Ko para nongshong shnong, Namaskar. Ka sngi ba ngi la ap khmih lynti naduh u Rymphang ka la wan. Mynta ka sngi, nga wan sha phi, kiba haiing jong nga, sa shisien lyngba ka ‘Mann Ki Baat’. Ka don ka jingong kaba sngewtynnad bha– ‘Iti Vida Punarmilanaaya’, ka jingmut jong ka ruh ka long kaba sngewtynnad bha, nga khlad noh na phi ba ngin iakynduh biang sa shisien. Da kane ka jingsngew, nga la ong ia phi ha u Rymphang ba ngin sa iakynduh biang hadien ka jingpynbna ia ki resol jong ka elekshon. Bad mynta, lyngba ka ‘Mann Ki Baat’, nga la iadon lang biang bad phi. Nga kyrmen ba baroh ki ia khlain bad ki bahaiing jong phi ruh ki ia khlain …. Mynta ka por slap ruh ka la wan …. Haba wan ka por slap, ka jingmut jingpyrkhat ruh ka dap da ka jingkmen. Naduh mynta ka sngi, sa shisien, ha ka ‘Mann Ki Baat’, ngin iakren shaphang kito ki nongshong shnong kiba wanrah jingkylla ha ka imlang sahlang, ha ka ri lyngba ki kam jong ki. Ngin iakren shaphang ka deiriti kaba riewspah jong ngi, ka histori jong ngi bad ki sienjam ba ngi shim khnang ba ka India kan kiew shaphrang.

Paralok, naduh u Rymphang haduh mynta, haba ka wan ka sngi U Blei kaba khatduh jong u bnai, nga thrang ban don biang ki jingiakren bad phi. Hynrei nga dap ruh da ka jingkmen ba ha kine ki bnai, phi la phah da ki lak ki message ia nga.

Ka 'Mann Ki Baat' radio prokram ka la sangeh shipor ha kine ki bnai, hynrei ka mynsiem jong ka 'Mann Ki Baat' ha ka ri bad ka imlang sahlang, kaba kren shaphang ki kam kiba bha bad kiba wanrah ia ka jingbha ha ka imlang sahlang – ka la iaid shaphrang. Hapdeng kine ki khubor shaphang ka elekshon, phewse phi la iohi ruh ia ki khubor kiba pynsngew lung mynsiem.

Paralok, mynta nga ai jingsngewnguh ia ki para nongshong shnong kiba la pyni ia ka jingshaniah ha ka Riti Synshar jong ngi bad ka synshar paidbah ha ka ri. Ka elekshon 2024 ka dei ka elekshon ba heh tam ha ka pyrthei. Ha ka elekshon kaba heh haduh katne, ha kaba 65 klur ngut ki la leit thep vote, kam pat ju don ha kano kano ka ri. Na ka bynta kane, nga kitbok kitrwiang ia ka Election Commission bad baroh kiba la iadon bynta ha ka jingthep vote. Ko para nongshong shnong, mynta ka 30 tarik u Jylliew ka dei ka sngi kaba kongsan bha. Ki hymen ki para riewlum jong ngi ki rakhe ia kane kum ka 'Hool Diwas'. Kane ka sngi ka don jingiadei bad ka jingshlur jong u Veer Sidhu-Kanhu, uba la ialeh pyrshah ia ki jingthombor jong ki nongsynshar nabar ri. U Veer Sidhu-Kanhu u la wanrah ia ka jingiatylli jong ki hajar ngut ki riew Santhal bad ki la iakhun pyrshah ia ki nong Bilat. Hato phi tip mynno kane ka jia? Kane ka la jia ha u snem 1855, kata ka mut ba ka jia ar snem shuwa ka thma ba nyngkong na ka bynta ka jinglaitluid ka India ha u snem 1857. Ha kato ka por ha Santhal Pargana ha Jharkhand, ki hymen ki para riewlum jong ngi ki la sdang kieng atiar pyrshah ia ki nongsynshar nabar ri.

Ki nong Bilat ruh ki la thombor bha ia ki Santhal bad ki la tehlakam bha ia ki. U  Veer Sidhu bad Kanhu ki la aiti ia la ka jingim da kaba pyni ia ka jingshlur kaba khraw ha ka jingiakhih. Ka jinglenlade jong kine ki khun ka ri ha Jharkhand ka ai mynsiem ia ki briew jong ka ri wat haduh mynta ruh. To ngin sngap katto katne ia ka jingrwai shaphang jong ki ha ka ktien Santhali –

#Audio Clip#

Ko para nongshong shnong, lada nga kylli ia phi kaei ka jingiadei ba kongsan tam ha ka pyrthei ia phi, nga tip ba phin ong - “Maa”, i Mei. Ha ka jingim jong ngi baroh, i Mei i don ha ka kyrdan kaba halor tam. Ka kmie ka ri ka sumar ia ki khun wat ha ki por ba ki iakynduh ia ki jingeh kiba bun. Man ka kmie ka pyni ia ka jingieid bym lah ban thew ia ki khun. Kane ka jingieid jong ka kmie kaba la pun la kha ka dei kaba ngi baroh ngi hap ban siew kylliang hynrei kaba mano mano ruh kim lah ban siew kylliang. Nga dang pyrkhat…. Ngim don eiei ban ai ia ki kmie jong ngi te phewse ngi lah ban siew kylliang ha kawei pat ka rukom? Da kane ka jingpyrkhat, ngi la sdang ia kawei ka kam ha ka World Environment Day mynta u snem. Ka kyrteng jong kane ka dei – ‘Ek Ped Maa Ke Naam’.Nga ruh nga la thung dieng ha ka nam jong i Mei jong nga. Nga la kyntu ia baroh ki briew jong ka ri, ki kriew na kiwei kiwei ki ri ba kin thung dieng lang bad ki kmie jong ki lane ha ka nam jong ki kmie jong ki.

Bad nga kmen shisha ban iohi ba kane ka kam ban thung dieng kum ka jingai burom ia ki kmie ka dang iaid shaphrang. Ha ka social media, ki briew ki la iasam ia ki dur ba ki thung dieng bad ki kmie lane ki dur jong ki kmie. Baroh ki la iathung dieng na ka bynta ki kmie – la ki dei kiba duk ne riewspah, la ki dei kiba trei ne kiba shong iing. Kane ka kam ka la plie lad ia ngi baroh ban pyni ia ka jingieid ia ki kmie. Kine ki la ai mynsiem ia kiwei pat da kaba iasam ia ki dur bad ka #Plant4Mother bad #Ek_Ped_Maa_Ke_Naam. Paralok, kane ka kam kan ai jingmyntoi ia ngi ha kawei pat ka rukom. Ka Mei Mariang ruh ka sumar ia ngi kum ka kmie. Ka Mei Mariang ka dei ka nongrim jong ka jingim jong ngi … kumta ka dei ka kamram jong ngi ban sumar ia ka pyrthei. Ka kam ban thung dieng ha ka kyrteng jong ki kmie ka long kum ka jingaiburom ia ki kmie bad kan iada ruh ia ka Mei Mariang. Ha kine ki 10 snem ba la dep, lyngba ki jingiatreilang, ka la don ka jingiar jong ki jaka tap khlaw ha India. Ha ka Amrit Mahotsav, la sdang palat 60 hajar tylli ki Amrit Sarovar ha kylleng ka ri. Mynta ngi dei ban pynstet ia ka jingthung dieng ha ka kyrteng jong ki kmie.

Ko para nongshong shnong, ka por slap ka la wan ha ki bynta bapher bapher jong ka ri. Bad ha kane ka por slap, kaba baroh ki wad ha la ki iing mynta ka dei ka shatri. Mynta, ha ka 'Mann Ki Baat', nga kwah ban iathuh ia phi shaphang ka shatri ba kyrpang. Ia kine ki shatri la shna ha Kerala.

Ha kawei ka rukom, ki shatri ki don ka bynta kaba kyrpang ha ka deiriti jong ka Kerala. Ki shatri ki don ka bynta kaba kyrpang ha ki jingngeit tynrai bad ki jingleh niam ha kane ka jaka. Hynrei ka shati kaba nga kren shaphang ka dei ka 'Shatri Karthumbhi' bad la shna ia kine ha Attappady, Kerala. Kine ki shatri ba bun rong ki dei kiba itynnad bha. Kaba kham kongsan ka dei ba ia kine ki shatri la shna da ki hynmen, ki para kynthei jong ngi ha Kerala. Mynta ka jingdawa ia kine ki jait shatri ka dang kiew ha kylleng ka ri. La die online ruh ia ki. Ia kine ki shatri la shna hapoh ka jingpeit jong ka 'Vattalakki Cooperative Farming Society'. Ia kane ka society la ialam da ka bor jong ki longkmie. Hapoh ka jingialam jong ki longkmie, ki riewlum naAttappady ki la pyni ia ka nuksa jong ka jingseng kam lajong. Kane ka society ka la sdang ruh ia ka jaka shna tiar na ki siej. Mynta ki la pynkhreh ban plie ia ka jaka die ia kine ki mar bad ka café. Ka thong jong ki kam dei tang ban die ia ki shatri bad kiwei kiwei ki mar, hynrei ki la pyni ruh ia ki jingngeit tynrai, ka deiriti sha ka pyrthei. Mynta, ki shatri Karthumbi ki la pyndep ia ka jingiaid lynti na ka shnong ba rit ha Kerala sha ki kompani ba trei ha ki rib a bun. Hato don mo ka nuksa kaba kham bha jong ka jinglong vocal for local?

Ko para nongshong shnong, ha kane ka juh ka por ha u bnai ban wan, yn sdang ia ka lympung ialehkai Paris Olympics. Nga tip ba bun na phi phi ap khmih lynti ban ai mynsiem ia ki nongialehkai na India ha kane ka lynpung Olympic Games. Nga kitbok kitrwiang ia ka kynhun na India ba kan leh bha ha kane ka lynpung. Ki jingkynmaw na ka lynpung Tokyo Olympics ka dang khlain ha ki jingmut jingpyrkhat jong ngi.

Ka jingleh bha jong ki nongialehkai jong ngi ha Tokyo ka la wanrah ia ka jingieid jong baroh ki briew jong ka ri. Mar syn dep ka Tokyo Olympics, ki nongialehkai jong ngi ki la sdang pynkhreh na ka bynta ka Paris Olympics. Lada ngi khein lang ia baroh ki nongialehkai, ki la iashim bynta ha jan khyndai spah ki jingialehkai hapdeng ki ri. Kane ka long kaba bun bha.

Paralok, ha ka Paris Olympics, phin sa iohi nyngkong ia kiei kiei, ka sap jong ki nongialehkai jong ngi ka dang paw. Ka kynhun ialehkai jong ki shynrang bad kynthei ka la ioh iashim bynta ha ka table tennis. Ki khun kynthei jong ngi ki la long dkhot jong ka kynhun siat shotgun jong ka ri. Ha kane ka por, ki dkhot jong ka kynhun jong ngi kin iashim bynta ha ka wrestling bad ka jingniah kulai kaba kim pat ju iashim bynta mynshuwa. Na kane baroh, phin sngewthuh ba ngi iohi ia ka jingshongshit kaba kham jur ha ki kam ialehkai. Phi lah ban kynmaw …. Katto katne bnai mynshuwa, ngi la leh bha ha ka World Para Athletics Championship. Ki nongialehkai jng ngi ki la ioh nam ruh ha ka chess bad badminton.Mynta, baroh kawei ka ri ka kyrmen ba ki nongialehkai jong ngi kin leh bha ha ka Olympics ruh ..kin jop takma ha kane ka lympung bad ioh ia ka jingieid jong ki para nongshong shnong. Ha kine ki sngi ban wan, ngan ioh lad ruh ban iakynduh ia ka kynhun ialehkai jong ka India. Ngan pynshlur ia ki na ka liang jong phi. Bad hooid ha kane ka kynti, ka hashtag jong ngi ka dei ka #Cheer4Bharat.

Lyngba kane ka hashtag, ngi dei ban ai mynsiem ia ki nongialehkai jong ngi  … dang iai bteng ban ai mynsiem ia ki. Kane na ka liang jong phi kan iarap ba pyni ia ka jinglong kyrpang ka India sha ka pyrthei.

Ko para nongshong shnong, ngan pynsngew ha phi ia kane.

#Audio Clip#

Phewse phi la lyngngoh ban iohsngew ia kane ka prokram ha ka radio. To ngin iakren shaphang kane. Ha ka jingshisha, kane ka dei kaba pynmih da ka Kuwait Radio. Mynta phi lah ban ong, haba ngi iakren shaphang ka Kuwait, kumno ka poi ka Hindi shata? Ha ka jingshisha, ka Sorkar Kuwait ka la sdang ia ka prokram ba kyrpang ha ka radio jong ka ri jong ka. Kata ruh ha ka Hindi.Ia kane la pynmih man ka Sngi Saitjain shiteng kynta ha ka Kuwait Radio. Kane ka kynthup shibun ki bynta jong ka deiriti jong ka India. Ki phlim jong ngi bad ki jingiakren shaphang ki rukom saindur ki iaid bha hapdeng ki briew ka India kiba don ha katei ka ri. Nga la iohsngew ruh ba ki briew jong ka Kuwait ki sngewtynnad bha ia kane. Nga ai jingsngewnguh ia ka Sorkar Kuwait bad ki briew jong katei ka ri ba ki la shim ia kane ka sienjam.

Ko paralok, mano u briew na India u bym kmen ia ka rukom ba ka deiriti jong ngi ka ioh burom ha kylleng ka pyrthei mynta? Kum ban shu kdew, ha Turkmenistan, ka lyngkhuh sngi kha ba 300 jong u nongthoh poitri ka dei ba la rakhe ha u Jymmang mynta u snem. Ha kane ka sngi, u President ka Turkmenistan u la pyllait paidbah ia ki mot jong 24 ngut ki nongthoh poitri na kylleng ka pyrthei. Uwei na kine ki mot u dei jong u Gurudev Rabindranath Tagore.

Kane ka dei ka burom ia u Gurudev; ka burom ia ka India. Kumjuh, ha u Jylliew, ar tylli ki ri Caribbean kiba long Suriname bad Saint Vincent bad ka Grenadines ki la rakhe ia ka tynrai nong India jong ki da ka jingshitrhem. Ki jait bynriew ka India ha Suriname ki rakhe ia ka 5 tarik u Jylliew man u snem kum ka Indian Arrival Day bad Pravasi Din. Ka ktien Bhojpuri ruh ka dei kaba pyndonkam bha ha katei ka jaka ha ryngkat ka Hindi. Ki hynmen ki para jong ngi kiba dei na India kiba sah ha Saint Vincent bad ka Grenadines ki don kumba hynriew hajar ngut. Ka rukom rakhe jong ki ia ka Indian Heritage Day ha ka 1 tarik u Jylliew ka pyni ia kane ka jingsngew. Man u briew ka India u sngew sarong haba ka jingpur jong ka deiriti bad ka rukom im jong ka India ka pur sha baroh kawei ka pyrthei.

Paralok, ha une u bnai, baroh kawei ka pyrthei ka la rakhe ia ka  Yoga Day kaba 10 da ka jingshit rhem. Nga ruh nga la iashim bynta ha ka prokram yoga ba la pynlong ha Srinagar, Jammu bad Kashmir.Ha Kashmir, ha ryngkat baad ki samla, ki para bad ki khun kynthei bad ki ruh ki la iashim bynta ha ka Yoga Day. Katba ka jingrakhe jong ki ia ka Yoga Day ka dang kiew shaphrang, dang wanrah ia ki rekod ba thymmai. Ka Yoga Day ka la ioh mad shibun ki jingjop ha kylleng ka pyrthei. Ha ka sien kaba nyngkong ha Saudi Arabia, ka longkmie, Al Hanouf Saad ji, ka la ialam ia ka common yoga protocol. Kane ka dei ka sien kaba nyngkong ba ka longkmie Saudi ka la ialam ia ka jingleh yoga kaba heh. Ha Egypt, la pynlong ia ka jingiakop shondur ha ka Yoga Day. Ki dur jong ki lak ngut ki briew kiba leh yoga ha rud ka Wah Nile, ha ki khap duriaw Red Sea bad hakhmat ki pyramid ki la saphriang bha. Ka Maravijaya Pagoda Complex jong ka Myanmar ka pawnam bha ha kylleng ka pyrthei namar u mot marble jong u Buddha. Hangne ruh la pynlong ia ka jingleh yoga ha ka 21 tarik u Jylliew. La don ruh ka jingialang ba kyrpang na ka bynta ki khynnah Divyang ha Bahrain. Ka la don nruh ka prokram yoga ha Galle Fort, kaba pawnam namar ka UNESCO heritage site ha Sri Lanka. Ki briew ki la leh yoga ruh ha ka Observation Deck ha New York, USA. U President jong ka Marshall Islands ruh u la iashim bynta ha ka prokram Yoga Day ba la pynlong ningkong ha katei ka jaka. La pynlong ruh ia ka prokram yoga kaba heh ha Thimpu, Bhutan, ha kaba u paralok jong nga, Myntri Rangbah Duh Tobgay u la iashim bynta. Ngi la iohi ia ka jingleh yoga da ki briew ha baroh ki bynta jong ka pyrthei. Nga ai jingsngewnguh ia baroh ki paralok kiba la iashim bynta ha ka Yoga Day. Bad kumta, ka don ka jingkyrpad na ka liang jong nga. To ngin ym pynlong ba ka yoga ka dei kaba leh tang shi sngi. Phi dei ban leh yoga man ka por. Phin sa sngewthuh ia ki jingkylla ba bha ha ka jingim jong phi haba phi leh kumne. Paralok, ki don ruh shibun kiei kiei na Indai kiba iaid iew bha ha kylleng ka pyrthei bad haba ngi iohi ia ki mar jong ka India ki iaidiew ha kylleng ka pyrthei, ngi sngew ioh burom. Kawei na kine ka dei ka Araku coffee. Ka Araku coffee ka dei kaba pynmih bun bha ha ka Alluri Sita Rama Raju distrik jong ka Andhra Pradesh. Ka dei kaba bang bad sma iwbih bha. Kumba 1.5 lak tylli ki longiing riewlum ki iadon bynta bad ka jingrep Araku coffee.Ka Girijan cooperative ka la don ka bynta kaba khraw ha ka jingkyntiew ia ka Araku coffee. Ka la pyniasoh ia ki nongrep ha kane ka jaka bad pynshlur ia ki ban rep Araku coffee.

Kane ka la kyntiew ruh ia ka ioh ka kot jong kine ki nongrep. Ka jaitbynriew riewlum Konda Dora ka la ioh jingmyntoi bha na kane ka kam. Ha ryngkat ka ioh ka kot, ki la ioh ruh ia ka jingim ba don burom. Nga kynmaw ba shisien nga la ioh lad ban mad ia kane ka coffee ha Visakhapatnam bad u Myntri Rangbah ka Andhra Pradesh Chandrababu Naidu Garu. Ka dei kaba bang shisha…! Kane ka coffee ka dei kaba bang palat! Ka Araku coffee ka la ioh shibun ki khusnam na kylleng ka pyrthei. Kane ka coffee ka la paw bha ruh ha ka G-20 summit kaba la pynlong ha Delhi. Lada phi ioh lad, phi dei ban pyrshang ia ka Araku coffee.

Paralok, ki briew jong ka Jammu bad Kashmir kim dei kiba sahdien ha ka jingpyniaid ia ki mar tynrai sha kylleng ka pyrthei. Ki jingjop jong ka Jammu bad Kashmir ha une u bnai ba la dep ka dei ka nuksa ia baroh kawei ka ri. La phah nyngkong ia ki snow pea sha London na Pulwama hangne. Ki la don kiba la pyrkhat … balei ym rah ia ki jhur ba kyrpang jong ka Kashmir sha kylleng ka pyrthei? Bad kumta, u Abdul Rashid Mir na ka shnong Chakura u la leh nyngkong ia kane. U la sdang rep snow pea da kaba pyniasoh ia ki jaka jong ki nongrep jong ka shnong bad ha tang katto katne por, ki snow pea ki la sdang poi sha London na Kashmir. Kane ka jingjop ka la plié ia ki lad ba thymmai na ka bynta ka jingriewspah jong ki briew ka Jammu bad Kashmir. Ym don ka jingduna ki mar ba kyrpang ha ka ri jong ngi. Phi dei ban pyntip shaphang kine ki jait mar da ka #myproductsmypride. Ngan sa iakren halor kane ka phang ha ka 'Mann Ki Baat' ban wan.

Mam Priya: Deshvasin:

Adya Aham Kinchhit Charcha Sanskrit Bhashayaam Aarabhe.

Phewse phin pyrkhat balei nga sdang kren Sanskrit kynsan ha ka 'Mann Ki Baat'?Ka daw jong kane ka dei ba mynta ka sngi ka dei ka sngi ba kyrpang kaba iadei bad ka Sanskrit. Mynta ka sngi, ha ka 30 tarik u Jylliew ka Sanskrit Bulletin jong ka Akashvani ka dap 50 snem ka jingpynmih prokram. La 50 snem mynta ba kane ka prokram ka la pyniasoh ia ki briew bad ka Sanskrit. Nga kitbok kitrwiang ia ka longiing All India Radio.

Ko paralok, ka Sanskrit ka la don ka bynta kaba khraw ha ka jingkyntiew ia ki jingstad bad ka science tynrai ba hyndai jong ka India. Ka jingdonkam ha kine ki por mynta ka dei ba ngi dei ban burom ia ka Sanskrit bad pyniasoh ia ka bad ka jingim jong ngi. Ha kine ki por ki don ki briew ha Bengaluru kiba pyrshang ia kane. Ka don ka park ha Bengaluru - Cubbon Park! Ha kane ka park, ki briew ki la sdang ia ka kam kaba thymmai. Hangne, shisien shi taiew, man ka Sngi U Blei, ki khynnah, ki samla bad ki Rangbah ki kren iwei ia iwei da ka Sanskrit. Ka kyrteng jong kane ka sienjam ka dei ka Sanskrit Weekend! Ia kane la sda daka Samashti Gubbi lyngba ka website. Kane ka sienjam ka dei kaba dang shu sdang ha kine ki sngi bad ka la iaid iew bha ha ki briew jong ka Bengaluru.

Lada ngi pyniasoh bad kum kine ki sienjam, ngin ioh shibun ki jingnang jingstad na kane ka ktien kaba la hyndai bad kaba dap da ka jingstad science.

Ko para nongshong shnong, nga sngewtynnad shisha ban iakren bad phi ha kane ka bynta jong ka Mann ki Baat. Mynta kane ka kam kan bteng biang kumba ju long mynshuwa. Ka Rath Yatra ba kyntang kan sa sdang ha une u taiew ban wan. Ka dei ka jingthrang shisha jong nga ba ki briew jong ka ri kin ioh ia ka jingkyrkhu Mahaprabhu Jagannath. Ka Amarnath Yatra ruh ka la sdang bad ha kine ki sngi ban wan, ka Pandharpur Wari kan sa sdang. Nga kitbok kitrwiang ia baroh kiba iashim bynta ha kine ki Yatra. Ka Kutchi New Year – Ashadhi Beej ruh kan sa sdang. Nga ai khublei ia phi baroh na ka bynta kine ki jinglehkmen. Nga ngeit skhem ba phin dang iasam bad nga ia ki sienjam ban iashim bynta ha ki kam kiba bha. Nga dang ap ban iakren biang bad phi ha une u bnai ban wan. Haduh kata ka por, sumar bha ialade bad ka longiing jong phi. Khublei shibun. Namaskar.

*****