Bharat Mata Ki Jai!

Bharat Mata Ki Jai!

Bharat Mata Ki Jai!

Bharat Mata Ki Jai!

Ki Para Nongshong Shnong jong nga, ki dkhot jong ka longiing jong nga!

Mynta kadei kata ka por ba kyrpang haba ngi pyndon burom ia ki nongiakhun jinglaitluid ba shlur kiba la aiti ia la ka jingim na ka bynta ka ri bad kiba la kut jingmut halade na ka bynta ka jinglaitluid jong ka ri; kiba la iakhun baroh shi jingim jong ki, ki la pdiang ia ka jingshah pyniap da ka jingshlur ha ryngkat ki jingong Bharat Mata ki Jai. Kalong ka jinglehkmen ban kynmaw ia ka jingskhem jingmut bad ka jingieid ri. Dei namar kine ki riewshlur ba ngi ioh ban ring mynsiem kylluid ha kane ka jinglehkmen ia ka jingioh jinglaitluid.  Ka ri ka dap da ka jingsngewnguh ia ki. Ngi pynpaw ka jingburom ia man kine ki riewshlur.

Ko Para Nongshong Shnong,

Mynta nga ai burom ia baroh kito kiba iada ia ka ri da ka jingkut jingmut ban tei ia ka ri; bad kiba pyrshang ruh ban ialam ia ka ri sha ki kliar ba thymmai. La kilong ki nongrep jong ngi, ka mynsiem kaba skhem jong ki samla, ki jingnohsynniang jong ki kmie bad ki para kynthei jong ngi, lane ki dalit, kiba shah ieh dien, mynta ka jingieid ri jong ki bad ka jingngeit ha ka synshar paidbah ka la ai mynsiem ia kiwei ha kylleng ka pyrthei. Nga ai burom ia kum kine ki briew.

Ko Para Nongshong Shnong,

Mynta u snem kumjuh ruh ha ki katto katne snem ba la leit, ki jingjia lynshop ka mariang ki la long ka daw ba pynsngewkhia bha ia ngi. Bun ki briew ki la duh ia la kiba haiing bad ki jingdon jingem, ka ri ka la mad ia ki jingduhnong kiba khraw la bun bun sien. Mynta nga pynpaw ka jingsngewlem jong nga sha baroh bad pynthikna ba ka ri ka don ryngkat bad ki ha kane ka por jong ka jingeh.

Ko Para Nongshong Shnong,

To mynta ngin kynmaw ia ki sngi hashuwa ka jingioh jinglaitluid. Ha ki spah snem jong ka jingshah teh mraw, man ka por ka la long ka jingiakhun. La kalong ia ki samla jong ngi, ki riewtymmen, ki nongrep, ki longkmie, lane ki riewlum, ki la iakhun khlem kut pyrshah ia ka jingshah teh mraw. Ka histori kadei ka dak ba wat hashuwa ka jingiakhih ha u snem 1857 kaba sah ha ka jingkynmaw, ki la don bun ki jaka riewlum ha ka ri jong ngi kiba la iakhun ia ka jinglaitluid.

Ko Paralok,

Hashuwa ka jingioh jinglaitluid, 40 klur ki briew jong ka ri ki la pyni ia ka jingskhem jingmut bad ka bor ban treikam. Ki la iaid shaphrang da ka jingangnud, ka jingkut jingmut, bad ka jingiakhun khlem thait. Ka don tang kawei ka sur – “Vande Mataram”, bad tang kawei ka jingangnud – ka jinglaitluid jong ka Bharat. Ngi sngewsarong ba ka snam jong ki ka don ha ki thied jong ngi mynta. Kilong ki kmie tymmen bad ki kpa tymmen jong ngi. Kilong tang 40 klur. Tang 40 klur ngut ki briew ki la weng ia ka ri kaba don bor ha kylleng ka pyrthei bad pyllait ia ki kynjri jong ka jingshah teh mraw. Lada ki longshuwa jong ngi, kiba ka snam ka tuid ha ki thied jong ngi, ki lah ban kot sha kane ka thong, kumta mynta lei ngi long ka ri kaba don 140 klur ngut ki briew. Lada 40 klur ngut ki briew ki lah ban pyllait ia ki kynjri jong ka jingshah teh mraw, lada 40 klur ngut ki briew ki lah ban pynurlong ia ka jingangnud ban ioh ia ka jinglaitluid, kumta 140 klur ngut ki nongshong shnong jong ka ri jong nga, 140 klur kiba haiing jong nga, lada ki don ka jingkut jingmut, ka jied ia ka lynti bad iaid shaphrang man ka sienjam, ha ka jingiaiaid lang bad kam pher katno ka jingkhraw kita ki jingeh, katno ka jingbun ki jingduna lane ka jingjynjar ban ioh ia ki jingdonkam, ngi lah ban jop man ka jingeh bad tei ia ka Bharat kaba jop. Ngi lah ban kot sha ka thong jong ka ‘Viksit Bharat’ hashuwa u snem 2047. Lada 40 klur ngut ki briew jong ka ri ki lah ban pynioh ka jinglaitluid ia ngi lyngba ka jingtrei shitom jong ki,  ka jingaiti, ka jinglenlade, kumta 140 klur ngut ki briew jong ka ri ki lah ban tei ia ka Bharat kaba jop da kajuh ka jingngeit.

Ko Paralok,

Ka don ka por haba ki briew ki kut jingmut ban iap na ka bynta ka ri, bad ngi ioh ia ka jinglaitluid. Mynta kadei ka por ban kut jingmut ban im na ka bynta ka ri. Lada ka jingkut jingmut ban iap na ka bynta ka ri ka lah ban ai ka jinglaitluid ia ngi, kumta ka jingkut jingmut ban im na ka bynta ka ri ka lah ban pynlong ia ka Bharat kaba jop.

Ko Paralok,

Ka Viksit Bharat 2047 kam dei tang ka kyntien ha ki jingkren paidbah. Ka don ka jingtrei shitom ha lyndet jong ka. La shim ia ki jingai jingmut na bun ki briew kylleng ka ri bad ngi la kyrpad ia ki jingai jingmut na ki briew jong ka ri. Nga sngewkmen ba da ki klur ngut ki briew ki la phah ia ki jingai jingmut jong ki na ka bynta ka Viksit Bharat 2047. Man ka jingangnud jong ki briew ka ri ka paw ha kane. Man ka jingkut jingmut jong ki briew ka ri ka paw ha kane. La kilong ki samla, ki riewtymmen, ki briew ha ki jaka nongkyndong, ki nongrep, ki dalit, ki riewlum, ki briew kiba sah ha ki jaka rilum, jaka khlaw lane ki nongbah, baroh ki la phah ia ki jingai jingmut jong ki ban tei ia ka Viksit Bharat hashuwa u snem 2047 haba ka ri kan rakhe ia ka jingdap 100 snem ka jingioh jinglaitluid jong ka.

Nga dap da ka jingsngewkmen kaba khraw ban pule ia kine ki jingai jingmut. Kaei kaba ki thoh? Ki don katto katne ngut ki briew kiba tyrwa ban pynlong ia ka Bharat ka nongbah jong ka pyrthei kaba tbit ha ki sap treikam. Na ka bynta Viksit Bharat 2047, ki don katto katne kiba ai jingmut ban pynkylla ia ka ri sha ka jaka pdeng jong ka jingshna ia ki tiar ha kylleng ka pyrthei. Ki don kiba ai jingmut ba ki skul bah jong ngi kidei ban kot sha ka kyrdan jong kiwei kiwei ha kylleng ka pyrthei. Ki don ruh kito kiba buh jingkylli balei ki media jong ngi kim long kiba paw ha kylleng ka pyrthei hadien bun bun snem ba la ioh ia ka jinglaitluid. Ki don kiwei pat kiba pynpaw ka jingngeit ba ki samla kiba la tbit ha ka sap treikam kidei ban long kiba baroh ha ka pyrthei ki jied nyngkong. Ki don kiba ai jingmut ba ka Bharat kadei ban long kaba lah ban kyrshan kloi dalade ha man ka bynta jong ka jingim. Bun kiba kyrshan ba ki symbai shana ba pynmih ki nongrep jong ngi, kiba ngi khot Shri Anna, kine ki jingbam kiba tei kidei ban poi sha man ki iing ha kylleng ka pyrthei. Ngi dei ban pynkhlain ia ka bam kaba tei kylleng ka pyrthei bad ban kyrshan ruh ia ki nongrep kiba rit ba ria jong ka ri. Bun ki briew ki la pynpaw ka jingdonkam ia ki jingkylla ka rukom synshar ha ki kynhun bapher bapher ha ka ri, ba kynthup ruh ia ki kynhun synshar ialade jong ka sorkar. La pynpaw man ka por ia ki jingsngewkhia shaphang ki jingpynslem ha ki kam ain ryngkat bad ka jingdonkam ban pynkylla ia ka kam ain.  Bun kiba thoh ba kalong kaba donkam kyrkieh ban shna bun ki nongbah ba thymmai. Uwei u briew u la ai jingmut ban plie ia ka campaign na ka bynta ka jingpyntbit ha ka jingtreikam hapdeng ka sorkar bad ki bor pyniaid namar ka jingkiew ka jingdon ki jingjia lynshop ki bor mariang. Kiwei pat ki la pynpaw ba dei ban plie kham kloi la ka jong ka space station jong ka Bharat. Ki don katto katne kiba la ban jur ba dei ban kyntiew ia ka Bharat sha ka jaka pdeng na ka bynta ki dawai tynrai bad jingsumar namar ka pyrthei ka pdiang ia ka jingai jingsumar kaba pura. Sa kawei pat ka jingthoh ka ong ba ym dei ban pynslem ia ka Bharat ban long kaba lai ha ka ka ioh ka kot kaba heh tam kylleng ka pyrthei.

Ko Paralok,

Nga pule ia kine ki jingai jingmut namar la ai da ki para nongshong shnong jong. Kine kilong ki jingai jingmut na ki riewpaidbah jong ka ri jong nga. Nga ngeit haba ki briew jong kane ka ri ki don kum kine ki jingpyrkhat kiba khraw bad ki jingangnud kiba khraw, haba ki jingkut jingmut jong ki ki paw ha kine ki ktien, ka pynkhlain ia ka jingkut jingmut kaba thymmai hapoh jong ngi. Ka jingsngew shngain ialade ka poi sha ki kyrdan ba thymmai bad kane ka jingngeit jong ki briew kam dei tang ka jingiatai nia; ka la mih na ki jingshem. Kane ka jingngeit ka wan na ka jingtrei shitom ba la slem. Kumta haba ki briew ki iohsngew na ki kynroh jong ka Red Fort ba yn ai bording elektrik ia 18,000 tylli ki shnong ha Bharat hapoh katto katne ka por bad la pynurlong ia kane ka jingkular, ka jingsngew shngain jong ki ka khlain shuh shuh.Haba la ong ba hadien katne snem hadien ba la ioh jinglaitluid, ki dang don 2.5 klur ki longiing kiba sah ha ka jingdum khlem ka bording elektrik, bad haba 2.5 klur tylli ki longiing ki ioh ia ka bording elektrik, ka jinngew shngain jong ki briew ka kiew. Haba ngi kren shaphang ka ‘Swachh Bharat’ ka Bharat kaba khuid, naduh ki longiing kiba riewspah haduh ki longiing ha ki jaka nongkyndong, ki briew kiba sah ha ki jaka ba bun kiba duk lane ki khynnah rit, man ka longiing mynta ka pdiang ia ka mariang kaba khuid bad ka pynshlur ia ki jingiakren shaphang ka jingkhuid. Man u briew jong ka ri u don ka jingbahkhlieh bad ki peit lang ia kiwei kiwei ban pynthikna ia ka jingkylla ha ka imlang sahlang na ka bynta ki rukom im kiba kyntiew ia ka jingkhuid bad ka mariang. Nga ngeit ba kane ka dei ka dak jong ka jingpyrkhat kaba thymmai kaba la wan ha ka ri.

Haba la pynbna na ki kynroh jong ka Red Fort ba lai klur ki longiing mynta ki ioh ka um dih kaba khuid lyngba ki kor um, ka long kaba donkam bha ba baroh ki longiing ki ioh ia ka um kaba khuid. Lyngba ka Jal Jeevan Mission, 12 klur tylli ki longiing ki ioh ia ka um kor kaba khuid ha tang katto katne por. Mynta 15 klur ki longiing ki ioh jingmyntoi na kane ka skhim. Mano hangne ki bym ju ioh ia kine? Mano ba shah ieh shadien? Kito kiba kham don kham em kim shym la mad ia kane ka jingduna ki jingdonkam. Ki dei kid alit, kito kiba shem jingeh, kito kiba shah lehbein, ki riewlum, kito kiba sah ha ki slum, ki dei ma ki ki bym ioh ia kine ki jingdonkam. Ngi la pyrshang ban pynbiang bun kine ki jingdonkam bad ki jingmyntoi jong kine ki dei kiba la ioh da baroh ki dkhot jong ka imlang sahlang.

Ngi la wanrah ia ka mantra Vocal for Local. Mynta nga kmen ba kane ka la kylla sha ka mantra ba thymmai na ka bynta ka jingkiew shaphrang ha ka ioh ka kot. Man ka distrik mynta ka sngew sarong shaphang ki mar ba ki pynmih. Kawei ka Distrik, Kawei ka Mar mynta ka la pur bha. Man ka distrik ka la sdang ban pyrkhat ban shalan uwei u jait mar hapoh Kawei ka Distrik Kawei ka Mar. Ki distrik ki la kut jingmut halor ka bording na ki tyllong bal ah ban pynthymmai. Ka India ka la mad kham bun ki jingjop ha kane ka kam ban baroh ki ri G20. Ka India ka dang trei shitom ban lah ban pyndap hi ia ki jingdonkam bording elektrik bad ban pynbeit ia ki jingeh kiba mih na ka jingkiew ka jingkhluid ha ka pyrthei.

Ko Paralok,

Ka ri jong ngi ka sngew sarong shisha shaphang ki jingjop ha ka Fintech bad ka pyrthei ka kwah ban nang ia kane na ngi. Kane ka pynsngew sarong shuh shuh ia ngi shaphang ki bor treikam jong ngi.

Ko Paralok,

Kumno ngin klet ia ki jingeh ha ka por jong ka khlam corona? Ka dei ha ka ri jong ngi ba la pyndep sted tam ka kam ai dawai tika ha ka pyrthei. Mynta haba ka kynhun jong ngi ka pylong ia ki surgical strike bad ki air strike, ki samla ki dap da ka jingsngew sarong. Ka dei namar kine ba ki 140 klur ngut ki briew jong ka ri ki sngew sarong bad ki sngew shngain.

Ko Paralok,

Ka la don ka jingpyrshang ha baroh kine ki kam. Ka jinglong tynrai ban wanrah jingkylla ka la kham khlain shuh shuh. Haba ki bor sain pyrthei ki skhem jingmut ban wanrah ia ka jingpynkupbor bad ki ieng skhem na ka bynta ka roi ka par, ka sorkar ka sdang ban plie lad bad pynthikna ia ki jingpyntreikam kiba khlain. Bad haba man u briew jong ka ri u sdang iashim bynta ban pynurlong ia ki jingthmu ngi ioh ia ki jingseisoh.

Ko Para Nongshong Shnong,

To ngin ym klet ba kum ka ri, ngi la shem ia ki jingeh wat da ki phew snem hadien ba ngi la ioh jinglaitluid. Kane ka dei namar ka jinglong ‘mat ia dep’ bad ka jingpdiang ia kaba ju long. Ngim ngeit ne iashim bynta ha ka jingwanrah ia ka jigkylla. Ngim leh ia ki kam kiba thymmai namar ngi khuslai ba kane kan wanrah ia ki jingeh ba thymmai. Ka ju don ka jinglong dep, ban shu hun ia kaba ioh, ki briew ki ju ngeit ba yn ym don jingkylla. Ngi la hap ban pynkylla ia kane ka rukom pyrkhat, ngi la hap ban pyndap ialade da ka jingngeit skhem, ngi la hap ban shim ia ki sienjam na ka bynta kane. Bun ki ban ong, “Balei ngin trei mynta na ka bynta ki pateng ban wan? To ngin peit shuwa ia kaba mynta.” Hynrei ki briew jong ka ri kim kwah ia kane, ki dang ap ia ka jingkylla, ki kwah ia ka jingkylla, ki thrang ia ka jingkylla. Hynrei khlem don mano mano ba khein kor ia ki jingangnud jong ki. Namar kane, ki bteng ban sangsot namar ki jingeh. Ki la ap ia ki jingkylla. Ki la ai ha ngi ka jingbahkhlieh bad ngi la wanrah ia ki jingkylla kiba heh. La ki dei kiba duk, kiba pdeng ka ioh ka kot, ne kito kiba shem jingeh, ki briew kiba sah ha ki jaka sor, ki jingthrang jong ki samla, ngi la jied ia ka lynti jong ka jingwanrah jingkylla ha ka jingim jong ki. Bad nga kwah ban kular ia ki briew jong ka ri bad ka jingkut jingmut jong ngi ban wanrah jingkylla kam sahkut tang ha ki jingthoh ha ki kot. Kane ka jingkut jingmut jong ngi kam dei tang ban ia ioh risa tang katto katne sngi. Ka kam wanrah jingkylla jong ngi kam dei tang ka jingleh shipor hynrei ka dei ka jingthmu ban pynkhlain ia ka ri. Kumta, mynta, nga lah ban ong ba ka lynti jong ngi sha ka jingkylla ka la long nuksa na ka bynta ka roi ka par. Ki jingpynkylla jong ngi, kane ka jingkiew shaphrang, kane ka jingkylla, kine kim dei tang ki phang na ka bynta ki kynhun iatai nia, ki riewshemphang ha ka imlang sahlang lane kito kiba la tbit ha ki kam.

Ko Paralok,

Ngim pat leh ia kane namar ki jingdonkam ba iadei bad ki kam sain pyrthei. Kaei kaei kaba ngi leh, ngim khein ia ki jingiohnong ne duhnong ha ki kam sain pyrthei. Tang kawei ka jingkut jingmut kalong – ka Ri Nyngkong, ka Ri Nyngkong, ka jingmyntoi jong ka ri kalong kaba kongsan tam. Ngi shim ia ki sienjam da ka jingkut jingmut ba ka India ka jong nga kadei ban long kaba khraw.

Ko Paralok,

Ka don ka khana kaba jrong haba iadei bad ki jingkylla bad ka lah ban shimpor da ki kynta lada nga kren sani shaphang jong ka. Hynrei nga kwah ban ai ka nuksa kaba rit. Ki jingkylla ha ki kam bank – Pyrkhat shaphang ka jinglong ki kam bank – kam dei ka jingkiew, lane ka jingpyniar, wat ka jingshaniah. Ym tang kata, ka rukom pyniaid ia ki kam ka ialam ia ki bank jong ngi sha ki jingeh. Ngi la pyntreikam shibun ki jingpynkylla ban pynkhlain ia ki kam bank. Bad mynta, ki bank jong ngi ki la iaryngkat kyrdan bad katto katne ki bank kiba khlain ha ka pyrthei. Bad haba ki bank kilong kiba khlain, ka bor jong ka ioh ka kot ruh ka khlain. Haba la buh ia ki rukom treikam jong ki bank, ka long ka bor kaba khlian ban pynurlong ia ki jingdonkam jong ki riew paidbah, khamtam ki longiing kiba pdeng ka ioh ka kot.

La ka long ka jingioh ram ban shna iing, ka jingioh ram ban thied kali, ka jingioh ram na ka bynta ki nongrep jong nga ban thied ia ka tractor, ka jingioh ram ia ki khun samla jong nga ban sdang ia ka start-up, ka jingioh ram na ka bynta ka pule puthi ia ki samla, lane ka jingioh ram ban leit shabar ri – kine baroh ki la urlong lyngba ki bank. Nga sngewkmen ba wat ki nongri jingri bad ki para shynrang bad kynthei kiba trei ha ki kam ri dohkha ki la ioh jingmyntoi na ki bank mynta. Nga sngewkmen ba da ki  million ngut ki nongdie jingdie harud surok ki la iasoh mynta bad ki bank, da kaba kot sha ki kliar ba thymmai, bad long ki nongiatreilang ha ka lynti jong ka roi ka par. Ki Bank kilong ka nongkyrshan kaba khraw ia ki MSME jong ngi bad ki karkhana barit baria. Ki donkam pisa na ka bynta ki jinglut jingsep ba man ka sngi na ka bynta ban pyniaid shaphrang ia ka kam, bad kane ka la urlong mynta namar ki bank ba khlain jong ngi.

Ko Paralok,

Watla ka ri jong ngi ka la ioh ia ka jinglaitluid, ka dustur “Maai-Baap” ka la shong tynrai, ha kaba ki briew ki la hap ban iai kyrpad ia ka sorkar, wad jingiarap kyrpang, bad shaniah ha ki jingpynkren lane jingai jingmut. Mynta, ngi la pynkylla ia kata ka rukom synshar. Mynta, kadei ka sorkar kaba poi sha ki nongioh jingmyntoi; kadei ka sorkar kaba pynpoi ia ki gas stove sha ki iing jong ki, pynpoi ia ki kor um sha ki longiing, pynbiang ia ka bording elektrik, bad ai jingiarap pisa ban pynshlur ia ki ban kot sha ki kyrdan ba thymmai jong ka roi ka par. Ka sorkar ka shim ia ki sienjam ban kyntiew ia ka jingtbit ha ka sap treikam ki samla jong ngi

Ko Paralok,

Ka sorkar jong ngi ka kut jingmut ia ki jingkylla kiba khraw, bad lyngba kine ki sienjam, ngi thmu ban pynkhreh ia ka ri ha ka lynti jong ka roi ka par.

Ko Paralok,

La sdang ia ki rukom treikam ba thymmai ha ka ri. Ban kyntiew ia ka ri, la wanrah ia ki polisi bei tyngka ba bun, bad ka jingshaniah jong ka ri ha kine ki rukom treikam ba thymmai ka la nang kiew. Kito kiba don ha ka rta 20-25 snem mynta, bad kito kiba don tang 12-15 snem shiphew snem mynshuwa, ki la sakhi ia kane ka jingkylla kaba la jia hakhmat jong ki. Tang ha ki 10 snem, ki jingangnud jong ki, ki la sdang wan dur, bad wanrah ia ka jinglong kaba thymmai jong ka jingngeit skhem halade, kaba mih mynta kum ka bor jong ka ri. Mynta, ka burom jong ka Bharat ka la nang kiew kylleng ka ri, bad ka jingpeit ka pyrthei ia ka Bharat ka la kylla.

Ki lad mynta ki long kiba bun ia ki samla jong ngi sha kylleng ka pyrthei. Shibun ki lad ioh kam, kiba ngim ju don mynshuwa hadien ba ngi la ioh ia ka jinglaitluid, ki don hakhmat jong ngi mynta. Ki lad ki la kham iar, la wanrah ruh ia ki lad ba thymmai. Ki samla jong ka ri mynta kim kwah ban khih suki suki. Kim ngeit ha ka jingkiew shaphrang ba suki. Mynta ki kwah ban shim ia ki sienjam ba heh, ban kot sha ki mawmer ba thymmai da kaba shim ia kine ki sienjam ba shlur. Nga kwah ban ong ba kane ka dei ka Juk kaba Phyrnai ia ka Bharat. Haba ianujor bad ki jinglong jingman ha ka pyrthei, kane ka dei shisha ka juk kaba phyrnai jong ngi.

Ko Para Nongshong Shnong,

Ngim dei ban duh ia kane ka kabu. Lada ngi shim ia kane ka lad ban jam shaphrang ha ryngkat ki jingthmu jong ngi, ngin pynurlong ia ka jingthrangong ka ri na ka bynta ka 'Swarnim Bharat' (Ka India kaba Phyrnai) bad kot sha ka thong jong ngi ban don ka Bharat kaba la kiew shaphrang shuwa u snem 2047. Ngi la lait na ki kynjri kiba ju don la da ki spah snem.

Mynta, la ka dei ha ki kam jngoh kai, ki MSME, ka pule puthi, ki kam ai jingsumar, ki lad ka leit ka wan, ka kam rep, ka rukom treikam katkum ka juk mynta ka dang wan ha baroh ki kam. Ngi thmu ban jam shaphrang ha ka rukom kaba iahap bad ki jinglong kyrpang jong ka ri ha ryngkat ka jingpdiang ia ki rukom treikam ba biang tam na kylleng ka pyrthei. Baroh ki kam ki donkam ka jingpynthymmai bad ka jingsaindur thymmai, da ka jingban jur halor ka jingpyndonkam ia ka teknoloji. Namar ki polisi ba thymmai ha man ki kam, kine ki kam ki ioh ka jingkyrshan bad ka bor kaba thymmai. Ngi dei ban weng ia baroh ki jingpynthut, jop ia kano ka jingjynjar, bad iaid shakhmat da baroh ka bor, ha kaba ngin kiew shaphrang, ngin kot sha ki thong. Ngi dei ban bat skhem ia kane ka thmu bad iaid shakhmat ha kane.

Mynta phi lah ban sakhi ia ka jingkylla kaba khraw kaba dang jia. Ngan batai ia ki jingkylla kiba jia ha ki jaka nongkyndong lyngba ki self help group jong ki longkmie. Ha ki shiphew snem ba la leit, 10 klur ki para kynthei ki la long shi bynta kine ki self help group jong ki longkmie. 10 klur ngut ki para kynthei kiba dang rung thymmai. Nga sngewsarong ba 10 klur ngut ki longkmie na ki longiing ha ki jaka nongkyndong mynta ki la ioh shuh shuh ka jinglaitluid ha ka ioh ka kot bad ka jinglah kyrshan dalade. Haba ki longkmie ki long kiba laitluid ha ka ioh ka kot, ki sdang ban nohsynniang ha ka jingshim ia ki rai ba kongsan ha ki longiing jong ki. Ki kylla sha ki nongpynthikna bad ki nongsumar ia ka jingkylla ha ka imlang sahlang. Nga sngewsarong ruh ia ki CEO na India kiba don ka bynta kaba heh ha ka pyrthei mynta. Kalong shisha kaba sngewhun ban iohi ba ha kawei ka liang ki CEO jong ngi ki la wan shakhmat ha ki kam khaii pateng ha baroh kawei ka pyrthei, ha kawei pat ka liang shi klur ngut ki longkmie bad ki para kynthei ki la iasoh bad ki self help group bad ki la kylla long ki ‘lakhpati didi’. Kane kalong ka jingsngewsarong kaba khraw ia nga ruh kumjuh. Mynta ngi la rai ban kyntiew ia ka jingmang tyngka sha ki self help group jong ki longkmie na ka 10 lak sha ka 20 lak. Haduh mynta, baroh kalong khyndai lak klur ka pisa ba la phah lyngba ki bank sha kine ki self help group kaba la iarap ia ki ban pyniar shuh shuh ia ki kam jong ki.

Ko Paralok,

Ki khynnah samla, sngewbha kynmaw ba ki kam haw haw ki dang plie ia ka lawei kaba thymmai ia ngi. Kane ka dei ka bynta kaba kongsan bha jong ka roi ka par bad ngin peit kham bniah ia kane. Ngi la wanrah katto katne ki jingpynkylla ha kane ka kam. Ngi la weng ia ki jingpyniang kiba la pynsuki ia ka jingiaid shaphrang ha kane ka kam. Ka India ka la sakhi ia ka jingbun ki startup kiba iadei bad ki kam haw haw. Kane ka kam ka la dei kaba kiew bha bad kan don ka bynta kaba khraw ha ka jingpynkylla ia ka ri sha ka ri kaba donbor bha. Ngi dei kiba phai sha ka lawei haba ngi pynkhlain ia kane ka kam. Ngi sngew sarong ba mynta ki satellite bad ki rocket jong ki briew, ki kynhun shimet ki dei kiba la pynher ha ka ri jong ngi. Nga ong ba haba ki polisi ki iahap, jingthmu ki long kiba bha bad ka don ka jingkut jingmut kaba skhem na ka bynta ka roi ka par jong ka ri, khlem pep ngin ioh ia ki jingseisoh kiba khraw.

Ko Para Nongshong Shnong,

Mynta ka ri jong ngi ka la plie ia ki lad kiba thymmai. Ngi dei ban peit bniah sa ia ar tylli ki kam kiba la kyntiew bha ia ka ioh ka kot bad ka roi ka par jong ngi. Kaba nyngkong ka dei ka jingpynbiang ia ki jingdon jingem katkum ka juk mynta ha kaba ngi la jam shakhmat. Kaba ar ka dei ka Jingsuk ha ka Jingim. Ki briew ki dei ban ioh ia ka rukom im kaba don burom bad kaba biang lut ki jingai jingshakri.

Ha kine ki shiphew snem ba la dep, ngi la sakhi ia ka jingkyntiew ia ki jingdon jingem da kaba pynbiang ia ki lynti rel, ki kad liengsuin, ki kad lieng, ki surok, ka internet khnang ba ki jingai jingshakri ki poi sha baroh ki jaka bad ha kaba baroh ki shnong bad ki jaka khlaw ruh ki don ia ki skul, ki hospital bad ki Arogya mandir khnang ban pynbiang ki lad ai jingsumar sha kito kiba shem jingeh lyngba ki skhim Ayushman Bharat. Dang tei shibun ki medical kolej bad ki hospital. La khyllie im biang haduh hynriewphew hajar tylli ki pung ‘Amrit Sarovar’. La pynbiang ki rynsan optical fibre ha ar lak tylli ki Panchayat. Bun ki nongrep ki la ioh jingmyntoi mynta namar ka rynsan ki jingpynpoi um. Saw klur ki iing ba skhem ki la ai jingmyntoi ia kiba duk ba suk. La kular ban tei lai klur tylli ki iing ba thymmai khnang ban rah shakhmat ia kane ka kam ha kylleng ka ri.

Ka thain shatei lammihngi mynta ka dei ka jaka pdeng jong ki jingdon jingem kiba iadei bad ki lad ai jingsumar bad kane ka jingkylla ka la plie ia ngi ban iarap ia ki briew da kaba pynbiang ki lad ai jingsumar ha baroh ki jaka. Ngi la tei ia ki surok ban pyniasoh ia ki shnong ba jngai tam bad ki jaka khap pud ban pyniajan ia kine ki jaka baiwei kiwei ki bynta jong ka ri. Lyngba kine ki rynsan jong ki jingdon jingem, ngi la lah ban pynbiang ia ki jingdonkam jong ki Dalit, ki riewlum kiba shah leh bein, shah ieh bein, kiba sahdien bad ruh kito ki briew kiba sah ha ki jaka khlaw, ki lum bad ki jaka khap pud. Kane ka la dei ka bynta kaba kongsan haba ngi saindur ia ki jingpynkylla ban pynthikna ia ki skhim kiba pura na ka bynta ki briew jong ka ri kaba ri dohkha bad kiba ri jingri.

Ka jingpynurlong ia ki jingdonkam jong ki nongtong dohkha bad ki para kynthei jong ngi, ka jingpynkylla ia ka jingim jong ki nongri jingri jong ngi, ka jingthrang ia ka roi ka par kaba pura – kane ka la long shi bynta ki polisi jong ngi, ki jingthmu jong ngi, ki jingpynkylla jong ngi, ki prokram jong ngi, bad ka rukom treikam jong ngi. Bad ki khynnah samla jong nga ki ioh ia ka jingmyntoi khraw namar kine ki sienjam. Ki ioh ia ki kabu ba thymmai, ki lad ki lynti ki mih na ka bynta jong ki ban jam sha ki por ba thymmai, bad kane kadei kaei kaba pynbiang ia ki lad ioh kam, ki ioh ia ki kabu ba pura ban ioh kam ioh jam ha kane ka samoi.

Ki longiing jong ngi kiba pdeng ka ioh ka kot ki don ki jingangnud ia ka jingim kaba bha. Ki nohsynniang shikatdei sha ka ri, kumta kadei ka jingkitkhlieh jong ka ri ban pynurlong ia ki jingangnud jong ki ia ka jingim kaba bha. Ngi trei borbah ban pyllait ia ki na ki jingeh ha kaba iadei bad ki ophisar. Bad nga la iohi ba hashuwa u snem 2047, haba yn pynurlong ia ka jingangnud ia ka Viksit Bharat, ka bynta jong kane ka jingangnud kan long ba kan don ka jingduna ka jingtuklar ka sorkar ha ka jingim jong ki riewpaidbah. Ngi kut jingmut ia kane ka rukom treikam ha kaba ka rukom synshar kan nym jah haba ka don ka jingdonkam bad haba kam don ka jingktah namar ki jingpynslem na ka liang ka sorkar.

Ko Para Nongshong shnong,

Ngi phaikhmat wat sha ki jingdonkam kiba rit eh. Ngi phaikhmat wat ha ki jingdonkam kiba rit tam bad ngi sdang ia ka jingtreikam kaba ryntih. La ka long ka jingpynthikna ba ka stove ha ki longiing jong kiba duk ba suk jong ngi ki iai rhem ba ka kmie kaba duk kan nym thiah ryngkat ki jingkhuslai ha ka jingmut jingpyrkhat jong ka, ngi pyniaid ia ka jingai jingsumar ka bym donkam jingsiew. Ka jingai ei ia ka bording elektrik, ka um bad ki gas connection ki don mynta ha ka bynta ban pynbiang lut ia baroh, bad haba ngi kren shaphang ka pynbiang ia baroh, kamut 100%. Haba ka don ka jingpynbiang ia baroh, kam jingsngew ba leh shiliang. Haba la pdiang ia ka mantra jong ka jingpynbiang ia baroh, ka jingngeit ha ka "Sabka Saath, Sabka Vikas" ka urlong.

Ngi hap ban shim ia ki sienjam ban pynduna ka jingtuklar ka sorkar ha ka jingim jong ki briew. Ka sorkar ka ju ban khia ia ki nongshong shnong da ki hajar tylli ki kam ba hap pyndep. Ngi la pynduh palat 1,500 tylli ki ain khnang ba ki nongshong shnong kim sahkut ha ki jingeh ba iadei bad ki kam ain. Ki don ki ain ba la shna na ka bynta ki jingbakla barit ba lah ban ialam sha ka jngshah set phatok ki briew. Ngi la pynduh ia ka jingset phatok na ka bynta ki kam barit bad weng ia ki kyndon ha ka ain ba lah ban set phatok ia ki briew. Mynta, haba ngi kren shaphang ka pateng jong ka jingsngewsarong ia ka jinglaitluid jong ngi, ngi la bujli ia ki ain ba iadei bad ki kam beain ba la don da ki spah snem da ki ain ba thymmai ba la tip kum ka (Bharatiya) Nyaya Sanhita. Ha ka nongrim jong kane, kane kam dei ka jingpynshitom hynrei ka jingthmu ban pynthikna ka hok ia ki briew jong ka ri.

Ngi dang trei na ka bynta ka kam ha kylleng ka ri ban wanrah ka Jingsuk ha ka rukom im. Nga la ban ia kane ha man ka kyrdan jong ka sorkar. Nga la kyntu ia baroh ki dkhot ba la shah jied khlem da khein ia ka party lane ka jylla, ban shim ia ki sienjam ha ka rukom treikam mission mode na ka bynta ka jingsuk ha ka jingim. Nga kyrpad ia ki samla, bad ia baroh ban iai thoh sha ka sorkar shaphang ki jingeh ba ki mad ryngkat ki sienjam ban weng ia ki jingeh. Kidei ban pyntip ia ka sorkar. Kam don ka jingma ban weng ia ki jingeh ki bym don nongrim. Nga ngeit skhem ba ki sorkar mynta kilong kiba don jingsngewlem. La kilong ia ki por pyniaid shnong, ki sorkar jylla, lane ka sorkar pdeng, kin phaikhmat kyrpang sha kane ka jingeh.

Ki jingkylla ha ka jingai jingsynshar kilong kiba donkam na ka bynta ka jingangnud ia ka Viksit Bharat hashuwa u snem 2047. Ngi dei ban rah shakhmat ia kine ki jingkylla khnang ba kan plie lad ia ka jingim jong ki riewpaidbah, bad pynduh ia ki jingpynthut. Ki briew jong ka ri kidei ban ioh ia ka burom ha ka jingim jong ki, bad ym don mano mano ba lah ban ong ei ei. “Kane kalong ka hok jong nga, bad Nga khlem ioh ia ka.” Ki briew kim hap ban wad ia kaei kaba kidei ban ioh. Kumta, ka rukom pynpoi ia kane ha ka jingai jingsynshar ka donkam ia ka jinghap ban pynkhlain shuh shuh. Peit ia kaei kaba jia haba ngi kren shaphang ki jingkylla ha ka ri. Mynta, ki don 3 lak ki institution ba treikam ha kylleng ka ri. La ka long ki Panchayat, ki Nagar Panchayat, ki Nagar Palika, ki Mahanagar Palika, ki Union Territory, ki Jylla, ki District lane ka Sorkar Pdeng, kine ki 3 lak tylli ki unit barit ki treikam. Nga kyrpad ia kine ki unit mynta: lada man iwei pa iwei na phi, phi sdang tang artylli ki jingkylla ha ka shi snem ha ka kyrdan jong phi, ki jingkylla ba ai jingmyntoi ia ki riewpaidbah, ngam kyrpad ia kaba palat, ko paralok.  La kalong ka Panchayat, ka sorkar jylla, lane kano kano ka tnat, pyntreikam tang artylli ki jingkylla ha ka shi snem. Mutdur ka jingktah – kane ka lah ban kot sha kumba 25-30 lak ki jingkylla ha ka shi snem. Haba 25-30 lak ki jingkylla ki urlong, ka jingsngewskhem jong ki riewpaidbah kan kiew. Kane ka jingsngewskhem ba thymmai kan long ka atiar ban kyntiew ia ka ri jong ngi sha ki kyrdan ba thymmai. Dei namar kata ngi dei ban jam shaphrang ban sdang ia ki jingkylla hapoh la ki jong ki bynta, ban lait na ki rukom treikam barim, ban mih shakhmat ban wanrah ia ka jingkylla. Ki jingdonkam jong ki riewpaidbah bunsien kilong kiba rit, hynrei ki lah ban mad ia ki jingeh wat ha ka kyrdan Panchayat. Lada ngi lah ban weng ia kine ki jingeh, nga thikna ba ngi lah ban pynurlong ia ki jingangnud jong ngi.

Ko Para Nongshong shnong,

Mynta, ka ri jong ngi ka dap da ki jingangnud. Ki samla jong ka ri ki thrang ban kiew sha ki kyrdan ba thymmai. Kumta, ka thong jong ngi kalong ban pynsted ia ka jingkiew shaphrang ha man ki kam, da kaba phaikhmat ha ki lai tylli ki bynta ba kongsan. Kaba Nyngkong, ngi dei ban plie ki kabu ba thymmai ha baroh kam. Kaba ar, ngi dei ban trei ban pynkhlain ia ki jingdon jingem ba donkam ban kyntiew ia ki rukom treikam. Bad kaba lai, ngi dei ban phaikhmat kyrpang bad kyntiew ia ki jingdonkam jong ki nongshong shnong jong ngi. Kine ki lai tylli ki bynta ki la kyntiew ia ka imlang sahlang kaba don ka jingangnud ha ka Bharat, kaba la pynlong ia ka imlang sahlang kaba dap da ka jingngeit kaba skhem. Ngi iaid shaphrang da ka mynsiem shitrhem kaba kynthup lang ia ki jingangnud jong ki nongshong shnong jong ngi bad ka bor jong ki samla jong ngi bad ka bor jong ka ri jong ngi. Nga ngeit ba ngi la jam shakhmat ha ka jingthaw ia ka rekod ba thymmai ha ka ioh kam ioh jam bad ka jinglah ban seng kam lajong. Mynta, ngi la kyntiew arshah ia ka per capita income. Ka jingnohsynniang jong ka Bharat sha ka jingkiew kylleng ka pyrthei kalong kaba kongsan, ka jingshalan tiar jong ngi ka la bteng ban kiew, ki foreign exchange reserve jong ngi ki la kiew arshah, bad ka la kiew ka jingshaniah ki jaka treikam kylleng ka ri ha ka Bharat.  Nga ngeit ba ka Bharat ka don ha ka lynti kaba dei, ka jam sted shaphrang, bad ba ki jingangnud jong ngi ki don ka bor kaba khraw. Ryngkat kine baroh, ka jingiaid lynti jong ngi ka ai bor ia ngi bad wanrah ka jingsngewthuh ba thymmai. Bad ngi iaid shaphrang ha ka jingryntih bad jingshitrhem ha ka nongrim jong ka jingtrei jong ngi.

Ko Paralok,

Haba nga pyrkhat ia ka por jong ka Cornoa, lada ka don ka ri kaba la kloi bha ban pynbha ia ka ioh ka kot hapdeng ka khlam ha kylleng ka pyrthei, kata ka dei ka Bharat. Kane ka pyni ia nga ba ngi don ha ka lynti kaba dei. Haba ka lama jong ka ri ka khaweh ha man ki iing, ha kaba ym don ka jingpeit shiliang iano iano, kane ka pyni ba ka ri ka dang iaid ha ka lynti kaba dei. Mynta, baroh kawei ka ri ka iatehsong hapoh ka lama jong ka ri – man ki iing ki don ka lama kaba her ha kaba ym peit pher ia kano kano ka bynta, baroh ngi dei ki briew jong ka India. Kane ka jingiatehsong ka dei ka dak jong ka jingkhlain jong ka lynti ba ngi iaid. Haba ngi pyllait ia 25 klur ngut ki briew na ka jingduk, ka pynkhlain ia ka jingngeit jong ngi ba ngi bteng ia ka jingkiew shaphrang bad ba ki jingthrang jong ngi shen kin sa urlong. Haba palat 100 tylli ki aspiring distrik ki iakhun bad ki distrik kiba la kiew tam ha ki jylla jong ki, ngi sngew ba ka jingbteng jong ka jingiaid lynti jong ngi sha ka roi ka par ka long kaba khlain shisha. Ki riewlum jong ngi ki duna paid bad ki long ki kynhun kiba rit ha kylleng ka ri ha ki jaka ba jynjar ban poi bad ka Sorkar ka sngewkhia shaphang ka bha ka miat bad ka roi ka par jong ki. Ban pynthikna ba ki jingmyntoi jong ki skhim PM Jan Mann ki poi sha ki baroh ha ki jaka ba jynjar ban poi ha ki shnong, ki lum ki jaka khlaw ka dei ka jingeh ia ka Sorkar hynrei ngin leh ia kaba donkam. Ka jinghun ka wan haba phi tei da ka jingsngewlem. Ngi dei ban burom ia ki longkmie bad ngi dei ban shim ia ki raid a ka jingsngewlem na ka bynta ka bha ka miat jong ki. Namar kane, ngi la pyniar ia ka jingioh shuti haba kha khun na ka 12 taiew sha ka 26 taiew ia kito ki longkmie kiba don ha ka kam. Ngi don ka jingbahkhlieh na ka bynta ki khyllung ba ki thum ki ban long ki nongshongshnong kiba bha tang haba ngi sumar ia ki kmie. Kane ka ai mynem ia ngi ba ngin shim ia ki rai kiba don ka jingsngewlem ia ki longkmie jong ka ri.

Haba kito kiba don jingduna dkhot met ki sdang ban iakren ha ka sign language jong ka India, lane ki ioh jingmyntoi na ka kam ban tei ia ka ri kaba pdiang lang ia baroh bad kaba plie lad lyngba ka ‘Sugamya’ Bharat, ki sngew ba ki ioh ia ka burom bad ka kyrdan kum ki nongshong shnong jong ka ri. Ka long kaba sngewtynnad bha ban iohi ia ki nongialehkai jong ngi ki lehkai bha ha ka paralympics. Ki ioh bor na ka jingsngewlem jong ngi. Ngi shim ia ki rai da ka jingsngewlem ia ki transgender da kaba wanrah ia ki jinpynkylla bad ki ain kiba thymmai na ka bynta ka jingdon bynta jong ki ha ka imlang sahlang bad ka jingpynthikna ia ka burom bad ka jingiaryngkat kyrdan ia baroh. Kumta ngi dang iaid ha ka lynti kaba dei na ka bynta ka jingkylla. Ngi la iaid ha ka ‘Trividh Marg’ (ka lynti ba lai bynta) bad ngi la iohi ia ka jingmyntoi jong ka jingai jingshakri ia baroh.

Hadien 60 snem, ngi la jied ban ai jingshakri ia ka ri mynta ha ka sien kaba lai. Kum ka jubab ia ka jingkyrkhu jong 140 klur ki briew jong ka ri ki la ai ia ngi, nga don tang kawei ka jubab: Ngi don hangne ban ai jingshakri ia phi baroh, baroh ki longiing ha baroh ki thain. Lyngba kane ka bor jong ka jingkyrkhu jong phi, ngi pyrshang ban poi sha ki kliar kiba thymmai jong ka roi ka par. Ban buddien ia ka jingthrang ban don ka India kaba la kiew shaphrang, na ki kynroh jong ka Red Fort mynta ka sngi, nga nguh ha ka jingai jingsngewnguh ia ki klur ngut ki briew jong ka ri kiba la jied ia ngi ban ai jingshakri ia ka ri. Bad nga kular ia phi ba ngi hap ban poi sha ki kliar ba thymmai da ka jingkut jingmut kaba thymmai. Ngim dei kito kiba shu peit na rud bad shong kyllain kti haba ki don ki jingjop. Ngi dei kita kiba wad beit ia ka jingnang jingstad kaba thymmai, kiba thrang beit ban poi sha ki kliar kiba thymmai. Ngi kwah ban iohi ia ka roi ka par kaba kham bha bad ngi kwah ruh ia ki briew ba kin don lang ia kane ka jinglong.

Ko para nongshong shnong,

Mynta, lyngba ka new education policy, ngi kwah ban pynkylla ia ka pule puthi khnang ba kan iahap bad ka juk mynta. Ngi dei ban pynkhreh ia ki briew kiba la tbit ha ki kam ha India ban pyniahap bad ka jingsted jong ka roi ka par. Ka new education policy ka don ha bynta kaba heh ban pynneh ia kito kiba don ka sap ha India. Ngam kwah ba ki samla jong ka ri kin hap ban leit pule shabar ka ri. Ka longiing kaba pdeng ka ioh ka kot ka pynlut da ki lak bad ki klur tyngka ban phah ia ki khun jong ki ban pule shabar ka ri. Ngi kwah ban don ka pule puthi kaba pynlong ba ki samla jong ngi kim donkam ban leit shabar ka ri. Ym tang kane, ngi kwah ban don ki jaka pule kiba khring ia ki briew nabar ka ri ba kin wan sha Bharat. Dang shen ngi la khyllie im ia ka jingsngew sarong ha ka histori jong ka Bihar da kaba tei biang ia ka Skul bah Nalanda. Ka Skul bah Nalanda ka la sdang treikam biang. Hynrei ha ka kam pule puthi, ngi dei ban khyllie im biang ia ka nongrim jong ka Nalanda, ngi dei ban bud ia kane bad wanrah ia ka jingsngewthuh kaba thymmai ha kaba iadei bad ka jingnang jingstad. Nga ngeit skehm ba ka new education policy ka ban jur halor ka jingkongsan jong ka ktien tynrai. Nga kyntu ia ki Sorkar Jylla bad baroh ki jaka ai jingpule ha ka rib a kito kiba don sap ha ka ri kin ym sahdien namar ka ktien. Ka ktien kam dei ban long u maw jynthut. Ka bor jong ka ktien tynrai ka pynkupbor wat ia i khynnah ba duk tam ha ka ri ban pynurlong ia ki jingthrang. Kumta, ngi dei ban ban jur halor ka jingkongsan ban ioh jinghikai ha ka ktien tynrai, ka bynta jong ka ktien tynrai ha ka jingim, bad ka bynta jong ka ha ka longiing.

Ko Para Nongshong Shnong,

Katba ngi sakhi ia ki jingkylla ha ka pyrthei mynta, ka jingdonkam ia ki sap tbit ban treikam ka la kiew bha. Kumta, ngi kwah ban kyntiew ia kane. Da kaba buh jingmut ia ka Industry 4.0, ngi thmu ban kyntiew ia ki sap tbit ban treikam. Ngi kwah ruh ia ka jingkyntiew ia ki sap treikam na ka bynta ka jinglah ban trei ia ka kam ha man ka bynta jong ka jingim, kynthup ha ki kam rep. Ngi kwah ban phaikhmat ha ka jingkyntiew ia ki sap treikam ba thymmai ha kam ba iadei bad ka jingpynkhuid. Kumta, ngi hap ban sdang ia ka Skill India Programme kaba kham iar ha kane ka kynti. Ngi la mang tyngka bun ha ka Mang tyngka mynta u snem na ka bynta kane ka kam. Ha ka Mang Tyngka, ngi la ban jur shaphang ki internship, khnang ba ki samla jong ngi kin lah ban ioh ka jingshemphang, ka jinglah ban trei ia ka kam bad pyni ia ki sap treikam jong ki sha ka pyrthei. Nga kwah ban pynkhreh ia ki samla ba la tbit ha ka kam ha kane ka rukom. Bad ko Paralok, haba peit ia ka jinglong jingman ka pyrthei mynta, Nga iohi shai ba ka jingdon ka Bharat ia ki briew kiba la tbit ha ka kam, ki samla jong ngi kiba don ia ka sap treikam kin paw ha ka iew ai kam kylleng ka pyrthei, bad ngi iaid shakhmat da kane ka jingangnud.

Ko Paralok,

Ka pyrthei ka la kylla sted bad ka jingdonkam ia ka science bad technology ka la kiew ha man ka bynta jong ka jingim. Ngi donkam ban ban jur kyrpang ha kaba iadei bad ka science. Nga iohi ba ka la don ka jinglong jingman ba thymmai ha kaba iadei bad ka jingsngewtynnad ia ka science bad technology ha ki skul bad ki kolej jong ngi hadien ka jingjop jong ka Chandrayaan mission. Dei ban kyntiew ia kane ka mynsiem shitrhem da ki jaka pule jong ngi. Ka Sorkar India ka la kyntiew ruh ka jingkyrshan ia ki kam wad bniah. Ngi la sdang ia ka National Research Foundation da kaba pynbiang ia ka rukom treikam katkum ka ain ban tei ia ka rukom treikam kaba bteng ban pynkhlain ia ki kam wad bniah. Kane ka research foundation kan pyniaid ia kata ka kam. Kalong ka jingsngewsarong kaba khraw ba ngi la rai ban mang shi lak klur tyngka na ka bynta ka kam wad bniah bad ka kam saindur thymmai ha ka Mang Tyngka khnang ba yn lah ban pynurlong ia ki jingthmu jong ki samla jong ka ri jong ngi.

Ko Paralok,

Wat mynta, ki khynnah jong ngi ki leit shabar ri ban pule medical. Bun na ki, ki wan na ki longiing kiba pdeng ka ioh ka kot, bad ki pynlut bun ka pisa. Ha ki 10 snem ba la leit, ngi la kyntiew ka jingdon ki medical seat sha ka shi lak. 25,000 ngut ki samla ki leit shabar ri man ka snem ban pule medical. Don ki por, Nga sngewlyngngoh ban iohsngew shaphang ki ri ba ki hap ban leit ban pule medical. Kumta, ngi la rai ba ngin sdang sa 75,000 tylli ki seat ba thymmai ha kaba iadei bad ka medical ha ki san snem ban wan.

Ko Para Nongshong Shnong,

Ka Viksit Bharat 2047 kadei ban long ruh ka Bharat kaba khlain. Ban pynthikna ia kane, ngi dei ban phaikhmat sha ka bam kaba tei ia ki khynnah da kaba sdang naduh mynta ka sngi namar kidei ka pateng ba nyngkong jong ka Bharat kaba la kiew shaphrang. Dei namar kata ngi la sdang ia ka campaign ba iadei bad ka bam kaba tei kaba phaikhmat kyrpang sha ka bha ka miat jong ki. Ngi la sdang ia ka National Nutrition Mission (POSHAN Abhiyaan), kaba phaikhmat kyrpang sha ka bam kaba tei.

Ko Para Nongshong Shnong.

Ka jingpynkylla ha kaba iadei bad ka kam rep kalong kaba kongsan bad kaba donkam kyrkieh. Ngi dei ban lait na ki dustur barim kiba la pynsahdien ia ngi da ki spah snem, bad ngi kyrshan shitrhem ia ki nongrep jong ngi ha kane ka jingpyrshang. Ngi la iai trei na ka bynta kane ka jingkylla. Mynta, ki nongrep ki suk ban ioh ia ki ram bad ngi iarap ruh ia ki ha kaba iadei bad ka teknoloji katkum ka juk mynta. Ngi iarap ia ki nongrep ban ioh ia ka dor kaba dei na ka bynta ki mar jong ki. Ngi la pynbiang pura na ka bynta ban pyniaid iew ia ki mar jong ki khnang ba ki nongrep ki ioh baroh ki jingiarap, bad ngi kut jingmut ban iaid shaphrang ha kane ka bynta.

Mynta, katba ka pyrthei baroh kawei ka sngewkhia shaphang ka Mei Mariang, ngi iohi ba ka koit ka khiah ka khyndew jong ngi ka sdang ban sniew kat nang mih ki sngi namar ka jingpyndonkam ia ki sboh. Ka jingseisoh ka khyndew jong ngi ka sdang ban hiar. Ha kane ka por ba kongsan, Nga kwah ban pynpaw ka jingsngewnguh jong nga ia ki lak ngut ki nongrep ha ka ri jong ngi kiba la jied ia ka lynti ban rep ban riang khlem ka jingpyndonkam ia ki dawai bad ki la shim ia ka jingkitkhlieh ban iada ia ka Mei Mariang. Ha ka Mang Tyngka mynta u snem, ngi la sdang ia ki skhim ba kongsan ban kyntiew bad kyrshan ia ka rukom rep bym pyndonkam dawai.

Ko Para Nongshong Shnong,

Haba nga peit ia ka jinglong jingman ka pyrthei mynta, nga iohi ba ka pyrthei baroh kawei ka phaikhmat sha ka kam ai jingsumar kaba pura ha kaba ki jied ia ki jingbam bym pyndonkam dawai. Lada ka don kano kano ka ri kaba lah ban pynbiang ia ka tyllong ki mar bam organic, kadei ka ri jong nga bad ki nongrep jong ka. Dei namar kane ngi ioh mynsiem ban iaid shaphrang lyngba kane ka thong ha ki sngi ban wan, khnang ba ka ri jong ngi ka lah ban long ka tyllong mar bam organic ia ka pyrthei ha kaba ka kiew beit ka jingdawa ia kine ki mar bam organic.

Ngi trei borbah ban pynthikna ba ka jingim jong ki nongrep kan kham long kaba suk, ki shnong ki ioh ia ka internet kaba biang, ki nongrep ki ioh ia ki lad jingsumar kiba biang bad ki khun jong ki ki ioh ia ki skul kiba biang katkumm ka juk mynta kumjuh ruh ki lad ioh kam. Ha kaba iadei bad ki jingeh ban pynbiang ia ka longiing baroh kawei ha ki jaka kiba rit, ngi la shim ia ki sienjam ban pyntbit ia ki samla ha ki sap treikam khnang ba kin ioh ki kam ba thymmai bad ioh shuh shuh ki lad kamai kajih

Ha ki khyndiat snem, ngi la phaikhmat sha ka roi ka par kaba ialam da ki longkmie. La kalong ka jingsaindur thymmai, ka lad ioh kam lane ka jingseng kam lajong, ki longkmie ki la kiew shaphrang ha man ka kam. Kam dei tang ka jingkiew ka jingiashim bynta, ki longkmie ki la shim ruh ia ka kam kum ki nongialam. Mynta, ha bun ki bynta- la kalong ha ka kam iada ri, Air Force, Army, Navy lane ka kam haw haw – ngi la sakhi ia ka bor jong ki longkmie jong ngi.

Ha kawei ka liang, ki don katto katne ki jingsngewkhia kiba pynkhuslai ia nga; kumta, sa shisien nga kwah ban pynsngew sha ki na ki kynroh jong ka Red Fort. Kum ka imlang sahlang ngi dei ban pyrkhbha ia ki jinglehbein ia ki kmie ki hymen ki para kynthei. Ka jingbitar ka paw ha ka ri bad hapdeng ki briew jong ka ri. Nga lah ban sngew ia kane ka jingbitar. Ki Jylla, ka imlang sahlang bad ka ri ki hap ban shim khia ia kane. Dei ban tohkit khlem da pynslem ia ki kam beain pyrshah ia ki kynthei. Kito kiba donkti ha kum kine ki kam riewkhlaw kidei ban shah kem mardor ban pynneh ka jingshaniah ha ka sorkar, ka ain bad ka imlang sahlang. Nga kwah ruh ban kdew ba ki lanot kiba shah leh beijot- ki kmie bad ki khun kynthei jong ngi ki paw ha ki lad pathai khubor bad shah kren ha ka imlang sahlang, katba ym don ba kren ei ei ia u nongleh beijot. Mynta ka jingdonkam kalong ba kadei ban don ka jingiakren shaphang ki runar kiba shah pynshitom khnang ba kum kito kiba leh ia kum kine ki kam bymman kin sheptieng ia ki jingpynshitom ba kynthup ka jingsdien phasi. Nga sngew ba kata kalong kaba kongsan ban wanrah ia kane ka jingsheptieng. 

Ko Para Nongshong shnong,

Ngi don ka jingmlien ban pynduna ia la ki jong ki sienjam bad ki jingjop kum ka ri. Ngi la sangeh ban sngewsarong ha la jinglong ki briew ka Bharat na ki daw bym lah ban sngewthuh. Ngi hap ban trei shitom ban kyntiew ia kane ka jingshah peit ki nong India ha ki kyrdan kylleng ka pyrthei. Ha ki por ba la leit wat ki jinglehkai la wanrah nabar ri sha India. Ngi la iohi ia kum kine ki sngi ruh. Hynrei mynta ngi sngewsarong ba ki karkhana shna jinglehkai jong ki ki la paw ha ki iew kylleng ka ri. Ngi la sdang ban shalan ia ki jinglehkai shabar ri. Ka la don ka por ba ngi la wanrah nabar ri ia ki mobile phone, hynrei mynta ka India kadei ka jaka pdeng ba pynmih ia ki mobile phone bad ngi la sdang ban shalan ruh ia ki kylleng ka pyrthei.

Ko Paralok,

Ka lawei jong ka pyrthei ka iasoh bad ki semiconductor, ka teknoloji katkum ka juk mynta bad ka AI. Ngi la sdang ia ka semiconductor mission bad ngi thmu ban don ia ki tiar kiba shna ha India kiba lah ban ioh ha ki dor kiba biang. Ngi don kyrhai ki sap bad ki samla jong ngi kidei ban don ka jingangnud kaba khraw ha kane ka kam. Ka India ka la sdang ia ka kam wad bniah bad mynta ngi dei ban jam shaphrang sha ka kam pynmih tiar ruh kumjuh. Ngi long kiba lah bad kiba tbit ban pynbiang ia ki lad ki lynti sha ka pyrthei ha kane ka kam.

Ko Paralok,

Ngi la iohi ruh ia ki sngi haba ngi la hap ban iakhun tyngeh wat ia ka 2G. Mynta ngi lah ban iohi ka jingkiew bad ka jingsdang ia ka 5G ha kylleng ka ri. Paralok, ngin nym sangeh. Ngin nym sangeh tang ha ka 5G. Ngi la sdang ban trei ha ka rukom mission mode na ka bynta ka 6G bad ngin sa pynlyngngoh ia ka pyrthei da ka jingkiew shaphrang jong ngi. Nga lah ban ong ia kane da ka jingngeit kaba skhem.

Ko Paralok,

Haba kren shaphang ka Kam Iada ri, ngi ju buh jingkylli ia ka jingkiew ka Mang Tyngka ba iadei bad ka Kam iada ri. Ym don mano mano ba pyrshang ban tip la pyndonkam shaei ia ki jingbei tyngka. La pynlut ia ka Mang Tyngka ha ka Kam Iada ri ha ka jingthied ia ki tiar na kiwei kiwei ki ri. Nga sngewnguh ia ki Kynhun Iada ri jong ngi haba ngi iohi ia ka jingkular jong ki ban long kaba lah ban kyrshan dalade ha kane ka kam ruh kumjuh. Ki la iasam ia ka thup jong ki tiar ba ki la kut jingmut ban nym thied shuh nabar ri. Ngi dei ban shim nuksa ia ka jingieid ri ba shisha  na ki shipai jong ngi. Da kane ka jingngeit ngi la long kiba lah ban kyrshan dalade ha ka kam Iada ri. Ha ka kam ban shna ia ki tiar iada ri ka India ruh ka la paw bha. Nga sngewkmen ban ong ba ka kam iada ri jong ngi kaba ju shaniah ban thied nabar ri wat ia ki tiar kiba rit eh, ka la paw kum ka nongshna bad nongshalan mar iada ri.

Ngi kwah ban kyntiew ia ka kam shna tiar namar kalong kaba kongsan ban weng ia ka jingeh jong ka jingkyrduh kam. Mynta, ka skhim Production-Linked Incentive (PLI) ka la long kaba jop. Ki jingkylla ha ka Foreign Direct Investment (FDI) ka la ai ka bor kaba kongsan ia ngi. Ki MSME (Micro, Small, and Medium Enterprises) ki la ioh jam shakhmat. Ngi la wanrah ia ka rukom treikam kaba thymmai bad namar kata, ka kam pynmih mar ka don ha ka lynti ban kyla sha ka jaka pdeng jong ka kam pynmih tiar ha ka pyrthei. Namar ba ka ri ka bun bha ki samla bad ka don ka bor ban pyndonkam ia kane, ngi thmu ban jam shaphrang ha ka kam pynmih mar khamtamm ha ka Industry 4.0. Ngi la peit bniah ruh ia ka jingkyntiew ia ki sap na ka bynta kane. Ngi la wanrah ia ki rukom trei ba thymmai ban kyntiew ia ki sap. Ngi la pynshlur ia ka jingiashim bynta ki paidbah khnang ban sted ka jingpyntbit ia ki briew katkum ki jingdonkam ba mynta. Katba nga dang ai jingken na ki kynroh ka Red Fort, nga ngeit skhem ba shen ba ka Bharat kan sa kylla sha ka jaka pdeng jong ka kam pynmih tiar bad ba ka pyrthei kan sa phai sha ka.

Mynta, ki kompani ba heh tam ha ka pyrthei ki kwah ban bei tyngka ha ka Bharat. Nga la iohi ia kane hadien ka elekshon, bad na ka jingbun ki briew kiba la kwah ban iakynduh ia nga kiba long ki nongbei tyngka. Kine ki dei ki nongbei tyngka ha baroh kawei ka pyrthei kiba kwah ban wan bei tyngka ha India. Kane ka dei ka kabu ksiar. Nga kyntu ia ki Sorkar Jylla ba kin wanrah ia ki polisi ba shai ban khring ia ki nongbei tyngka. Kular ban ai ka jingsynshar kaba bha ban tei ia ka jingsngewshngain jong ki halor ka shongsuk shongsain. Baroh ki jylla ki dei ban ialeh ban khring ia ki nongbei tyngka. Kane kan wanrah ia ka jingbei tyngka ha ki jylla bad plie lad ioh kam ia ki samla.

Lada donkam ban pynkylla ia ki polisi, ki jylla ki dei ban leh ia kane katkum ki jingdonkam ha ka pyrthei. Lada donkam jaka puta, ki jylla ki dei ban pynkhreh lypa ia kane. Katba ki jylla ki dan kham shemphang bad trei lypa na ka bynta kane, katta dang don ka lad ba kine ki nongbei tyngka kin trei kam kham slem ha kine ki jylla. Kane kam dei ka kam ba lah ban leh tang da ka Sorkar Pdeng, ki sorkar jylla ruh ki don ka bynta kaba khraw namar ia ki projek yn pyntreikam ha ki jylla. Ka jingiamir jingmut kaba man ka sngi bad ki jylla ka long kaba donkam khnang ba kine ki projek kin long kiba jop. Kumta, nga kyntu ia ki jylla ba katba ka pyrthei ka dang phaikhmat sha ka Bharat bad ka dang kwah ban bei tyngka ha ka Bharat, ka dei ka jingbahkhlieh jong ngi ban jam shakhmat da ki polisi kiba shai bad ka jingkyntait ia ki rukom trei ba mynshuwa. Phin iohi ia ka jingseisoh ha ka jylla jong phi, nga kular ia phi ba ka jylla jong phi kan paw.

Paralok,

Ka long kaba donkam ba ka Bharat ka paw namar ka jingbha ki kam. Mynta ngi donkam ban phai sha ka jingsaindur bad ban jur halor ka ‘Saindur ha India’. Ka jingbha ki kam ha India ka dei ban iahap bad ki jinglong jingman ha baroh kawei ka pyrthei. Haba ka Indian Standard ka iaryngkat bad ka International Standard, kan kham suk ia ki mar jong ngi ba kin iaid iew ha kylleng ka pyrthei. Kane kan shong ha ka jingbha jong ka jingpynmih mar jong ngi, ka jingbha jong ki jingai jingshakri, ka jingbha jong ka rukom treikam jong ngi. Kumta ngi dei ban peit bha ia ka jingbha katba ngi dang jam shaphrang. Ngi don ki briew kiba don sap. Ngi lah ban ai shibun ki tiar ba thymmai sha ka pyrthei ha kaba iadei bad ka jingsaindur thymmai. Ngi dei ban pdiang ia ka ‘Saindur ha India’ bad iaid shakhmat da ka jingthmu ‘Saindur ha India bad Saindur na ka bynta ka Pyrthei’.

Nga iohi ba ka don ka iew kaba heh ha ka kam gaming. Hynrei haduh mynta, ka bor ha ki kam gaming bad ki jingiohnong na kane ka don ha ka kti jong ki kompani na shabar ka ri. Ka Bharat ka don ka deiriti kaba riewspah bad ngi lah ban wanrah ia kiba don sap ha ka kam gaming. Ngi lah ban khring ia ki khynnah na kylleng ka pyrthei ban ialehkai ia ki jinglehkai ba shna ha ka ri jong ngi. Nga kwah ba ki khynnah ka Bharat, ki samla ka Bharat, kito kiba trei ha ki kam IT bad AI ba kin ialam lynti ha ka kam gaming. Ki kam gaming jong ngi ki dei ban don ka bor ha ka pyrthei. Ki animator jong ngi ki don ka lad ban trei ha kylleng ka pyrthei. Ngi lah ban don ka bor kaba khlain ha ki kompani animation bad ngi dei ban trei na ka bynta kane.

Ko para nongshong shnong,

Mynta, ka jingkiew ka jingshit bad ka jingkylla ka suinbneng ki dei ki jingjynjar bad la iakren shaphang kane ha kylleng ka pyrthei. Ka Bharat ka la shim shibun ki sienjam na ka bynta kane. Ngi la pyni ia ka jingkut jingmut jong ngi lyngba ki kam ba ngi leh, ym tang ki ktien ba ngi kren, bad ngi la mad ia ki jingjop ba la pynlyngoh ia ka pyrthei. Nai la long ki nongialam lynti ha ka jingkhang ia ki plastic ba pyndonkam tang shisien bad ngi la jam shakhmat ha kaba iadei bad ka bording kaba pynmih na ki tyllong bal ah ban pynthymmai. Ngi dang iaid sha ka lawei net-zero ha ki snem ban wan bad nga kynmaw ia ki thong ba la buh ha ka Paris Accord. Nga kwah ban batai shaphang ki jingjop jong ki briew jong ka ri. Haba ki ri G20 kim shym la lah ban leh, ka ri jong ngi ka la pynurlong. Lada ka don kano kano ka ri G20 kaba la lah ban kot sha ka thong shuwa ia ka por ba la buh, ka dei ka Bharat. Nga sngew sarong bha shaphang kane. Ngi la kot sha ki thong kiba iadei bad ka bording kaba ioh na ki tyllong ba lah ban pynthymmai bad ngi dang iaid sha ka thong 500GW ka bording na ki tyllong bal ah ban pynthymmai shuwa u 2030. Kane ka dei ka thong kaba heh. Ka pyrthei ka lah ban lyngngoh shaphang kane ka thong, hynrei nga ong ia ki briew jong ka ri ba ngi lah ban pynurlong ia kane. Kane kan iarap ia ki briew ha kylleng ka pyrthei, pynskhem ia ka lawei jong ngi bad pynthikna ka lawei kaba phyrnai ia ki khun jong ngi. Ngi la kut jingmut ruh ba ki kam rel jong ngi kin long net-zero ha kaba iadei bad ka jingpynmih carbon shuwa u 2030.

Paralok,

Ka skhim PM Surya Ghar Free Electricity ka la khreh ban wanrah ia ka bor kaba thymmai bad baroh ki longiing ba pdeng ka ioh ka kot ha ka ri kin ioh jingmyntoi na kane, haba kim donkam siew eiei bai bording elektrik. Ka jingdawa ia ki kali elektrik ka dang kiew. Kito kiba pynmih bording elektrik solar hapoh ka PM Surya Ghar Yojana, ki lah ban pynduna ruh ia ka jinglut jingsep na ka bynta ka petrol bad diesel.

Paralok,

Ngi thmu ban long ka jaka pdeng jong ka pyrthei lyngba ka Green Hydrogen Mission. La wanrah wut wut ia ki polisi bad ka jingpyntreikam ia ki ka dang iaid shakhmat. Ka Bharat ka kut jingmut ban kyntiew ia ka green hydrogen kum ka tyllong pynmih bording ba thymmai. Kine ki sienjam ki pynbeit ia ki jingeh kiba iadei bad ka jingkiew ka jingshit bad ka jingkylla ka suinbneng bad ki plie ruh ia ki lad ioh kam. Kumta katba ka jingkongsan jong ki kam ki bym ktah ia ka mariang ka kiew ha kip or ban wan, khnang ban shim ia kane ka kabu bad plie lad ioh kam ia ki samla jong ngi, ngi dei ban peit bniah ban kyntiew bad pyniar ia ki kam ki bym ktah ia ka mariang.

Ko Para Nongshong Shnong,

Mynta ka sngi, hapoh kane ka lama jong ka ri, ngi don lang bad ngi ki nongialehkai kiba la mihkhmat na ka Bharat ha ka lympung ialehkai Olympics. Na ka liang jong 140 klur ngut ki briew jong ka ri, nga kitbok kitrwiang ia baroh ki nongialehkai jong ka ri. Nga khmih lynti ba ngin jam shaphrang sha ki thong ba thymmai. Ha kito ki katto katne sngi ban wan, ka kynhun kaba heh kan mih na ka ri ban leit sha Paris na ka bynta ka Paralympics. Nga kitbok kitrwiang ia ki baroh ki nongialehkai Paralympic jong ngi.

Paralok,

Ka G-20 ka la long ha India bad la pynlong ia kane ha ki nongbah bapher bapher ha ka ri. La pynlong palat 200 tylli ki prokram. Ym pat ju pynlong ka G-20 kaba kum kane. Kane ka pyni ba ka Bharat ka don ka bor ban pynlong ia ki prokram kiba heh jong ki ri bad ba ka dei kaba pdiang sngewbha ia ki briew. Haba kane ka la paw, ka thong jong ngi ka dei kaba shai, ban pynlong ia ka lynpung Olympics ha India ha u sne 2036. Ngi dang pynkhreh ia kane bad ngi dang jam shakhmat ha kane.

Paralok,

Ka dei ka kamram jong ngi ban ai jingkyshan ia kito kiba shem jingeh duh ha ka imlang sahlang. Lada ngi leh klet iano iano, kane ka ktah ia ka jingjam shaphrang jong ngi baroh. ka dei ka kamram jong ngi ban leh katba lah ban ai bynta ia ki thain ba shah ieh bein tam, ki jait bynriew bas hem jingeh, ki nongrep, ki riewlum ha ki jaka khlaw, ki kmi ki para, ki nongtrei da kaba pynthikna ba ki ioh ka jingkyntiew. Kane ka kam ka la kham sted bad shen kine kin sa kiew shaphrang bad kane kan pynkhlain ia ngi baroh. Ngi dei ban leh ia kane da ka jingsngewlem bad shim ia ka kabu kaba don.

Hato don mo ka por kaba kham biang ban wanrah ia kane ka jingsngewlem? Wat shuwa ka jingiakhih ha u 1857 na ka bynta ka jinglaitluid, u samla riewlum jong ngi u la ialeh pyrshah ia ki nong Bilat. Ha ka por ba u dang don 20-22 snem ka rta, u la ialeh pyrshah ia ki bad mynta la ithuh donburom ia u kum u Bhagwan Birsa Munda. Haba ngi poi sha ka lyngkhuh sngi kha ba 150 jong u Bhagwan Birsa Munda, to ngin ioh mynsiem na ki kam ba u la leh. Don mo uba lah ban ai mynsiem palat ia u Bhagwan Birsa Munda, uba la pyni kumno u briew shimet u lah ban ieid shisha ia ka ri? Katba ngi rakhe ia kane ka lyngkhuh sngi kha jong u, to ngin kut jingmut ban ai bynta ia baroh ki briew jong ka ri – ki ba duk ba suk, ki Dalit, kiba sahdien, ki riewlum – bad iaid lang shakhmat ha kane ka jingkut jingmut.

Ko para nongshong shnong,

Ngi iaid shakhmat da ka jingkut jingmut bad ngi la kiew shaphrang. Hynrei, kalong ruh ka jingshisha ba ki don katto katne ki briew ki bym lah ban sngewnguh ia kane ka jingkiew shaphrang. Ki don kito ki bym lah ban pyrkhat palat ia ka bha ka miat jong ki bad ki bym salia ia ka bha ka miat jong kiwei. Kum kine ki briew, kiba don ia ka rukom pyrkhat ka bym shai, kilong ka jingsngewkhia. Ka ri kadei ban kiar na kum kine ki briew, kiba sahkut ha ka jingbym shai. Haba katto katne kum kine ki briew, ki dap da ka jingkhim jingmut, ki pynsaphriang ia kane ka jinglong kaba sniew, kaba ialam sha ka jingkulmar, jingjot bad ki jingsahdien kaba donkam ia ki sienjam ba iar ban pynbeit. Ka ri kadei ban ithuh ia kane ka jingma. Nga kwah ban pynthikna ia ki para nongshong shnong lyngba ki jingthmu ba bha jong ngi, ka jingiatylli bad ka jingaiti sha ka ri, ngin jop ia kito kiba pyrshah ia ngi.

Ko Paralok,

Ki jingeh ki bun, ha ka ri bad shabar ri ruh kumjuh. Katba ngi nang khlain bad ioh ka jingphaikhmat shuh shuh, kine ki jingeh ruh ki nang kiew. Ki jingeh na shabar ka ri, khamtam ki lah ban nang kiew, bad nga tip bha ia kane. Hynrei nga kwah ban pynpaw sha kum kita ki bor ba ka roi ka par jong ka Bharat kam long ka jingma iano iano. Wat ha ki por ba la leit, haba ngi long kaba seisoh, ngim ju tan ia ka pyrthei sha ki thma. Ngi long ka ri jong u Buddha, bad ka thma kam dei ka lynti jong ngi. Kumta ka pyrthei kam donkam ban khuslai. Katba ka Bharat ka kiew shaphrang, nga kyntu ia ki dkhot ka pyrthei ban sngewthuh ia ki nongrim jong ka Bharat bad ka histori jong ka kaba da ki hajar snem. Wat nym peit ia ngi kum ka jingma. Wat nym pyrshang ia ki kam ba lah ban pynpoi ha ka jingeh ia ka ri kaba lah ban nohsynniang sha ka bha ka miat jong baroh ki briew. Hynrei nga kwah ban iathuh ia ki para nongshong shnong jong nga ba haduh katno ngi mad ia ki jingeh, ka jingiakhun pyrshah ia ki jingeh kadei ka jinglong jong ka Bharat.

Ko para nongshong shnong,

Ki jingkylla ha ka imlang sahlang ki lah ban wanrah ia ki jingeh. Man u briew jong ka ri u lah ban shah ktah ha ka jingbam sap. Ka jingbam sap ha baroh ki kyrdan ka la ktah ia ka jingshaniah jong u briew ha ka rukom treikam. Ka jingdom kaba mih na ka kane ka don ka lad ban ktah ia ka jingkiew shaphrang jong ka ri. Dei namar kane ba nga la sdang ia ka thma pyrshah ia ka kam bam sap. Nga tip ba kane ka don ka jingktah ia ka nam jong nga. Hynrei ym don kano kano ka nam kaba kham khraw ban ia ka ri, bad ym don kano kano ka jingthrang kaba kham khraw ban ia ka jingthrang jong ka ri. Kumta ka thma jong nga pyrshah ia ka kam bam sap kan iai bteng bad yn pynshitom ia kito kiba bam sap. Nga kwah ba yn don ka jingtieng ban bam sap khnang ba kane ka jinglute na ki briew ka kut noh. Hynrei ka jingeh thymmai ba heh tam kam dei tang ka jingpynduh ia ka kam bam sap, ka dei ka jingkylla kaba heh kaba la mih ha ka imalang sahlang. Ngi don ka Riti Synshar kaba khraw. Hato phi lah mo ban mutdur ba ki don ki briew ha ka ri jong ngi kiba rah skong ia ka kam bam sap? Ki pyrshang ban wanrah ia ka rukom pyrkhat ha ka imlang sahlang kaba rah skong ia ka kam bam sap bad ki jingpyrshang jong ki, ki wanrah ia ka jingeh ia ka imlang sahlang bad kane ka dei kaba pynkhuslai bha. Haba ngi pynjngai ialade na ki nong bam sap, ngi pynthikna ba kito kiba bam sap ki don ka jingsheptieng ban bam sap. Hynrei lada rah skong ia ka kam bam sap, wat kito kiba shida ruh ki lah ban kylla jingmut bad ngeit ba ym leilei lada leh kumne.

Ko para nongshong shnong,

Nga sngewthuh ia ki jingkhuslai kiba mih na ki jingjia ba dang shen ha Bangladesh, namar kane ka dei ka ri kaba marjan bad ngi. Nga kyrmen ba shen ki jinglong jingman kin long biang kumba ju long ha ka por shongsuk shongsain. Ka jingkwah jong ki 140 klur ngut ki briew jong ngi ka dei ban pynthikna ka jingshngain jong ki Hindu, ki rit paid ha Bangladesh. Ka Bharat ka kwah beit ba ki ri ba maarjan jong ngi ki iaid ha ka lynti jong ka jinghun bad ka suk ka sain. Ha kine kip or ban wan, ki jingmut jingpyrkhat kiba ai mynsiem kin don lang beit bad ka Bangladesh katba ka dang iaid shaphrang sha ka roi ka par namar ngi dei ki briew kiba ieng skhem na ka bynta ka bha ka miat jong baroh ki briew.

Ko para nongshong shnong,

Katba ngi rakhe ia ka lyngkhuh dap 75 snem ka Riti Synshar jong ngi, ka long kaba donakm ban sngewthuh ia ka bynta kaba khraw jong ka ban tehsong bad pynkhlain ia ka ri. Ka long kaba donkam bha ia ki briew ba kin peit ia ki kamram ba ki dei ban pyndep katkum kane ka Riti Synshar. Kane ka dei ka kamram jong ki briew jong ka ri, ka Sorkar Pdeng, ki nongtrei Sorkar Pdeng, ki Sorkar Jylla, ki nongtrei Sorkar Jylla, ki bor pyniaid shnong la ki dei ki Panchayat, Municipality, Municipal Corporation, Tehsil, lane District. Ka long kaba donkam bha ba baroh 140 klur ngut ki briew ki sngewthuh shai ia kane. Haba ngi pyndep ia kine ki kamram, ngi long ki nongiada jong ki hok jong kiwei. Nga kyrmen ban gin pdiang ia kane ka rukom pyrkhat ka ban pynkhlain shuh shuh ia ka synshar paidbah jong ngi bad rah shakhmat ia ngi da ka bor kaba thymmai.

Ko par nongshong shnong,

Ha ka ri jong ngi, ka Supreme Court na ka por sha ka por ka la peit ia ka kam kaba iadei bad ka Uniform Civil Code. La ai shibun ki hukum kiba pyni ba ki don katto katne ki bynta jong ka ri kiba pyrkhat ba ka Civil Code kaba mynta ka iahap ia ka Communal Civil Code, kaba peit shiliang. Haba ngi rakhe ia ka lyngkhuh dap 75 snem ka Riti Synshar, ngi dei ban iakren shaphang kane namar ka Supreme Court ruh ka kyrshan ia ka jingkylla. Bad ka dei ka kamram jong ngi baroh ban pynurlong ia ka jingthmu jong kito kiba la saindur ia ka Riti Synshar jong ngi. Ngi dei ban pdiang lut ia ki jingsngew bad ki rukom sngewthuh jong kiwei. Kia in kiba pynphiah ia ka ri ha ka nongrim jong ka niam bad kiba wanrah ia ka jingpeit shilaing kim iahap bad ka imlang sahlang katkum ka juk mynta. Kumta nga ong hangne bad ka la dei ka por ia ka rib a kan dawa ia ka Secular Civil Code. Hadien 75 snem ka Communal Civil Code, ka long kaba donkam bha ba ngin phai sha ka Secular Civil Code. Shisien ba la don kane ka jingkylla, ka jingpeit shiliang namar ka niam kan sa jah.

Ko para nongshong shnong,

Haba nga kren man ka por shaphang ka jinghiar pateng ka bor sain pyrthei ha ka ri, nga ngeit ba kane ka ktah bha ia ka synshar paidbah jong ka Bharat. Ngi dei ban pyllait ia ka ri bad ka kam sain pyrthei na ka jinghiar pateng ka bor. Mynta ka sngi nga iohi ha khmat jong nga ki samla kiba dei na ka kynhun "MY Bharat". Ka "MY Bharat" ka don shibun ki thong. Kawei na kine ka dei ban wanrah shi lak ki samla kham kloi sha ka kam sain pyrthei kum ki nongmihkhmat. Ha kaba sdang, ngi kwah ban wanrah shakhmat ia shi lak ki samla sha ka kam sain pyrthei ki bym wan na ki longiing ba don jingiadei bad ka kam sain pyrthei – ha kaba ki kmie ki kpa, ki hymmen para, ki mama ki nia kim don jingiadei bad ka kam sain pyrthei. Ngi kwah ia kiba dang thymmai, shi lak ngut ki samla ba don sap, la ki wan ha ki panchayat, municipal corporation, district council, state assembly, lane ka Lok Sabha. Ngi kwah ia kane khnang ban gin lait na ka jinghiar pateng ka bor sain pyrthei ka ban pynkhlain shisha ia ka synshar paidbah. Ym donkam ban iasoh kyrpang bad kano kano ka seng sain pyrthei, ka shong ha ki ki iasoh bad no ban long nongmihkhmat. Haba kum kine ki poi sha ka kam sain pyrthei kan wanrah ia ka rukom pyrkhat ba thymmai bad kan pynkhlain ia ka synshar paidbah. Kumta ngi dei ban iaid ha kane ka lynti. Nga kwah ruh ban ong ba ka jingpynlong elekshon man ka por ka ktah ia ka ri bad ka buh shibun ki jingeh. Mynta ka la suk ban pyniasoh ia kano kano ka skhim bad ka elekshon namar ka don beit ka elekshon kaba long ha kane ne kato ka bynta jong ka ri man ka lai ne hynriew bnai. Haba pynbna ia kano kano ka skhim, ka paw beit ha ki lad pathai khubor ba kane ka dei namar ba long elekshon. Kumta, ka la don ka jingiamir jingmut ha ka ri bad baroh ki seng sain pyrthei ki la pynpaw ia ki jingsngew jong ki. Ka komiti ka la wanrah ia ka kaiphod halor kane. Ka ri ka dei ban jam shaphrang bad pdiang ia "Kawei ka Ri, Kawei ka Elekshon ". Mynta ka sngi, nga kyntu ia baroh ki seng sain pyrthei bad kito kiba sngewthuh ia ka Riti Synshar jong ka ri, ba kin wan shakhmat bad pynurlong ia ‘Kawei ka Ri, Kawei ka Elekshon’.

Ko Para Nongshong shnong,

Kane ka dei ka juk kaba phyrnai jong ka Bharat. Ka Viksit Bharat k2047 ka ap ia ngi. Ka ri ka ieng skhem ban jam shaphrang da ka jingkut jingmut ban jop ia ki jingeh. Bad paralok, nga iohi shai, ym don ka jingartatien ha ki jingmut jingpyrkhat jong nga. Nga iohi ba ka snam jong ki longshuwa ka don ha ka met ki 140 klur ki briew jong ka ri. Lada kito ki 40 klur ngut ki briew ki lah ban pynurlong ia ka jingthrang ban ioh jinglaitluid, ki 140 klur ngut ki briew ki lah ban pynurlong ia ka jingthrang ban don ka Bharat kaba riewspah, ka jingthrang ban don ka Viksit Bharat. Ka ri kan poi sha ka kyrdan kaba lai ha ka ioh ka kot ha kane ka samoi treikam ba lai jong nga bada ngan trei shitom lai shah, pynsted lai shah pyniar lai shah khnang ba ki jingthrang jong ka ri ki urlong kham kloi. Baroh ka por jong nga ka dei na ka bynta ka ri, baroh ki kam jong nga, ka met ka mynsiem jong nga ka dei na ka bynta jong ka Maa Bharati. Kumta, da ka jingkut jingmut ban trei baroh shi sngi bad da ka jingthmu Viksit Bharat shuwa u 2047, nga kyntu ia ki briew jong ka ri, To ngin kut jingmut na ka bynta ka jingthmu jong ki longshuwa, pyniasoh ia ki jingthmu jong ngi bad ki jingthmu jong ki bad trei na ka bynta kine. To ki kam jong ngi kin pynlong ba kine ki spah snem ba 21 kin long ki spah snem jong ka Bharat,  ba kan long ka ‘Swarnim Bharat’  bad tei ia ka ‘Viksit Bharat’ ha kine ki spah snem ba mynta. Katba ka Bharat kaba laitluid ka dang poi sha ki mawmer ba thymmai ha ka jingiaid lynti kaba 75 snem, to ngin leh lut ia kaba donkam ban leh. Bad nga kular ia phi ba ngan leh ia katba donkam ban leh haba phi la ai ha nga ka jingbahkhlieh. Ngan ym ran dien na ka jingtrei shitom. Ngan ym ran dien haba don ki jingeh, ngam ju tieng ia ki jingeh. Balei? Namar nga im na ka bynta jong phi, ka lawei jong phi, nga im na ka bynta ka lawei kaba phyrnai jong ka Mei India. To ngin ia jam shaphrang da ka jingkut jingmut hapoh ka         jingiada jong ka lama jong ka ri ban pynurlong ia kine ki jingthmu. Ong lang bad nga:

Bharat Mata Ki Jai!

Bharat Mata Ki Jai!

Bharat Mata Ki Jai!

Vande Mataram!

Vande Mataram!

Vande Mataram!

Vande Mataram!

Jai Hind!

Jai Hind!

Jai Hind!

*****