માહિતી અને પ્રસારણ અને યુવા બાબતો અને રમતગમતના માનનીય મંત્રી શ્રી અનુરાગ સિંહ ઠાકુરે પ્રાદેશિક સામુદાયિક રેડિયો સંમેલન દરમિયાન 'વિશ્વ રેડિયો દિવસ'ના અવસર પર 'ભારતમાં કોમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનો સ્થાપવા માટે સુધારેલી નીતિ માર્ગદર્શિકા' બહાર પાડી. (દક્ષિણ) 13મી ફેબ્રુઆરી 2024ના રોજ અન્ના યુનિવર્સિટી, ચેન્નાઈ ખાતે શ્રી અનુરાગ સિંહ ઠાકુરે ઉદઘાટન સમારોહ દરમિયાન વિશેષ સંબોધન આપતા માહિતી અને પ્રસારણ રાજ્ય મંત્રી ડૉ. એલ. મુરુગન સાથે મુખ્ય વક્તવ્ય આપ્યું હતું.

આ પ્રસંગે બોલતા શ્રી ઠાકુરે તેમના મુખ્ય પ્રવચનમાં કોમ્યુનિટી રેડિયોના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો:

“સમુદાય રેડિયો સ્ટેશનો એક પ્લેટફોર્મ ઓફર કરે છે જ્યાં સામગ્રી સ્થાનિક બોલીઓ અને પ્રાદેશિક ભાષાઓમાં પ્રસારિત થાય છે. સ્થાનિક, સંદર્ભ વિશિષ્ટ મુદ્દાઓ સ્થાનિક રૂઢિપ્રયોગોમાં આ સ્ટેશનોમાં ઉભા અને ચર્ચા કરવામાં આવે છે. સરકાર તેના સબકા સાથ, સબકા વિકાસ, સબકા વિશ્વાસ અને સબકા પ્રયાસના મંત્ર માટે પ્રતિબદ્ધ છે. આ દિશામાં કોમ્યુનિટી રેડિયોનું મહત્વ સમજવું જરૂરી છે. આપણા માનનીય પ્રધાનમંત્રીએ તેમની ‘મન કી બાત’ માં વ્યક્તિગત ઉદાહરણ દ્વારા બતાવ્યું છે કે રેડિયો માધ્યમ જનતા સાથે બોલવામાં અને સાંભળવામાં બંનેમાં કેટલું મહત્વનું છે. દરેક CRS એ સ્થાનિક મોડલનું પ્રતિબિંબ છે જે વર્ષોથી બનાવવામાં આવ્યું છે અને પ્રાયોગિક શિક્ષણ કે જે એકત્રિત અને શેર કરવામાં આવ્યું છે. "

માનનીય માહિતી અને પ્રસારણ રાજ્યમંત્રી ડૉ. એલ. મુરુગને તેમના વિશેષ સંબોધનમાં જણાવ્યું હતું કે

“કોમ્યુનિટી રેડિયો એ એક અગ્રણી ખ્યાલ છે અને તે સમુદાયમાંથી સાંભળેલા અવાજો માટે એક પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે. આ સ્ટેશનો લોકો સુધી ઘનિષ્ઠ અને સીધા પહોંચવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે કારણ કે આ સ્ટેશનો સમુદાય માટે ઉપયોગી સ્થાનિક રીતે સંબંધિત કાર્યક્રમો બનાવે છે. સામુદાયિક રેડિયો સ્ટેશનના પ્રમાણમાં સસ્તા માધ્યમથી સમુદાય સુધી પહોંચવાનો આના કરતાં વધુ સારો રસ્તો હોઈ શકે નહીં. આ દેશના વિશાળ લેન્ડસ્કેપને જોતાં ભારતમાં ઘણા વધુ કોમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનો સ્થાપવાની વિશાળ સંભાવના છે.”

સધર્ન કમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનો (સીઆરએસ) માટે બે દિવસીય પ્રાદેશિક સમુદાય રેડિયો સંમેલન પણ ભારતમાં કમ્યુનિટી રેડિયોના 20 વર્ષ પૂર્ણ થવાને ચિહ્નિત કરે છે. આ સંમેલનમાં દક્ષિણનાં રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનાં 100થી વધારે સીઆરએસ સમુદાય મીડિયાનાં નિષ્ણાતો સાથે સામેલ થયાં છે. સંમેલને સીઆરએસને ક્ષમતા નિર્માણની તક આપી હતી, સાથે જ તેમને એકબીજા સાથે વાતચીત કરવા માટે એક મંચ પ્રદાન કર્યું હતું.

સામુદાયિક રેડિયો એ રેડિયો બ્રોડકાસ્ટિંગમાં એક મહત્વપૂર્ણ ત્રીજું સ્તર છે, જે જાહેર સેવા રેડિયો પ્રસારણ અને વાણિજ્યિક રેડિયોથી અલગ છે. કોમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનો (CRSs) એ ઓછી શક્તિવાળા રેડિયો સ્ટેશનો છે, જે સ્થાનિક સમુદાયો દ્વારા સેટ-અપ અને સંચાલિત કરવા માટે હોય છે. અન્ના યુનિવર્સિટી કેમ્પસમાં વર્ષ 2004માં ભારતના પ્રથમ કોમ્યુનિટી રેડિયોનું ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું. હાલમાં, ભારતમાં 481 CRS છે, અને છેલ્લા બે વર્ષમાં, 133થી વધુ CRS કાર્યરત થયા છે.

ડિસેમ્બર 2002માં, ભારત સરકારે IIT/IIM સહિત સારી રીતે સ્થાપિત શૈક્ષણિક સંસ્થાઓને કોમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનો સ્થાપવા માટે લાયસન્સ આપવા માટેની નીતિને મંજૂરી આપી હતી. વર્ષ 2006માં આ બાબત પર પુનઃવિચાર કરવામાં આવ્યો હતો અને સરકારે નાગરિક સમાજની સંસ્થાઓ, સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ વગેરે જેવી 'બિન-લાભકારી' સંસ્થાઓને તેના દાયરામાં લાવીને નીતિને વ્યાપક બનાવવાનો નિર્ણય કર્યો હતો જેથી નાગરિક સમાજ દ્વારા વિકાસ અને સામાજિક પરિવર્તન સંબંધિત મુદ્દાઓ પર વધુ ભાગીદારી થઈ શકે. સંશોધિત નીતિ માર્ગદર્શિકા વર્ષ 2006 માં જારી કરવામાં આવી હતી, અને ત્યારબાદ વર્ષ 2017, 2018 અને 2022માં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો.

કોમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનોની નાણાકીય ટકાઉપણું સુનિશ્ચિત કરવા અને કોમ્યુનિટી રેડિયો સેક્ટરની વૃદ્ધિ સુનિશ્ચિત કરવા માટે, સરકારે નીતિ માર્ગદર્શિકામાં વધુ સુધારા કર્યા છે. સુધારેલી નીતિ માર્ગદર્શિકાની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ નીચે મુજબ છે:

1. લાયક સંસ્થા/ એકથી વધુ જિલ્લાઓમાં કાર્યરત સંસ્થાને કામગીરીના વિવિધ જિલ્લાઓમાં વધુમાં વધુ છ (6) સીઆરએસ સ્થાપિત કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે, જો કે તે પૂર્ણ કરે છે મંત્રાલય દ્વારા નિર્ધારિત કેટલીક શરતો.
2. શરૂઆતનો સમયગાળો ગ્રાન્ટ માટે પરમિશન એગ્રીમેન્ટ (જીઓપીએ)ની સંખ્યા વધારીને દસ (10) વર્ષ કરવામાં આવી છે.
3. સીઆરએસ માટેનો જાહેરાતનો સમય પ્રતિ કલાક 7 મિનિટથી વધારીને 12 મિનિટ પ્રતિ કલાક કરવામાં આવે છે.
4. કોમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનો માટે જાહેરાતનો દર 10 સેકન્ડે 52 રૂપિયાથી વધારીને 74 રૂપિયા પ્રતિ 10 સેકન્ડ કરવામાં આવ્યો છે.
5. સંસ્થાને જારી કરાયેલા લેટર ઓફ ઇન્ટેન્ટની માન્યતા એક વર્ષ નક્કી કરવામાં આવી છે. કોઈપણ અણધાર્યા સંજોગો માટે અરજદારને ત્રણ મહિનાનો બફર પણ આપવામાં આવે છે.
6. સમયરેખા પૂર્ણ માટે અરજી પ્રક્રિયા નિશ્ચિત છે.

સંશોધિત નીતિગત માર્ગદર્શિકાથી કમ્યુનિટી રેડિયો ક્ષેત્ર માટે વૃદ્ધિને વેગ મળશે તેવી અપેક્ષા છે. વધુમાં, કન્ટેન્ટ સર્જનમાં મહિલાઓની ભાગીદારી માટેની જોગવાઈઓ, એટલે કે સલાહકાર અને સામગ્રી સમિતિના સભ્યોમાં ઓછામાં ઓછી અડધી મહિલાઓ હોવી જોઈએ, તે પણ આ ક્ષેત્રની મહિલાઓને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે સુધારેલી માર્ગદર્શિકામાં ઉમેરવામાં આવી છે. નીતિની માર્ગદર્શિકા મંત્રાલયની વેબસાઇટ www.mib.gov.in પર ઉપલબ્ધ છે.

AP/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com