પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે નીતિ આયોગના નેજા હેઠળ તેની મુખ્ય પહેલ, અટલ ઇનોવેશન મિશન (AIM) ને ચાલુ રાખવા માટે મંજૂરી આપી છે, જેમાં કામના વિસ્તૃત અવકાશ અને રૂ.ના ફાળવેલ બજેટ સાથે. 31 માર્ચ, 2028 સુધીના સમયગાળા માટે 2,750 કરોડ.

AIM 2.0 એ Viksit Bharat તરફ એક પગલું છે જેનો ઉદ્દેશ્ય ભારતની પહેલેથી જ વાઇબ્રન્ટ ઇનોવેશન અને એન્ટરપ્રિન્યોરશિપ ઇકોસિસ્ટમને વિસ્તારવા, મજબૂત અને ઊંડો કરવાનો છે.

આ મંજૂરી ભારતમાં મજબૂત નવીનતા અને ઉદ્યોગસાહસિક ઇકોસિસ્ટમને પ્રોત્સાહન આપવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને રેખાંકિત કરે છે. ગ્લોબલ ઈનોવેશન ઈન્ડેક્સમાં ભારત 39માં ક્રમે છે અને વિશ્વના ત્રીજા સૌથી મોટા સ્ટાર્ટ-અપ ઈકોસિસ્ટમનું ઘર છે, અટલ ઈનોવેશન મિશન (AIM 2.0)નો આગળનો તબક્કો ભારતની વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતાને વધુ વધારશે તેવી અપેક્ષા છે. AIMનું ચાલુ રાખવાથી તમામ ક્ષેત્રોમાં વધુ સારી નોકરીઓ, નવીન ઉત્પાદનો અને ઉચ્ચ પ્રભાવવાળી સેવાઓનું નિર્માણ કરવામાં સીધું યોગદાન મળશે.

AIM 1.0 ની સિદ્ધિઓ પર નિર્માણ કરતી વખતે, જેમ કે અટલ ટિંકરિંગ લેબ્સ (ATL) અને અટલ ઇન્ક્યુબેશન સેન્ટર્સ (AIC), AIM 2.0 એ મિશનના અભિગમમાં ગુણાત્મક પરિવર્તનને ચિહ્નિત કરે છે. જ્યાં AIM 1.0 એ ભારતના તત્કાલીન ઇકોસિસ્ટમને મજબૂત કરવા માટે નવા ઇનોવેશન ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનું નિર્માણ કરનારા કાર્યક્રમોને અમલમાં મૂકવાનો સમાવેશ કરે છે, AIM 2.0 માં ઇકોસિસ્ટમમાં અંતર ભરવા અને કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારો, ઉદ્યોગ, શિક્ષણ અને સમુદાય દ્વારા સફળતાઓને માપવા માટે રચાયેલ નવી પહેલોનો સમાવેશ થાય છે.

AIM 2.0 એ ત્રણ રીતે ભારતના ઈનોવેશન અને એન્ટરપ્રેન્યોરશિપ ઈકોસિસ્ટમને મજબૂત કરવા માટે રચાયેલ છે: (a) ઈનપુટ વધારીને (એટલે ​​કે વધુ ઈનોવેટર્સ અને ઉદ્યોગસાહસિકોને સામેલ કરીને), (b) સફળતા દરમાં સુધારો કરીને અથવા 'થ્રુપુટ' (એટલે ​​​​કે, વધુ સ્ટાર્ટઅપ્સને સફળ થવામાં મદદ કરીને ) અને (c) 'આઉટપુટ' (એટલે ​​​​કે,) ની ગુણવત્તામાં સુધારો કરીને વધુ સારી નોકરીઓ, ઉત્પાદનો અને સેવાઓનું ઉત્પાદન).

બે પ્રોગ્રામ ઇકોસિસ્ટમમાં ઇનપુટ વધારવાનું લક્ષ્ય બનાવે છે:

ઇનોવેશનનો લેંગ્વેજ ઇન્ક્લુઝિવ પ્રોગ્રામ (LIPI) ભારતની 22 અનુસૂચિત ભાષાઓમાં ઇનોવેશન અને એન્ટરપ્રેન્યોરશિપ ઇકોસિસ્ટમનું નિર્માણ કરવા માટે ઇનોવેટર્સ, ઉદ્યોગસાહસિકો અને રોકાણકારો કે જેઓ અંગ્રેજી બોલતા નથી તેમની સામે પ્રવેશના અવરોધને ઓછો કરે છે. હાલના ઇન્ક્યુબેટર્સમાં 30 વર્નાક્યુલર ઇનોવેશન સેન્ટરની સ્થાપના કરવામાં આવશે.

જમ્મુ અને કાશ્મીર (J&K), લદ્દાખ, પૂર્વોત્તર રાજ્યો (NE), મહત્વાકાંક્ષી જિલ્લાઓ અને બ્લોક જ્યાં ભારતના 15% નાગરિકો વસે છે ત્યાં નવીનતા અને ઉદ્યોગસાહસિકતા ઇકોસિસ્ટમ માટે કસ્ટમાઇઝ્ડ ટેમ્પલેટ્સ બનાવવા માટેનો ફ્રન્ટિયર પ્રોગ્રામ. ટેમ્પલેટ ડેવલપમેન્ટ માટે 2500 નવા ATL બનાવવામાં આવશે.

ચાર પ્રોગ્રામ ઇકોસિસ્ટમના થ્રુપુટને સુધારવાનું લક્ષ્ય રાખે છે:

હ્યુમન કેપિટલ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ ભારતના ઇનોવેશન અને એન્ટરપ્રેન્યોરશિપ ઇકોસિસ્ટમના નિર્માણ, સંચાલન અને જાળવણી માટે પ્રોફેશનલ્સ (મેનેજરો, શિક્ષકો, ટ્રેનર્સ) પેદા કરવા માટે એક સિસ્ટમ બનાવે છે. પાયલોટ આવા 5500 પ્રોફેશનલ્સનું ઉત્પાદન કરશે.

ડીપટેક રિએક્ટર સંશોધન આધારિત ડીપ ટેક સ્ટાર્ટઅપ્સના વ્યાપારીકરણની રીતોના પરીક્ષણ માટે સંશોધન સેન્ડબોક્સ બનાવશે જેને બજારમાં આવવા માટે નોંધપાત્ર રીતે લાંબો સમય અને ઊંડા રોકાણની જરૂર છે. ન્યૂનતમ 1 ડીપટેક રિએક્ટરનું પ્રાયોગિક ધોરણે કરવામાં આવશે.

રાજ્ય ઇનોવેશન મિશન (SIM) એ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને મજબૂત ઇનોવેશન અને ઉદ્યોગસાહસિક ઇકોસિસ્ટમ બનાવવામાં મદદ કરે છે જે તેમની શક્તિના ક્ષેત્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. SIM એ NITI આયોગના સ્ટેટ સપોર્ટ મિશનનો એક ઘટક હશે.

ભારતના ઇનોવેશન અને એન્ટરપ્રિન્યોરશિપ ઇકોસિસ્ટમને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે લઇ જવા માટે ઇન્ટરનેશનલ ઇનોવેશન કોલાબોરેશન પ્રોગ્રામ. હસ્તક્ષેપના ચાર ક્ષેત્રો ઓળખવામાં આવ્યા છે: (a) વાર્ષિક વૈશ્વિક ટિંકરિંગ ઓલિમ્પિયાડ (b) અદ્યતન રાષ્ટ્રો સાથે 10 દ્વિ-પક્ષીય, બહુપક્ષીય જોડાણોની રચના (c) જ્ઞાન ભાગીદાર તરીકે, સંયુક્ત રાષ્ટ્રના વિશ્વ બૌદ્ધિક સંપદા સંગઠન (WIPO)ને ફેલાવવામાં મદદ કરે છે. વૈશ્વિક દક્ષિણના દેશોમાં AIM અને તેના કાર્યક્રમો (ATL, AIC) ના મોડલ, અને (d) એન્કરિંગ ભારત માટે G20નું સ્ટાર્ટઅપ20 સગાઈ જૂથ.

બે પ્રોગ્રામ આઉટપુટ (નોકરીઓ, ઉત્પાદનો અને સેવાઓ) ની ગુણવત્તા સુધારવાનું લક્ષ્ય રાખે છે:

સ્કેલિંગ-અપ એડવાન્સ સ્ટાર્ટઅપ્સમાં ઉદ્યોગની સંડોવણી વધારવા માટે ઔદ્યોગિક પ્રવેગક કાર્યક્રમ. પબ્લિક પ્રાઈવેટ પાર્ટનરશિપ (PPP) મોડમાં જટિલ ક્ષેત્રોમાં લઘુત્તમ 10 ઈન્ડસ્ટ્રી એક્સિલરેટર બનાવવામાં આવશે.

અટલ સેક્ટરલ ઇનોવેશન લૉન્ચપેડ (ASIL) પ્રોગ્રામ મુખ્ય ઉદ્યોગ ક્ષેત્રોમાં સ્ટાર્ટઅપ્સ પાસેથી સંકલન અને પ્રાપ્તિ માટે કેન્દ્રીય મંત્રાલયોમાં iDEX-જેવા પ્લેટફોર્મ બનાવવા માટે. મુખ્ય મંત્રાલયોમાં ઓછામાં ઓછા 10 લોન્ચપેડ બનાવવામાં આવશે.

AP/IJ/GP/JD