખૂણે ખૂણે સમાજમાં સકારાત્મક સંદેશ જાય છે, રાષ્ટ્રીય વિચારનો આ પ્રવાહ અવિરત વહેતો રહે છે. આ ઘટનાઓના નામ અલગ છે, સ્ટોપ અલગ છે, રૂટ અલગ છે, પરંતુ મુસાફરો એક જ હોય છે, ઉદ્દેશ્ય એક જ હોય છે.

મિત્રો,

કુંભ અને ધાર્મિક યાત્રાઓનું મહત્વ હોવા છતાં, અગાઉની સરકારો દરમિયાન તેમના મહત્વ પર ધ્યાન આપવામાં આવ્યું ન હતું. આવી ઘટનાઓ દરમિયાન ભક્તોને તકલીફ થતી રહી, પરંતુ તે સમયની સરકારોએ તેની પરવા કરી નહીં. તેનું કારણ એ હતું કે તેઓ ભારતીય સંસ્કૃતિ અને ભારતની આસ્થા સાથે જોડાયેલા ન હતા, પરંતુ આજે કેન્દ્ર અને રાજ્યમાં સરકાર છે જે ભારત અને ભારતીય સંસ્કૃતિમાં આસ્થાનું સન્માન કરે છે. તેથી, ડબલ એન્જિન સરકાર કુંભમાં આવનારા શ્રદ્ધાળુઓ માટે સુવિધાઓ પૂરી પાડવાની પોતાની જવાબદારી માને છે. તેથી અહીં કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોએ મળીને હજારો કરોડ રૂપિયાની યોજનાઓ શરૂ કરી છે. સરકારના વિવિધ વિભાગો જે રીતે મહાકુંભની તૈયારીઓ પૂર્ણ કરવામાં વ્યસ્ત છે તે ખૂબ જ પ્રશંસનીય છે. દેશ કે દુનિયાના કોઈપણ ખૂણેથી કુંભમાં પહોંચવામાં કોઈ સમસ્યા ન થાય તે માટે અહીં કનેક્ટિવિટી પર વિશેષ ધ્યાન આપવામાં આવ્યું છે. અયોધ્યા, વારાણસી, રાયબરેલી, લખનૌ સાથે પ્રયાગરાજ શહેરની કનેક્ટિવિટીમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે. હું જે સરકારી અભિગમની વાત કરું છું તે સમગ્ર સરકારના અથાગ પ્રયાસોનો મહાકુંભ પણ આ જગ્યાએ દેખાય છે.

મિત્રો,

અમારી સરકારે વિકાસની સાથે વારસાને સમૃદ્ધ બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે. આજે, દેશના ઘણા ભાગોમાં વિવિધ પ્રવાસી સર્કિટ વિકસાવવામાં આવી રહી છે. રામાયણ સર્કિટ, શ્રી કૃષ્ણ સર્કિટ, બૌદ્ધ સર્કિટ, તીર્થંકર સર્કિટ… આના દ્વારા અમે દેશના તે સ્થાનોને મહત્વ આપી રહ્યા છીએ જેના પર પહેલા ધ્યાન નહોતું. સ્વદેશ દર્શન યોજના હોય, પ્રસાદ યોજના હોય... આના દ્વારા યાત્રાધામો પર સુવિધાઓનો વિસ્તાર કરવામાં આવી રહ્યો છે. આપણે બધા સાક્ષી છીએ કે કેવી રીતે અયોધ્યાના ભવ્ય રામ મંદિરે આખા શહેરને ભવ્ય બનાવી દીધું છે. વિશ્વનાથ ધામ, મહાકાલ મહાલોકની આજે સમગ્ર વિશ્વમાં ચર્ચા છે. આ દ્રષ્ટિ અક્ષયવટ કોરિડોર, હનુમાન મંદિર કોરિડોર, ભારદ્વાજ ઋષિ આશ્રમ કોરિડોરમાં પણ પ્રતિબિંબિત થાય છે. સરસ્વતી કુપ, પાતાલપુરી, નાગવાસુકી, દ્વાદશ માધવ મંદિરને ભક્તો માટે નવસર્જન કરવામાં આવી રહ્યું છે.

મિત્રો,

આપણું આ પ્રયાગરાજ પણ નિષાદરાજની ભૂમિ છે. ભગવાન રામની મર્યાદા પુરૂષોત્તમ બનવાની યાત્રામાં શૃંગવરપુર પણ એક મહત્વપૂર્ણ સ્ટોપ છે. ભગવાન રામ અને કેવતની ઘટના આજે પણ આપણને પ્રેરણા આપે છે. હોડીવાળાએ, તેના ભગવાનને સામે જોઈને, તેમના પગ ધોયા અને તેમને તેની હોડીમાં નદી પાર કરાવી. આ ઘટનામાં એક અનોખી આદરની લાગણી છે, તેમાં ભગવાન અને ભક્તની મિત્રતાનો સંદેશ છે. આ ઘટનાનો સંદેશ એ છે કે ભગવાન પણ પોતાના ભક્તની મદદ લઈ શકે છે. શ્રીંગવરપુર ધામ ભગવાન શ્રી રામ અને નિષાદરાજ વચ્ચેની આ મિત્રતાના પ્રતીક તરીકે વિકસાવવામાં આવી રહ્યું છે. ભગવાન રામ અને નિષાદરાજની પ્રતિમાઓ પણ આવનારી પેઢીઓને સમાનતા અને સમરસતાનો સંદેશ આપતી રહેશે.

મિત્રો,

કુંભ જેવા ભવ્ય અને દિવ્ય પ્રસંગને સફળ બનાવવામાં સ્વચ્છતા ખૂબ મોટી ભૂમિકા ભજવે છે. મહાકુંભની તૈયારીઓ માટે નમામિ ગંગે કાર્યક્રમને ઝડપથી આગળ ધપાવવામાં આવ્યો છે. પ્રયાગરાજ શહેરની સ્વચ્છતા અને કચરા વ્યવસ્થાપન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. લોકોને જાગૃત કરવા માટે ગંગા દૂત, ગંગા પ્રહરી અને ગંગા મિત્રની નિમણૂક કરવામાં આવી છે. આ વખતે કુંભમાં મારા 15 હજારથી વધુ સ્વચ્છતા કાર્યકરો, ભાઈઓ અને બહેનો કુંભની સ્વચ્છતાની કાળજી લેવા જઈ રહ્યા છે. આજે, હું કુંભની તૈયારી કરી રહેલા મારા સફાઈ કામદાર ભાઈઓ અને બહેનોનો પણ અગાઉથી આભાર વ્યક્ત કરીશ. અહીં કરોડો લોકો જે શુદ્ધતા, સ્વચ્છતા અને આધ્યાત્મિકતાના સાક્ષી બનશે તે તમારા યોગદાનથી જ શક્ય બનશે. જેના કારણે તમે પણ અહીંના દરેક ભક્તના પુણ્યના ભાગીદાર બનશો. જે રીતે ભગવાન કૃષ્ણે એંઠા પતરાળા ઉપાડીને સંદેશ આપ્યો હતો કે દરેક કાર્યનું મહત્વ છે, તેવી જ રીતે તમે પણ તમારા કાર્યોથી આ પ્રસંગની મહાનતા વધારશો. તમે જ સવારે ડ્યુટીમાં જોડાઓ છો અને મોડી રાત સુધી તમારું કામ ચાલુ રહે છે. 2019માં પણ કુંભ કાર્યક્રમ દરમિયાન અહીંની સ્વચ્છતાના ખૂબ વખાણ થયા હતા. દર 6 વર્ષે કુંભ કે મહા કુંભમાં સ્નાન કરવા આવતા લોકોએ આટલી સ્વચ્છ અને સુંદર વ્યવસ્થા પહેલીવાર જોઈ હતી. તેથી જ મેં તમારા પગ ધોઈને મારી જવાબદારીઓ બતાવી. અમારા સ્વચ્છતા કાર્યકરોના પગ ધોવાથી મને જે સંતોષ મળ્યો તે મારા જીવનનો યાદગાર અનુભવ બની ગયો છે.

મિત્રો,

કુંભ સાથે જોડાયેલ એક બીજું પાસું છે જેની બહુ ચર્ચા નથી થઈ. આ પાસું છે - કુંભના કારણે આર્થિક પ્રવૃત્તિઓનું વિસ્તરણ, આપણે બધા જોઈ રહ્યા છીએ કે કુંભ પહેલા આ ક્ષેત્રમાં આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ કેવી રીતે વેગ પકડી રહી છે. લગભગ દોઢ મહિના સુધી સંગમના કિનારે એક નવું શહેર સ્થપાશે. અહીં દરરોજ લાખો લોકો આવશે. સમગ્ર વ્યવસ્થા જાળવવા માટે પ્રયાગરાજમાં મોટી સંખ્યામાં લોકોની જરૂર પડશે. અમારા 6000થી વધુ નાવિક મિત્રો, હજારો દુકાનદારો, પૂજા, સ્નાન અને ધ્યાનમાં મદદ કરનારા તમામનું કાર્ય ઘણું વધશે. એટલે કે, અહીં મોટી સંખ્યામાં રોજગારીની તકો ઉભી થશે. સપ્લાય ચેઇન જાળવવા માટે, વેપારીઓએ અન્ય શહેરોમાંથી માલસામાન મેળવવો પડશે. પ્રયાગરાજ કુંભની અસર આસપાસના જિલ્લાઓ પર પણ પડશે. દેશના અન્ય રાજ્યોમાંથી આવતા ભક્તો ટ્રેન અથવા પ્લેનની સેવા લેશે, તેનાથી અર્થતંત્રને પણ વેગ મળશે. આનો અર્થ એ થયો કે મહાકુંભ માત્ર સામાજિક શક્તિ જ નહીં પરંતુ લોકોનું આર્થિક સશક્તિકરણ પણ લાવશે.

મિત્રો,

જે યુગમાં મહા કુંભ 2025નું આયોજન કરવામાં આવી રહ્યું છે તે ટેક્નોલોજીની દ્રષ્ટિએ અગાઉની ઘટનાઓથી ઘણું આગળ છે. આજે, પહેલા કરતા અનેકગણા લોકો પાસે સ્માર્ટ ફોન છે. 2013માં ડેટા આજના જેટલો સસ્તો નહોતો. આજે મોબાઈલ ફોનમાં યુઝર ફ્રેન્ડલી એપ્સ છે, જેનો ઉપયોગ ઓછો જાણકાર વ્યક્તિ પણ કરી શકે છે. થોડા સમય પહેલા જ મેં કુંભ સહાયક ચેટબોટ લોન્ચ કર્યું છે. કુંભ ઈવેન્ટમાં પ્રથમ વખત AI, આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સ અને ચેટબોટનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. AI ચેટબોટ અગિયાર ભારતીય ભાષાઓમાં વાતચીત કરવામાં સક્ષમ છે. હું એવું પણ સૂચન કરું છું કે વધુને વધુ લોકો ડેટા અને ટેક્નોલોજીના આ સંગમ સાથે જોડાયેલા હોવા જોઈએ. જેમ કે, મહાકુંભને લગતી ફોટોગ્રાફી સ્પર્ધાનું આયોજન કરી શકાય. મહા કુંભને એકતાના મહાન યજ્ઞ તરીકે બતાવવા માટે ફોટોગ્રાફી સ્પર્ધાનું આયોજન કરી શકાય છે. આ પહેલથી યુવાનોમાં કુંભનું આકર્ષણ વધશે. તેમાં કુંભમાં આવતા મોટાભાગના શ્રદ્ધાળુઓ ભાગ લેશે. જ્યારે આ તસવીરો સોશિયલ મીડિયા પર પહોંચશે ત્યારે કેટલો મોટો કેનવાસ સર્જાશે તેની આપણે કલ્પના પણ નથી કરી શકતા. તેમાં કેટલા રંગો, કેટલી લાગણીઓ જોવા મળશે તેની ગણતરી કરવી મુશ્કેલ હશે. તમે આધ્યાત્મિકતા અને પ્રકૃતિને લગતી સ્પર્ધાનું પણ આયોજન કરી શકો છો.

મિત્રો,

આજે દેશ સાથે મળીને વિકસિત ભારતના સંકલ્પ તરફ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યો છે. મને વિશ્વાસ છે કે આ મહાકુંભમાંથી નીકળતી આધ્યાત્મિક અને સામૂહિક શક્તિ આપણા સંકલ્પને વધુ મજબૂત કરશે. મહા કુંભ સ્નાન ઐતિહાસિક અને અવિસ્મરણીય હોવું જોઈએ, માતા ગંગા, માતા યમુના અને માતા સરસ્વતીની ત્રિવેણી માનવતાને લાભ આપે...આ આપણા સૌની ઈચ્છા છે. હું સંગમ શહેરમાં આવતા દરેક ભક્તોને શુભેચ્છા પાઠવું છું, હું તમારા બધાનો પણ હૃદયના ઊંડાણથી ખૂબ ખૂબ આભાર માનું છું. મારી સાથે બોલો -

ભારત માતા કી જય.

ભારત માતા કી જય.

ભારત માતા કી જય.

ગંગા માતા કી જય.

ગંગા માતા કી જય.

ગંગા માતા કી જય.

તમારો ખૂબ ખૂબ આભાર.

AP/IJ/GP/JD