'ધ ઈકોનોમિસ્ટ' એ 23 ડિસેમ્બર, 2023ના વર્ષના તેના અંતિમ અંકમાં 'ક્રિસમસ ડબલ' શીર્ષક ધરાવતા ભારતના મેટ્રો રેલ પ્રણાલીઓ વિશેના લેખમાં એ હકીકતનું ખોટું અર્થઘટન કર્યું છે કે "ભારતની વિશાળ મેટ્રો સિસ્ટમ નોંધપાત્ર સંખ્યામાં મુસાફરોને આકર્ષિત કરવામાં નિષ્ફળ રહી છે." આ લેખમાં માત્ર તથ્યલક્ષી અચોક્કસતાઓ જ નથી પરંતુ તેમાં જરૂરી સંદર્ભનો પણ અભાવ છે જેના આધારે ભારતના વિકસતા મેટ્રો રેલ નેટવર્કનો અભ્યાસ કરવો જોઈએ.

આ લેખનો મુખ્ય મુદ્દો એ છે કે ભારતની કોઈપણ મેટ્રો રેલ સિસ્ટમે તેના અંદાજિત રાઈડર્સશિપનો અડધો ભાગ પણ હાંસલ કર્યો નથી. પરંતુ આ એ હકીકતની અવગણના કરે છે કે ભારતના વર્તમાન મેટ્રો રેલ નેટવર્કના ત્રણ-ચતુર્થાંશથી વધુની કલ્પના અને નિર્માણ અને સંચાલન દસ વર્ષ કરતાં પણ ઓછા સમય પહેલા કરવામાં આવ્યું હતું. ઘણી મેટ્રો રેલ સિસ્ટમ થોડા વર્ષો જૂની છે. તેમ છતાં, દેશની તમામ મેટ્રો સિસ્ટમમાં દૈનિક રાઇડર્સની સંખ્યા 10 મિલિયનને વટાવી ચૂકી છે અને આગામી એક-બે વર્ષમાં તે 12.5 મિલિયનને વટાવી જવાની ધારણા છે. ભારતમાં મેટ્રો મુસાફરોની સંખ્યામાં ભારે વધારો જોવા મળી રહ્યો છે અને જેમ જેમ આપણી મેટ્રો સિસ્ટમ વિકસિત થશે તેમ તેમ આ સંખ્યામાં વધારો થશે. એ પણ નોંધવું જોઈએ કે દેશની લગભગ તમામ મેટ્રો રેલ સિસ્ટમ હાલમાં ઓપરેટિંગ નફો કમાઈ રહી છે.

દિલ્હી મેટ્રો જેવી પરિપક્વ મેટ્રો સિસ્ટમમાં, દૈનિક સવારી 70 લાખને વટાવી ચૂકી છે. આ આંકડો 2023ના અંત સુધીમાં દિલ્હી મેટ્રો માટે અંદાજિત સંખ્યા કરતા ઘણો વધારે છે. હકીકતમાં, વિશ્લેષણ દર્શાવે છે કે દિલ્હી મેટ્રોએ શહેરના ગીચ કોરિડોર પર દબાણ ઘટાડવામાં મદદ કરી છે. ભીડના આ દબાણનો એકલા પબ્લિક બસ સિસ્ટમ દ્વારા સામનો કરી શકાતો નથી. આ હકીકત શહેરના કેટલાક કોરિડોરમાં જોઈ શકાય છે જ્યાં DMRC પીક અવર્સ દરમિયાન અને પીક દિશામાં 50,000થી વધુ લોકોને સેવા આપે છે. એકલા સાર્વજનિક બસો દ્વારા આ ઉચ્ચ ટ્રાફિકની માંગને પહોંચી વળવા માટે, તે કોરિડોર પર એક કલાકની અંદર 715 બસો એક જ દિશામાં મુસાફરી કરશે એટલે કે દરેક બસ વચ્ચે લગભગ પાંચ સેકન્ડનું અંતર - એક અશક્ય દૃશ્ય! દિલ્હી મેટ્રો વિના દિલ્હીમાં રોડ ટ્રાફિકની સ્થિતિની કલ્પના કરવી ડરામણી છે.

ભારત જેવા વૈવિધ્યસભર દેશમાં, જાહેર પરિવહન પ્રણાલીનો દરેક મોડ વ્યક્તિગત રીતે અને મુસાફરોને સંકલિત ઓફર તરીકે મહત્વપૂર્ણ છે. ભારત સરકાર આરામદાયક, ભરોસાપાત્ર અને ઊર્જા કાર્યક્ષમ ગતિશીલતા ઉકેલો પ્રદાન કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે જે લાંબા ગાળા માટે ટકાઉ રીતે વિવિધ પરિવહન વિકલ્પોનું સંયોજન પ્રદાન કરશે. બસ પરિવહન પ્રણાલીને વેગ આપવા માટે સરકારે તાજેતરમાં PM ઈ-બસ સેવા યોજના શરૂ કરી છે, જેમાં 500,000થી 40 લાખની વચ્ચેની વસ્તી ધરાવતા શહેરોમાં 10,000 ઈ-બસ તૈનાત કરવામાં આવશે. સરકારની 'FAME' યોજનામાં 40 લાખથી વધુ વસ્તીવાળા શહેરો માટે બસ પરિવહન સંબંધિત પગલાં પહેલેથી જ સામેલ છે. જ્યારે ઈ-બસ અને મેટ્રો સિસ્ટમો ઈલેક્ટ્રિક છે, મેટ્રો સિસ્ટમ ચોક્કસ ઊર્જા વપરાશ અને કાર્યક્ષમતાના સંદર્ભમાં ઘણી આગળ છે. અમારા શહેરોના સતત વિસ્તરણ અને વ્યાપક પ્રથમ-માઇલ અને છેલ્લા-માઇલ કનેક્ટિવિટીની શોધ સાથે, ભારતની મેટ્રો સિસ્ટમ્સ રાઇડર્સશિપમાં વધારો જોશે.

લેખમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે ટૂંકી મુસાફરી કરનારા પ્રવાસીઓ પરિવહનના અન્ય માધ્યમોનો ઉપયોગ કરવાનું પસંદ કરે છે. આ સૂચવે છે કે "મોંઘા પરિવહન માળખા" સમાજના તમામ વર્ગોને સેવા આપતું નથી. આ નિવેદનમાં ફરીથી સંદર્ભનો અભાવ છે કારણ કે તે એ હકીકતને સમજાવવામાં નિષ્ફળ જાય છે કે ભારતીય શહેરો વિસ્તરી રહ્યાં છે. DMRC મેટ્રો સિસ્ટમ, જે 20 વર્ષથી વધુ જૂની છે, તેની મુસાફરીની સરેરાશ લંબાઈ 18 કિલોમીટર છે. ભારતની મેટ્રો સિસ્ટમ્સ, જેમાંથી મોટાભાગની પાંચ કે દસ વર્ષથી ઓછી જૂની છે, તે આગામી 100 વર્ષ માટે ભારતના શહેરી વિસ્તારોની પરિવહન જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવાના દૃષ્ટિકોણથી આયોજન અને સંચાલિત છે. પુરાવા પહેલાથી જ પુષ્ટિ કરે છે કે આ પ્રકારનો ફેરફાર થઈ રહ્યો છે - મેટ્રો રેલ સિસ્ટમ એ મહિલાઓ અને શહેરી યુવાનો માટે મુસાફરીનો સૌથી પસંદગીનો વિકલ્પ છે.

YP/JD