সেৱা ৰপ্তানিৰ ভাল প্ৰদৰ্শন অব্যাহত থকাৰ লগতে চলি থকা ভূ-ৰাজনৈতিক প্ৰৱণতাৰ মাজত ভাৰতৰ বহিঃবাণিজ্য খণ্ড শক্তিশালী হৈ আছে। সামগ্ৰিক বাণিজ্য ঘাটি বিত্তীয় বৰ্ষ ২৩-ত ১২১.৬ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ পৰা বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ৭৮.১ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰলৈ হ্ৰাস পাইছে। কেন্দ্ৰীয় বিত্ত আৰু কৰ্পোৰেট পৰিক্ৰমা দপ্তৰৰ মন্ত্ৰী শ্ৰীমতী নিৰ্মলা সীতাৰমণে আজি সংসদত উত্থাপন কৰা অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা ২০২৩-২৪-ত এই কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।

সেৱা বাণিজ্য

অৰ্থনৈতিক সমীক্ষাত উল্লেখ কৰা হৈছে যে বিশ্ব সেৱা ৰপ্তানিত ভাৰতৰ সেৱা ৰপ্তানিৰ অংশ ১৯৯৩ চনৰ ০.৫ শতাংশৰ পৰা ২০২২ চনত ৪.৩ শতাংশলৈ লক্ষণীয় ভাৱে বৃদ্ধি পাইছে। ভাৰত এতিয়া সেৱা ৰপ্তানি কৰা বিশ্বৰ সপ্তম স্থানৰ সৰ্ববৃহৎ দেশ। ২০০১ চনত ২৪ সংখ্যক স্থানৰ পৰা এই উথ্থান আক্ষৰিক অৰ্থতে অভূতপূৰ্ব বুলি পৰিগণিত হৈছে।

সেৱা ৰপ্তানিৰ ভিতৰত ছফ্টৱেৰ/আইটি সেৱা আৰু ব্যৱসায়িক সেৱাৰ ৰপ্তানি বৃদ্ধি পাইছে। ‘বিশ্ব সামৰ্থ্য কেন্দ্ৰ’ (জিচিচি)ৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ হিচাপে উদীয়মান ভাৰতে ইয়াৰ সমৰ্থন কৰিছিল। দূৰসংযোগ, কম্পিউটাৰ আৰু তথ্য সেৱা ৰপ্তানিৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰত বিশ্বৰ ভিতৰতে দ্বিতীয় স্থানত আছে, ব্যক্তিগত, সাংস্কৃতিক আৰু মনোৰঞ্জনমূলক সেৱা ৰপ্তানিত ষষ্ঠ আৰু অন্যান্য ব্যৱসায়িক সেৱা ৰপ্তানিত অষ্টম স্থানত আছে।

‘গ্লোবেল কেপাবিলিটী চেণ্টাৰ’ (জিচিচি)ৰ বিকাশ বিঅপি সেৱাসমূহত প্ৰতিফলিত হয়, বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত সেৱা ৰপ্তানিৰ ক্ষেত্ৰত ২৬% অংশীদাৰিত্বৰে 'অন্যান্য ব্যৱসায়ীক সেৱা' হৈছে দ্বিতীয় সৰ্ববৃহৎ অৱদানকাৰী। ২০১২ চনত প্ৰায় ৭৬০টা জিচিচি ভাৰতৰ বাহিৰত চলি আছিল আৰু এতিয়া ২০২৩ চনৰ মাৰ্চ পৰ্যন্ত ভাৰতত ১,৬০০ টাতকৈয়ো অধিক জিচিচি আছে।

বাণিজ্যিক পণ্য সামগ্ৰীৰ বেহা

গোলকীয় চাহিদা হ্ৰাস হোৱাৰ পিছতো ভাৰতে বাণিজ্যিক পণ্য সামগ্ৰীৰ বেহাই ভাল প্ৰদৰ্শন কৰিছিল আৰু ৰপ্তানিয়ে ৭৭৬ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ অতিক্ৰম কৰিছিল আৰু বিত্তীয় বৰ্ষ ২০২৩-ত আমদানি ৮৯৮ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰত উপনীত হৈছিল। ইয়াৰ সৈতে, বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত সামগ্ৰী বাণিজ্য ঘাটি আগৰ বছৰৰ ২৬৪.৯ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ তুলনাত ২৩৮.৩ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰলৈ হ্ৰাস পাইছে।

ভাৰতৰ মুখ্য ৰপ্তানিকাৰী অংশীদাৰসকল (বিশেষকৈ ইউৰোপীয় ইউনিয়ন, যাৰ প্ৰকৃত জিডিপি ২০২৩ চনত মাত্ৰ ০.৬ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছিল, ২০২৪ চনত ৩.৬ শতাংশ বৃদ্ধিৰ তুলনাত)ৰ মন্দাৱস্থা সৃষ্টি হৈছিল, লগতে বৰ্ধিত মুদ্ৰাস্ফীতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ বহুতো দেশে গ্ৰহণ কৰা মুদ্ৰা কঠোৰতাৰ পিছৰ পৰা প্ৰভাৱ পৰিছিল।

সমীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ২০২৩ চনৰ প্ৰতিকূল বাণিজ্য পৰিৱেশ এই বছৰ আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত কিছু পৰিমাণে হ্ৰাস হোপোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, যাৰ ফলত ২০২৪ আৰু ২০২৫ চনত সামগ্ৰীসমূহৰ ব্যৱসায় বৃদ্ধি হ'ব। ২০২৪ আৰু ২০২৫ চনত বিশ্বৰ বাণিজ্যিক সামগ্ৰী বেহাৰ পৰিমাণ ক্ৰমে ২.৬ শতাংশ আৰু ৩.৩ শতাংশ হাৰত বৃদ্ধি পোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, কিয়নো ব্যৱসায়িক সামগ্ৰীৰ চাহিদা পুনৰ উভতি আহিছে।

ভাৰতৰ অভিযান্ত্ৰিক সামগ্ৰী, ইলেক্ট্ৰনিক সামগ্ৰী আৰু ঔষধ আৰু ঔষধৰ ৰপ্তানি বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত যোৱাটো বৰ্ষৰ তুলনাত বৃদ্ধি পাইছে। বিশ্ব ইলেক্ট্ৰনিক্স ৰপ্তানিৰ ক্ষেত্ৰতো ভাৰতৰ অংশীদাৰিত্ব উন্নত হৈছে। ভাৰতে ঔষধ আৰু ফাৰ্মাচিউটিকেল খণ্ডত এক শক্তিশালী উপস্থিতি বৰ্তাই ৰাখিছে।

ভাৰতৰ অৰ্থনীতিৰ তুলনামূলকভাৱে শক্তিশালী বিকাশৰ বাবে উচ্চ ঘৰুৱা চাহিদা থকা স্বত্বেও বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত সামগ্ৰী আমদানি বিত্তীয় বৰ্ষ ২০২৩-ত ৭১৬ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ পৰা বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ৬৭৫.৪ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰলৈ ৫.৭ শতাংশ হ্ৰাস পাইছে। মূলধনী সামগ্ৰীৰ আমদানি বৃদ্ধি পাইছে, যিটো আদৰণীয় কিয়নো ই উৎপাদন প্ৰক্ৰিয়াত ব্যৱহৃত যন্ত্ৰপাতি, সঁজুলি আৰু অন্যান্য দীৰ্ঘম্যাদী সামগ্ৰীৰ বৰ্ধিত চাহিদাকে সূচায়, যি ঔদ্যোগিক আন্তঃগাঁথনি বা প্ৰযুক্তিগত উন্নীতকৰণত সাম্ভাব্য বিনিয়োগৰ পৰামৰ্শ প্ৰদান কৰে। সামগ্ৰী আমদানিত উপভোক্তা সামগ্ৰীৰ অংশত সামান্য বৃদ্ধিয়ে প্ৰত্যক্ষ ব্যৱহাৰৰ বাবে নিৰ্মিত সামগ্ৰীৰ আমদানিত এক স্থিৰ কিন্তু সীমিত বৃদ্ধি প্ৰতিফলিত কৰিছে।

এক লক্ষ্যযুক্ত গুৰুত্ব আৰু চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা কেইবাটাও পদক্ষেপে প্ৰতিৰক্ষা, পুতলা, জোতা আৰু স্মাৰ্টফোনৰ দৰে খণ্ডত সামগ্ৰী-নিৰ্দিষ্ট ৰপ্তানিৰ ক্ষেত্ৰত শক্তিশালী বিকাশ ধাৰা প্ৰদৰ্শিত কৰিছে। ভাৰতৰ সামগ্ৰী ৰপ্তানিত ইলেক্ট্ৰনিক্স সামগ্ৰীৰ অংশ বিত্তীয় বৰ্ষ ১৯ৰ ২.৭ শতাংশৰ পৰা বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ৬.৭ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ ফলত ভাৰত ২০১৮ চনৰ ২৮ সংখ্য স্থানৰ পৰা ২০২২ চনত ২৪ সংখ্যক স্থানলৈ উন্নীত হৈছে।

ৰপ্তানি সম্প্ৰসাৰণৰ ব্যৱস্থা

চৰকাৰে ৰপ্তানিক উত্সাহিত কৰাৰ লগতে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যত অন্তৰ্ভুক্ত ‘লজিষ্টিক ব্যয়’ হ্ৰাস কৰাৰ বাবে বিভিন্ন ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছে, যাৰ ভিতৰত আছে ৰপ্তানিৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ আৰু সেইবোৰৰ নিৰীক্ষণ, ৰপ্তানি ঋণ বীমা সেৱাৰ ব্যৱস্থা কৰা আৰু বেংকসমূহক ‘ক্ষুদ্ৰ, লঘূ আৰু মজলীয়া উদ্যোগ’ (এমএছএমই)ৰ সা-সামগ্ৰী ৰপ্তানিকৰ্তাসকলক সুলভ আৰু পৰ্যাপ্ত ৰপ্তানি ঋণ প্ৰদান কৰিবলৈ, তেওঁলোকক নতুন বজাৰ অন্বেষণ কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকৰ বিদ্যমান সামগ্ৰীবোৰ প্ৰতিযোগিতামূলকভাৱে বৈচিত্ৰ্যময় কৰিবলৈ সক্ষম কৰাৰ ক্ষেত্ৰত উৎসাহিত কৰা।

দক্ষতা বৃদ্ধি আৰু লজিষ্টিক ব্যয় হ্ৰাস কৰাৰ বাবে, চৰকাৰে ক্ৰমে অক্টোবৰ ২০২১ আৰু ছেপ্টেম্বৰ ২০২২ ত ‘পিএম গতি শক্তি ৰাষ্ট্ৰীয় মাষ্টাৰ প্লেন’ আৰু ‘ৰাষ্ট্ৰীয় লজিষ্টিক নীতি’ (এনএলপি)ৰ শুভাৰম্ভ কৰিছিল। সেইদৰে ‘লজিষ্টিক’ উন্নত কৰাৰ বাবে ডিজিটেল সংস্কাৰ, যেনে- ‘ইউনিফাইড লজিষ্টিক ইণ্টাৰফেচ প্লেটফৰ্ম’ (ইউএলআইপি) আৰু ‘লজিষ্টিক ডাটা বেঙ্ক’, অতিৰিক্ত ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছে।

ৰে'লপথ বৈদ্যুতিকীকৰণ, ভাৰতীয় ‘ভূমি বন্দৰ প্ৰাধিকৰণ’ (এলপিএআই)ৰ দ্বাৰা মুকলিৰ সময় হ্ৰাস কৰা, আৰু বন্দৰ সম্পৰ্কীয় ‘লজিষ্টিক’ৰ বাবে ‘এনএলপি মেৰিন’ মুকলি কৰাৰ দৰে পদক্ষেপো গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। এনএলপি মুকলি হোৱাৰ পিছত ৬১৪ ৰো অধিক উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠানে ‘ইউএলআইপি’-ত পঞ্জীয়ন কৰিছে, ১০৬ টা ব্যক্তিগত কোম্পানীয়ে ‘অনা-প্ৰকটিকৰণ চুক্তি’ (এনডিএ)ত স্বাক্ষৰ কৰিছে, ১৪২ টা কোম্পানীয়ে ‘ইউএলআইপি’-ত দাখিল কৰিব লগা ৩৮২টা ব্যৱহাৰৰ তথ্য দাখিল কৰিছে আৰু ছেপ্টেম্বৰ ২০২৩ পৰ্যন্ত ৫৭টা এপ্লিকেশ্যন সক্ৰিয় কৰা হৈছে।

সমীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ভাৰতে এক মুক্ত, সামগ্ৰিক, অনুমানযোগ্য, বৈষম্যহীন আৰু পাৰস্পৰিক ভাৱে লাভজনক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ বাবে থিয় দিছে কিয়নো ই অৰ্থনৈতিক বিকাশত গতি প্ৰদান কৰিব পাৰে। ভাৰতে এক নিয়ম-আধাৰিত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য প্ৰণালীৰ বাবে যুক্তি প্ৰদৰ্শন কৰে, ‘ডব্লিউটিঅ'ৰ পৰামৰ্শাৱলী যাৰ মূলত আছে। এই ভাৱনাৰে, ভাৰতে ‘মুক্ত বাণিজ্য চুক্তি’ (এফটিএ)ক বাণিজ্য উদাৰীকৰণৰ এক সঁজুলি আৰু ‘ডব্লিউটিঅ'ৰ অধীনত বহুপাক্ষিক বাণিজ্য ব্যৱস্থাৰ পৰিপূৰক বুলি বিবেচনা কৰে। সেই অনুসৰি, দেশখনে ইয়াৰ ৰপ্তানি বজাৰ সম্প্ৰসাৰিত কৰাৰ বাবে ইয়াৰ সকলো বাণিজ্যিক অংশীদাৰ/খণ্ডৰ সৈতে জড়িত হৈ আছে আৰু ব্যয় প্ৰতিযোগিতামূলক প্ৰকাৰে ঘৰুৱা চাহিদা পূৰণ কৰাৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয় আমদানিৰ বাবে উন্নত চৰ্তাৱলী নিশ্চিত কৰিছে।

অৰ্থনৈতিক সমীক্ষাত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ভাৰতে গোলকীয় মূল্য শৃংখলা (জিভিচি)ত অংশীদাৰিত্ব বৃদ্ধি কৰিছে, মুঠ বাণিজ্যত ‘জিভিচি’ সম্পৰ্কীয় বাণিজ্যৰ অংশ ২০১৯ চনৰ ৩৫.১ শতাংশৰ পৰা ২০২২ চনত ৪০.৩ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে। ‘জিভিচি’-ৰ অংশগ্ৰহণৰ উন্নতি বিশুদ্ধ পিছপৰা ‘জিভিচি’ অংশগ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰতো প্ৰতিফলিত হৈছে।

সমীক্ষাটোত লগতে কোৱা হৈছে যে গোলকীয় বিত্তীয় সংকটৰ পিছৰ বছৰবোৰত দেখা পোৱা স্তব্ধতাৰ পিছত পিএলআই আৰু জিলাসমূহক ‘এক্সপোৰ্ট হাব’ (ডিইএইচ)আঁচনিৰ জৰিয়তে প্ৰদান কৰা উদগনিৰ বাবে ভাৰতৰ জিভিচি অংশগ্ৰহণ পুনৰ আৰম্ভ হৈছে। সমীক্ষটোত কোৱা হয় যে গোলকীয় যোগান শৃংখলাত ভাৰতৰ বৰ্ধিত  অংশগ্ৰহণৰ প্ৰমাণ ভাৰতত ইলেক্ট্ৰনিকছ, পোছাক আৰু পুতলা, অটোমোবাইল আৰু উপাদান, মূলধনী সামগ্ৰী আৰু অৰ্ধপৰিবাহী উৎপাদনত বিদেশী প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ দ্বাৰা হোৱা বৰ্ধিত বিনিয়োগত প্ৰতিফলিত হৈছে।

কাৰেণ্ট একাউণ্ট বেলেন্স

অৰ্থনৈতিক সমীক্ষাত উল্লেখ কৰা হৈছে উপভোক্তা সামগ্ৰী বাণিজ্যৰ ঘাটি হ্ৰাস, শুদ্ধ সেৱা ৰপ্তানি বৃদ্ধি আৰু অনুপ্ৰেৰণ বৃদ্ধিৰ ফলত ভাৰতৰ কাৰেণ্ট একাউণ্ট ঘাটি (চিএডি) বিগত বছৰৰ ৬৭ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ (জিডিপিৰ ২ শতাংশ)ৰ পৰা বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ২৩.২ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ (জিডিপিৰ ০.৭ শতাংশ) লৈ হ্ৰাস পাইছে।

মুখ্যতঃ ছফ্টৱেৰ, ভ্ৰমণ আৰু ব্যৱসায়িক সেৱাৰ বৰ্ধিত ৰপ্তানিৰ বাবে মুঠ সেৱা প্ৰাপ্তি বিত্তীয় বৰ্ষ ২৩-ৰ ভিতৰত ১৪৩.৩ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ পৰা বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ১৬২.৮ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰলৈ বৃদ্ধি পাইছে। বিদেশত নিযুক্ত ভাৰতীয়সকলৰ দ্বাৰা প্ৰেৰণ কৰা ধনৰ পৰিমাণ আগৰ বছৰৰ ১০১.৮ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ বিপৰীতে বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত আছিল ১০৬.৬ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ।

ভাৰতলৈ প্ৰেৰণ কৰা ধন ২০২৪ চনত ৩.৭ শতাংশ বৃদ্ধি হৈ ১২৪ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ হ'ব বুলি অনুমান কৰা হৈছে আৰু ২০২৫ চনত ৪ শতাংশ বৃদ্ধিৰে এই পৰিমাণ ১২৯ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ হ'ব বুলি সমীক্ষাটোত উল্লেখ  কৰা হৈছে।

মূলধন একাউণ্ট বেলেন্স

‘চিএডি’-ৰ বিত্তীয় যোগান অব্যাহত ৰখা স্থিৰ মূলধন প্ৰবাহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি মীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে মুখ্যতঃ ‘এফপিআই’ প্ৰবাহ আৰু বেঙ্কিং মূলধনৰ মুঠ প্ৰবাহৰ দ্বাৰা সঞ্চালিত হৈ বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত মুঠ মূলধনৰ প্ৰবাহ আগৰ বছৰৰ ৫৮.৯ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ বিপৰীতে ৮৬.৩ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ হৈছিল।

সমীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হয় যে শক্তিশালী অৰ্থনৈতিক বিকাশ, এক স্থিৰ ব্যৱসায়িক পৰিৱেশ, আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ আত্মবিশ্বাস বৃদ্ধিৰ সুবাদতভাৰতে ৪৪.১ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ইতিবাচক শুদ্ধ সূচীভূক্ত বিদেশী বিনিয়োগ (এফপিআই)ৰ প্ৰবাহ প্ৰত্যক্ষ কৰিছে।

বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ভাৰতে উদীয়মান বজাৰৰ সমকক্ষসকলৰ মাজত সৰ্বাধিক ‘ইকুইটী’ প্ৰবাহ লাভ কৰিছে বুলি উল্লেখ কৰি, সমীক্ষাটোত বিত্তীয় সেৱা, অটোমোবাইল আৰু অটো উপাদান, স্বাস্থ্যসেৱা আৰু মূলধনী সামগ্ৰীক বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ইকুইটী প্ৰবাহ আকৰ্ষণ কৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ খণ্ড হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে।

সমীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে গোলকীয় এফডিআই প্ৰবাহ হ্ৰাস হোৱাৰ প্ৰভাৱ হিচাপে ভাৰতলৈ মুঠ এফডিআই প্ৰবাহ বিত্তীয় বৰ্ষ ২৩ৰ ভিতৰত ৪২.০ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ পৰা ২৬.৫ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰলৈ হ্ৰাস পাইছে। ইয়াত আৰু কোৱা হৈছিল যে মুঠ এফডিআই প্ৰবাহ বিত্তীয় বৰ্ষ ২৩ৰ ৭১.৪ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ পৰা মাত্ৰ ০.৬ শতাংশ হ্ৰাস হৈ বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪ত মাত্ৰ ৭১ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰত উপনীত হয়।

নিৰ্বাচিত খণ্ড, অৰ্থাৎ নৱীকৰণযোগ্য শক্তি, ডিজিটেল সেৱা যেনে দূৰসংযোগ, ছফ্টৱেৰ আৰু হাৰ্ডৱেৰ আৰু পৰামৰ্শ সেৱা আদিত ‘এফডিআই’ আকৰ্ষিত কৰাৰ বাবে ভাৰতৰ এক সুপ্ৰতিষ্ঠিত আন্তঃগাঁথনি আছে বুলি উল্লেখ কৰি অৰ্থনৈতিক সমীক্ষাটোত পৰামৰ্শ দিয়া হয় যে য'ত বিনিয়োগৰ উদ্দেশ্য অধিক, খণ্ডবোৰ বিনিয়োগৰ বাবে অধিক সুলভ কৰাত গুৰুত্ব দিব লাগিব। সমীক্ষাটোত লগতে কোৱা হয় যে বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত ব্যৱসায় কৰাৰ সহজতা উন্নত কৰাত গুৰুত্ব দিব লাগিব আৰু চৰকাৰৰ সকলো স্তৰ- ৰাষ্ট্ৰীয়, ৰাজ্যিক আৰু স্থানীয়- আৰু নিয়ন্ত্ৰকৰ সকলো স্তৰত বিৱৰণ নিৰ্ধাৰণ কৰি কেৱল এফডিআই-ৰ বাবে আকৰ্ষণীয় খণ্ডতে ক্ষান্ত নাথাকি অন্য খণ্ডসমূহলৈকো প্ৰসাৰিত কৰিব লাগিব।

সমীক্ষাটোত শিক্ষিত শ্ৰমিক আৰু এক দক্ষ কৰ্মচাৰী আৰু এক জীৱন্ত গৱেষণা আৰু সংস্কৃতি হৈছে ৰাজনৈতিক স্থিৰতা, নীতিৰ ভৱিষ্যতবাণী আৰু স্থিৰতা, যুক্তিসঙ্গত কৰ্তব্য আৰু কৰ, বিবাদ নিষ্পত্তি প্ৰণালী আৰু প্ৰত্যাৱৰ্তনৰ সহজতাৰ উপৰিও নিৰন্তৰ বিনিয়োগকাৰীৰ আগ্ৰহ বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ আকৰ্ষক হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হয়।

সমীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ভাৰতৰ ‘বৈদেশিক মুদ্ৰা সংৰক্ষণ’ (এফইআৰ) ৬৮ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰে বৃদ্ধি পাইছে। এই পৰিমাণ বৈদেশিক মুদ্ৰা সংৰক্ষণ কৰোতা প্ৰাধন দেশসমূহৰ ভিতৰত সৰ্বাধিক বুলি উল্লেখ কৰিছে সমীক্ষাটোৱে।

সমীক্ষাটোৱে উল্লেখ কৰিছে যে ২০২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত টকাই ইয়াৰ উদীয়মান বজাৰৰ সমকক্ষসমূহ আৰু কেইটামান উন্নত অৰ্থনীতিৰ মাজত আটাইতকৈ ‘কম অস্থিৰ’ মুদ্ৰা হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে। সমীক্ষাটোত আৰু কোৱা হয় যে ‘এফপিআই’-ৰ বৰ্ধিত প্ৰবাহে ভাৰতীয় টকাক বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত ৮২ ৰ পৰা ৮৩.৫টকা/মাৰ্কিন ডলাৰৰ  নিয়ন্ত্ৰণযোগ্য পৰিসৰত ৰাখিছিল।

অৰ্থনৈতিক সমীক্ষাটোত কোৱা হৈছে যে ২০২৪ৰ মাৰ্চ মাহৰ শেহলৈ ভাৰতীয় বাসিন্দাসকলৰ বিদেশী বিত্তীয় সম্পত্তিৰ পৰিমাণ আছিল ১,০২৮.৩ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ, মাৰ্চ ২০২৩-ৰ স্তৰৰ তুলনাত এই পৰিমাণ ১০৯.৭ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ বা ১১.৯ শতাংশৰে অধিক আছিল। ইয়াত অৰিহণা আগবঢ়োৱা কাৰকসমূহ হৈছে মুখ্যতঃ সংৰক্ষিত সম্পদ, মুদ্ৰা আৰু জমা, বিদেশী প্ৰত্যক্ষ বিনিয়োগ, বাণিজ্য ঋণ আৰু অগ্ৰিম দেনা আৰু ঋণৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি।

বহিঃদেশীয় ঋণ

২০২৩ চনৰ মাৰ্চৰ শেহৰ ১৯.০ শতাংশৰ পৰা ২০২৪ চনৰ মাৰ্চৰ শেহত ‘জিডিপি’ৰ সৈতে বহিঃদেশীয় ঋণৰ অনুপাত ১৮.৭ শতাংশলৈ হ্ৰাস পাইছিল। সমীক্ষাটোত লগতে কোৱা হয় যে ২০২২ চনৰ বাবে ভাৰতৰ বিভিন্ন ঋণ দুৰ্বলতা সূচকক সমকক্ষ দেশসমূহৰ সৈতে তুলনা কৰিলে ইংগিত দিয়ে যে মুঠ ৰাষ্ট্ৰীয় উপাৰ্জনৰ শতাংশ হিচাপে মুঠ ঋণৰ তুলনামূলকভাৱে নিম্ন স্তৰ আৰু মুঠ বহিঃদেশীয় ঋণৰ শতাংশ হিচাপে হ্ৰস্বম্যাদী বহিঃদেশীয় ঋণৰ সৈতে ভাৰত উন্নত স্থিতিত আছে।

অৰ্থনীতি সমীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ‘পিএলআই আঁচনি’ সম্প্ৰসাৰিত হোৱাৰ লগে লগে ভাৰতৰ বাণিজ্য ঘাটি আৰু হ্ৰাস পোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে আৰু ভাৰতে কেবাটাও সামগ্ৰী শ্ৰেণীত গোলকীয় প্ৰতিযোগিতামূলক উৎপাদন আধাৰ সৃষ্টি কৰিছে। ইয়াত আৰু যোগ দি কোৱা হৈছে যে শেহতীয়াকৈ স্বাক্ষৰিত এফটিএসমূহে গোলকীয় বজাৰত দেশৰ ৰপ্তানিৰ অংশীদাৰিত্ব বৃদ্ধি কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে। সমীক্ষাটোত উল্লেখ কৰা হৈছে যে বিভিন্ন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থা আৰু আৰবিআই-য়ে আশা কৰে যে বিত্তীয় বৰ্ষ ২৪-ত বৰ্ধিত সামগ্ৰী আৰু সেৱা ৰপ্তানি আৰু স্থিতিস্থাপক প্ৰেৰণৰ দ্বাৰা চালিত হৈ ‘চিএডি’ ‘জিডিপি’ৰ এক শতাংশৰো তললৈ অৱনমিত হব।

সমীক্ষাটোত মুখ্য বাণিজ্যিক অংশীদাৰসকলৰ চাহিদা হ্ৰাস, বাণিজ্য ব্যয় বৃদ্ধি, সামগ্ৰীৰ মূল্যৰ অস্থিৰতা, বাণিজ্য নীতি পৰিৱৰ্তনক ভাৰতৰ বাণিজ্যৰ ভাৰসাম্যৰ বাবে কিছুমান মুখ্য প্ৰত্যাহ্বান হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে। সমীক্ষটোৱে পৰামৰ্শ দিছে যে ভাৰতৰ ৰপ্তানি ‘বাস্কেট’ৰ পৰিৱৰ্তনশীল গঠন, বাণিজ্য সম্পৰ্কীয় আন্তঃগাঁথনি বৃদ্ধি, ব্যক্তিগত খণ্ডত বৰ্ধিত মানৰ চেতনা আৰু সামগ্ৰী সুৰক্ষাৰ বিবেচনা আৰু স্থিৰ নীতি পৰিৱেশে সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ গোলকীয় যোগানকৰ্তা হিচাপে ভাৰতৰ উত্থানত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে।

***

NB/AD/VM/SR/AG/KB