આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના ભાવવધારા પર અંકુશ રાખવાથી માંડીને ભાવ નિરીક્ષણને મજબૂત કરવા અને ગ્રાહકોને ગ્રાહક અધિકારો વિશે સંવેદનશીલ બનાવવા સુધી, ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ મંત્રાલય હેઠળના ગ્રાહક બાબતોના વિભાગે સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન સંયુક્ત પ્રયાસો કર્યા હતા.

વર્ષ 2023 માં વિભાગની કેટલીક મુખ્ય પહેલો અને સિદ્ધિઓ નીચે મુજબ છે:

પ્રાઇસ મોનિટરિંગ મિકેનિઝમને મજબૂત બનાવવાના પ્રયાસો

પ્રાઇસ મોનિટર સેલ બાવીસ આવશ્યક ચીજવસ્તુઓ (ચોખા, ઘઉં, આટા, ગ્રામ દાળ, તુવેર (અરહર) દાળ, અડદની દાળ, મગની દાળ, મસુર દાળ, ખાંડ, ગોળ, મગફળી તેલ, સરસવનું તેલ, વનસ્પતિ, સૂર્યમુખી તેલ, સોયા તેલ, પામ ઓઇલ, ચા, દૂધ, બટાકા, ડુંગળી, ટામેટા અને મીઠું) બાવીસ આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના જથ્થાબંધ અને છૂટક ભાવો પર નજર રાખે છે, જે ઉત્તરનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા દેશભરના 550 બજાર કેન્દ્રોમાંથી એકત્રિત કરવામાં આવેલા ડેટાના આધારે છે.  દેશના પશ્ચિમ, પૂર્વ, દક્ષિણ અને ઉત્તર-પૂર્વીય પ્રદેશો. આ કિંમતો મોબાઇલ એપ્લિકેશન દ્વારા એકત્રિત કરવામાં આવે છે. તદુપરાંત, નીચેની સિદ્ધિઓ પ્રાપ્ત કરવામાં આવી છે;

1. વર્ષ દરમિયાન 140 ભાવ અહેવાલ કેન્દ્રો ઉમેરવામાં આવ્યા હતા. ભાવ અહેવાલ કેન્દ્રોની સંખ્યા 01/01/2023 ના રોજ 410થી વધીને આજ દિન સુધીમાં 550 થઈ ગઈ છે.
2. 19/08/2021ના રોજ પ્રાઇસ મોનિટરિંગ સેલને મજબૂત બનાવવા માટેની યોજનાની કાર્યકારી માર્ગદર્શિકા જારી કરવામાં આવી હતી
3. વર્ષ દરમિયાન રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને ભાવ નિરીક્ષણ વ્યવસ્થાને મજબૂત કરવા માટે રૂ. 6,23,68,711/- પ્રદાન કરવામાં આવ્યાં છે.
4. 1 જાન્યુઆરી, 2021 થી કાર્યરત થયાના અહેવાલ માટે મોબાઇલ એપ્લિકેશન. બધા ભાવ સંગ્રહ કેન્દ્રો મોબાઇલ એપ્લિકેશન દ્વારા દૈનિક ભાવ અહેવાલમાં સ્થાનાંતરિત થયા.
5. અનુમાનિત ભાવ આગાહીનું મોડેલ વિકસ્યું.

ભાવની અસ્થિરતા ચકાસવા માટે પ્રાઇસ સ્ટેબિલાઇઝેશન ફંડ

કેટલીક બાગાયતી ચીજવસ્તુઓ, ખાસ કરીને ડુંગળી, બટાકા અને કઠોળના ભાવો ખૂબ જ અસ્થિર છે. લણણીના સમયે અને તે પછી તરત જ, જથ્થાબંધ અને છૂટક ભાવોમાં સામાન્ય રીતે તીવ્ર ઘટાડો જોવા મળે છે. સંગ્રહિત શેરોના ઘટાડા સાથે, કિંમતો વધવાનું વલણ ધરાવે છે. ડુંગળી, બટાકા અને કઠોળના કિસ્સામાં આ ઘટના વધુ સ્પષ્ટ થાય છે. ભાવની અસ્થિરતા ગ્રાહકોને મોટા પાયે અસર કરે છે. આ ચીજવસ્તુઓના ભાવમાં અસામાન્ય વધારો ખાદ્ય વપરાશના બજેટમાં વધારા દ્વારા ગ્રાહકોને અસર કરે છે. ભાવમાં વ્યાપક વધઘટ પણ અટકળો તરફ દોરી જાય છે જે રિટેલ બજારમાં કિંમતોને વધુ અસર કરે છે.

વિશ્વ ગ્રાહક અધિકાર દિવસની ઉજવણી

15-3-2023ના રોજ વિશ્વ ગ્રાહક અધિકાર દિનની ઉજવણી વાણિજ્ય ભવન, નવી દિલ્હી ખાતે કરવામાં આવી હતી. આ કાર્યક્રમની થીમ "સ્વચ્છ ઊર્જા સંક્રમણો મારફતે ગ્રાહકોને સશક્ત બનાવવી" હતી. આ સમારંભની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ, ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ તથા ટેક્સટાઇલ મંત્રી શ્રી પીયૂષ ગોયલે હાજરી આપી હતી. આ ઉપરાંત, વિભાગે સમગ્ર ઉદ્યોગમાં અનેક પરિષદોનું આયોજન કર્યું હતું. માર્ચમાં ગ્રાહક અને વીમા ક્ષેત્ર પર ગોળમેજી પરિષદની સાથે વિભાગે ચંદીગઢમાં "ઉત્તરી રાજ્યોમાં ગ્રાહક સુરક્ષા" વિષય પર એક દિવસીય કાર્યશાળા, મુંબઈમાં "રિયલ એસ્ટેટ ક્ષેત્રને લગતી ફરિયાદોનું અસરકારક રીતે નિવારણ કેવી રીતે કરવું" તે વિષય પર ગોળમેજી પરિષદ, મુંબઈમાં "ડાર્ક પેટર્ન" પર હિતધારકો સાથે સંવાદાત્મક પરામર્શનું પણ આયોજન કર્યું હતું.  વિશાખાપટ્ટનમ ખાતે વર્કશોપમાં ગ્રાહક સુરક્ષા અને અન્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું.

2023માં અધિસૂચિત નિયમો/વિનિયમો/માર્ગદર્શિકાઓ

ગ્રાહક સુરક્ષા ધારા, 2019 હેઠળ વર્ષ 2023 દરમિયાન નીચેનાં નિયમો/વિનિયમો/માર્ગદર્શિકાઓને સૂચિત કરવામાં આવી છેઃ

1. રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક વિવાદ નિવારણ આયોગ (ગ્રુપ 'બી' પોસ્ટ્સ) ભરતી નિયમો, 2023
2. રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક વિવાદ નિવારણ આયોગ (ગ્રુપ 'એ' પોસ્ટ્સ) ભરતી નિયમો, 2023
3. રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક વિવાદ નિવારણ આયોગ (રજિસ્ટ્રાર) ભરતી નિયમો, 2023
4. રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક તકરાર નિવારણ આયોગ (અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓની સેવાના અન્ય નિયમો અને શરતો) નિયમો, 2023
5. ગ્રાહક સુરક્ષા (ડાયરેક્ટ સેલિંગ) (સુધારા) નિયમો, 2023
6. ગ્રાહક સુરક્ષા (ગ્રાહક વિવાદ નિવારણ આયોગ) (સુધારા) નિયમો, 2023
7. ગ્રાહક સુરક્ષા (નિમણૂક માટેની લાયકાત, ભરતીની પદ્ધતિ, નિમણૂકની પ્રક્રિયા, હોદ્દાની મુદત, રાજીનામું અને રાજ્ય પંચ અને જિલ્લા આયોગના પ્રમુખ અને સભ્યોને દૂર કરવા) (સુધારા) નિયમો, 2023
8. ડાર્ક પેટર્નના નિવારણ અને નિયમન માટે માર્ગદર્શિકાઓ, 2023

સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (સીસીપીએ) ડાર્ક પેટર્નના નિવારણ અને નિયમન માટે માર્ગદર્શિકા બહાર પાડે છે, 2023

સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (સીસીપીએ)એ ડાર્ક પેટર્નના નિવારણ અને નિયમન માટે માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી. સીસીપીએએ ગ્રાહક સુરક્ષા ધારા, 2019ની કલમ 18(2) (1) હેઠળ માર્ગદર્શિકાઓ જારી કરી હતી, જેનો ઉદ્દેશ ગ્રાહક સુરક્ષા ધારા, 2019ની કલમ 2(28) અને 2(47) હેઠળ વ્યાખ્યાયિત "ગેરમાર્ગે દોરનારી જાહેરાતો" અથવા "ગેરવાજબી વેપાર પ્રથા"ની પ્રકૃતિમાં સમાન છેતરામણી પદ્ધતિઓ ધરાવતી શ્યામ પેટર્નનું નિયમન કરવાનો છે. માર્ગદર્શિકામાં 13 પ્રકારની ડાર્ક પેટર્નનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં ખોટી તાકીદ, બાસ્કેટ સ્નીકિંગ, કન્ફર્મ શેમિંગ, ફોર્સ્ડ એક્શન, સબસ્ક્રિપ્શન ટ્રેપ, ઇન્ટરફેસ ઇન્ટરફિયરન્સ, બાઇટ અને સ્વિચ, ડ્રિપ પ્રાઇસિંગ, ડિસ્ગાઇઝ્ડ એડવર્ટાઇઝમેન્ટ્સ અને નેગિંગ, ટ્રિક વર્ડિંગ, સાસ બિલિંગ અને રોગ માલવેરનો સમાવેશ થાય છે. માર્ગદર્શિકાઓને ગ્રાહકોના હિતોનું રક્ષણ કરવાના અને વાજબી અને પારદર્શક બજારને પ્રોત્સાહન આપવાના ઉદ્દેશ સાથે સૂચિત કરવામાં આવી છે, ખાસ કરીને વધુને વધુ વિસ્તરતા અને ઘૂસણખોરી કરતા ડિજિટલ સ્પેસમાં.

ઇ-ફાઇલિંગ તરફના પ્રયાસો

ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019ની જોગવાઈઓ હેઠળ, "edaakhil.nic.in" નામનું ગ્રાહક આયોગ ઓનલાઇન એપ્લિકેશન પોર્ટલ વિકસાવવામાં આવ્યું છે, જેથી ગ્રાહકો / હિમાયતીઓને તેમના પોતાના આરામથી ઘરેથી અથવા કોઈપણ જગ્યાએથી ઇ-દાખિલ પોર્ટલ દ્વારા ગ્રાહક ફરિયાદ ઓનલાઇન ફાઇલ કરવાની સુવિધા મળી શકે. આ ઇ-દાખીલ પોર્ટલ ફરિયાદ ફી ઓનલાઇન ભરવાની સુવિધા પણ પૂરી પાડે છે તેમજ ફી ભરવાના પુરાવા અપલોડ કરવા સાથે ઓફલાઇન ફી ભરવાનો વિકલ્પ પણ ધરાવે છે. હવે ઈ-દાખિલ પર પણ અપીલ કરી શકાશે.

અત્યાર સુધી ઇ-દાખિલ પોર્ટલ એનસીડીઆરસીમાં અને લદ્દાખને બાદ કરતાં 35 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં એક્સેસ કરી શકાશે.

કેસોનો નિકાલ

ગ્રાહક બાબતોના વિભાગ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલી વિવિધ પહેલો જેવી કે વિવિધ પ્રાદેશિક કાર્યશાળાઓ, રાજ્ય વિશિષ્ટ બેઠકો અને વિવિધ ક્ષેત્ર-વિશિષ્ટ પરિષદો, જુલાઈ 2022થી, ઘણા રાજ્યો અને જિલ્લા પંચોમાં 100 ટકાથી વધુના નિકાલ દરવાળા કેસોના ઝડપી અને કાર્યક્ષમ નિકાલ તરફ નોંધપાત્ર હકારાત્મક પરિવર્તન આવ્યું છે. આ સંદર્ભમાં, વિભાગ ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019 નો ઉદ્દેશ એટલે કે કેસોનો ઝડપી, અસરકારક અને સમયસર નિકાલ અસરકારક રીતે પ્રાપ્ત થઈ શકે તે સુનિશ્ચિત કરવા સક્રિયપણે પગલાં લઈ રહ્યું છે.

નેશનલ કન્ઝ્યુમર હેલ્પલાઇનનું નવીનીકરણ

ડિપાર્ટમેન્ટે નેશનલ કન્ઝ્યુમર હેલ્પલાઇન (એનસીએચ)માં સુધારો કર્યો છે, જે મુકદ્દમા પૂર્વેના તબક્કે ફરિયાદ નિવારણ માટે દેશભરના ગ્રાહકો સુધી પહોંચના એક જ બિંદુ તરીકે ઉભરી આવી છે. ગ્રાહકો ટોલ-ફ્રી નંબર 1915 દ્વારા 17 ભાષાઓમાં દેશભરમાંથી તેમની ફરિયાદો નોંધાવી શકે છે. આ ફરિયાદોને તેમની અનુકૂળતા મુજબ વિવિધ ચેનલો - વોટ્સએપ, એસએમએસ, મેઇલ, એનસીએચ એપ્લિકેશન, વેબ પોર્ટલ, ઉમંગ એપ્લિકેશન દ્વારા ઓમ્ની ચેનલ આઇટી સક્ષમ સેન્ટ્રલ પોર્ટલ ઇન્ટિગ્રેટેડ ફરિયાદ નિવારણ મિકેનિઝમ (આઇએનગ્રામ) પર નોંધણી કરાવી શકાય છે.

ConfoNET

વર્ષ 2007માં શરૂ કરવામાં આવેલી કોન્ફોનેટ એપ્લિકેશનને ટેકનોલોજી, સલામતી અને વપરાશમાં અપગ્રેડેશન સાથે આધુનિક બનાવવામાં આવી છે. આ અપગ્રેડેશન અને આધુનિકીકરણ વિવિધ હિસ્સેદારોના પ્રતિસાદના આધારે કરવામાં આવ્યું છે. ઈ-જાગૃતિ નામની અદ્યતન નવી સેન્ટ્રલ સોફ્ટવેર એપ્લિકેશનમાં અપગ્રેડેડ સ્ટેટ ઓફ ધ આર્ટથી કન્ઝ્યુમર કેસ મેનેજમેન્ટ પ્રક્રિયામાં નોંધપાત્ર સુધારો થશે. આ નવી એપ્લિકેશનમાં એક જ પ્લેટફોર્મ પર સીએમએસ, ઓસીએસ, ઇ-દાખીલ અને એનસીડીઆરસી મોડ્યુલોને એકીકૃત કરવામાં આવ્યા છે.

ઉપભોક્તાઓની સુવિધા માટે અને તેમના ઘરઆંગણે ન્યાય લાવવાના આદેશ સાથે, એનસીડીઆરસીની 10 બેંચ અને એસસીડીઆરસીની 35 બેંચોમાં વીડિયો કોન્ફરન્સિંગ સુવિધાઓ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે. આ નવી સેવા ગ્રાહક પંચોને હાઇબ્રિડ સુનાવણી મારફતે કેસોની સુનાવણી કરવામાં મદદ કરશે, જે અરજદારો, વકીલો અને સંસ્થાઓના દૂરના દેખાવમાં મદદ કરશે અને મોટી સંખ્યામાં કેસોના ઝડપી નિકાલ અને સુનાવણીને ટેકો આપશે. વીસી સુવિધાઓ ખરીદવાનો ઓર્ડર આપવામાં આવ્યો છે અને સેવાઓ ૨૦૨૩ ની શરૂઆતમાં ગ્રાહકોને ઉપલબ્ધ થશે.

ધોરણોની રચના

દરમિયાન એપ્રિલ 2023 – 25 નવેમ્બર 2023, 1320 ધોરણો (455 નવી અને 865 સુધારેલ) ઘડવામાં આવ્યા હતા અને 2118 ધોરણોની સમીક્ષા કરવામાં આવી હતી. 25 નવેમ્બર 2023ના રોજ અમલમાં રહેલા ધોરણોની કુલ સંખ્યા 22320 છે. 8500 ભારતીય ધારાધોરણો આઇએસઓ/આઇઇસી ધારાધોરણો સાથે સુસંગત છે.

સ્ટાન્ડર્ડ્સ ડેવલપમેન્ટમાં નવી પહેલ: સ્ટાન્ડર્ડ્સ નેશનલ એક્શન પ્લાન (SNAP) 2022-27

ભારતની નેશનલ સ્ટાન્ડર્ડ્સ બોડી (એનએસબી) તરીકેની જવાબદારી અસરકારક રીતે અદા કરવા બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ (બીઆઇએસ)એ સ્ટાન્ડર્ડ્સ નેશનલ એક્શન પ્લાન (એસએનએપી) 2022-27 વિકસાવ્યો હતો, જેને કેન્દ્રીય ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ, ટેક્સટાઇલ્સ અને વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રી શ્રી પિયુષ ગોયલે 06 જાન્યુઆરી, 2023ના રોજ ઔપચારિક રીતે બહાર પાડ્યો હતો.

બીઆઈએસે આ એક્શન પ્લાન વિકસાવવા માટે હિસ્સેદારોની વિસ્તૃત પરામર્શ હાથ ધરી છે. સરકારી નીતિઓ અને પ્રાથમિકતાઓ પર પણ યોગ્ય વિચારણા કરવામાં આવી છે. ઓળખાયેલા વિષયો/ધોરણોના વિકાસના વિષયો પર માનકીકરણના કાર્યને અગ્રતા આપવા માટે, આ સંદર્ભમાં ઉપલબ્ધ આઇએસઓ માર્ગદર્શિકાઓ સામે ગૌણ સંશોધનની પ્રક્રિયા દ્વારા રાષ્ટ્રીય સામાજિક-આર્થિક જરૂરિયાતોનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવ્યું હતું. એસએનએપી 2022-27માં કુલ 34 ક્ષેત્રો, 138 ફિલ્ડ્સ અને 533 વિષય ક્ષેત્રોની ઓળખ કરવામાં આવી છે.

હોલમાર્કિંગ તરફના પ્રયાસો

1 એપ્રિલ, 2023 થી 25 નવેમ્બર, 2023 ના સમયગાળા દરમિયાન હોલમાર્કિંગ નોંધણીની સંખ્યા 1,60,866 થી વધીને 1,84,296 થઈ ગઈ છે જ્યારે બીઆઈએસ માન્યતા પ્રાપ્ત એસેઇંગ અને હોલમાર્કિંગ કેન્દ્રોની સંખ્યા 1403 થી વધીને 1499 થઈ ગઈ છે. આ સમયગાળા દરમિયાન 26 ઓફ-સાઇટ કેન્દ્રોને પણ માન્યતા આપવામાં આવી હતી. આ જ સમયગાળા દરમિયાન સોના-ચાંદીની જ્વેલરી/કલાકૃતિઓની 10.39 કરોડ ચીજવસ્તુઓને હોલમાર્ક કરવામાં આવી છે.

સોનાના દાગીના/કલાકૃતિઓના ફરજિયાત હોલમાર્કિંગ માટે ક્વોલિટી કન્ટ્રોલ ઓર્ડરમાં સુધારો ભારત સરકાર દ્વારા 06 સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ જારી કરવામાં આવ્યો હતો, જેણે ફરજિયાત હોલમાર્કિંગ હેઠળ આવરી લેવાયેલા જિલ્લાઓની સંખ્યા દેશના 288 જિલ્લાઓથી વધારીને 343 જિલ્લાઓ કરી દીધી છે, જ્યાં 01 જૂન, 2022થી ઓછામાં ઓછું એક એસેઇંગ અને હોલમાર્કિંગ સેન્ટર છે.

ફરજિયાત હોલમાર્કિંગ ઓર્ડરના અમલીકરણને ધ્યાનમાં રાખીને, એએચસીમાં એસેઇંગ અને હોલમાર્કિંગ પ્રવૃત્તિઓના ઓટોમેશન માટે નવી ઓનલાઇન સિસ્ટમ 01 જુલાઈ 2021થી છ અંકના એચયુઆઈડી (હોલમાર્કિંગ યુનિક આઈડી) ના નવા હોલમાર્ક સાથે કાર્યરત કરવામાં આવી હતી. હોલમાર્કિંગ માટે એચયુઆઈડી આધારિત સિસ્ટમ શરૂ કરવામાં આવી ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં 25 નવેમ્બર 2023 સુધીમાં સોનાની જ્વેલરી/કલાકૃતિઓની 30.54 કરોડ ચીજવસ્તુઓને હોલમાર્ક કરવામાં આવી છે.

આઇએસ 1417:2016 મુજબ 999 અને 995ની સુંદરતામાં ગોલ્ડ બુલિયનનું હોલમાર્કિંગ ઓક્ટોબર 2015માં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ યોજના હેઠળ, 25 નવેમ્બર, 2023 સુધીમાં રિફાઈનરીઓ / ભારત સરકાર મિન્ટ ફોર ગોલ્ડ બુલિયન અને સિક્કા માટે અત્યાર સુધીમાં 50 લાઇસન્સ આપવામાં આવ્યા છે.

ભારત સરકારે 05 નવેમ્બર, 2015ના રોજ ગોલ્ડ મુદ્રીકરણ યોજના શરૂ કરી હતી. અત્યાર સુધીમાં 48 એએન્ડએચ કેન્દ્રો અને એક જ્વેલર્સ કલેક્શન એન્ડ પ્યોરિટી ટેસ્ટિંગ સેન્ટર્સ (સીપીટીસી) તરીકે કામ કરવા માટે લાયક ઠર્યા છે. · હોલમાર્કિંગ માટેની યોજના યોજના હેઠળ, આ સમયગાળા દરમિયાન, ત્રણ એએચસીને અપૂર્ણ સ્થળે કેન્દ્ર સ્થાપિત કરવા માટે કેન્દ્રીય સહાય પૂરી પાડવામાં આવી હતી. ક્ષમતા નિર્માણમાં એક કાર્યક્રમ બી.આઈ.એસ. અધિકારીઓની તાલીમ માટેનો હતો.

02-03 નવેમ્બર 2023ના રોજ નવી દિલ્હીમાં જી 20 સ્ટાન્ડર્ડ્સ ડાયલોગ 2023

ભારતના જી-20ના પ્રમુખપદના માળખાની અંદર બીઆઇએસએ 02-03 નવેમ્બર, 2023ના રોજ ભારત મંડપમ, આઇટીપીઓ, નવી દિલ્હી, ભારત ખાતે જી20 સ્ટાન્ડર્ડ્સ ડાયલોગ 2023નું આયોજન કર્યું હતું. સંવાદમાં અન્વેષણ કરવામાં આવ્યું હતું કે 'ઝીરો ડિફેક્ટ અને ઝીરો ઇફેક્ટ' પ્રાપ્ત કરવા માટે સમાવિષ્ટ માનકીકરણ અને સારી નિયમનકારી પદ્ધતિઓ દ્વારા સ્થિરતાને કેવી રીતે ધ્યાન આપી શકાય છે. આ કાર્યક્રમનું આયોજન ગ્રાહક બાબતો, ખાદ્ય અને જાહેર વિતરણ મંત્રાલય તથા વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલય, ભારત સરકારના સહયોગ અને માર્ગદર્શન સાથે કરવામાં આવ્યું હતું. આ સંવાદમાં ઇન્ટરનેશનલ ઓર્ગેનાઇઝેશન ફોર સ્ટાન્ડર્ડાઇઝેશન (આઇએસઓ), ઇન્ટરનેશનલ ઇલેક્ટ્રોટેકનિકલ કમિશન (આઇઇસી) અને ઇન્ટરનેશનલ ટેલિકમ્યુનિકેશન યુનિયન (આઇટીયુ), જી20 સભ્યોની રાષ્ટ્રીય સ્ટાન્ડર્ડ બોડીઝનાં આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિનિધિમંડળો અને આમંત્રિત દેશો અને મિશન, મંત્રાલયો, નિયમનકારી સંસ્થાઓ, એક્રેડિટેશન બોડીઝ, ઉદ્યોગ, ઉદ્યોગ, એસોસિએશનો, પ્રયોગશાળાઓ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને ભારતની અંદર કન્ઝ્યુમર ઓર્ગેનાઇઝેશન્સનાં નેતૃત્વમાં ઉત્સાહપૂર્ણ પ્રતિસાદ અને સહભાગિતા જોવા મળી હતી. આ સંવાદમાં ૭૫૦ જેટલા પ્રતિનિધિઓએ ભાગ લીધો હતો. જી20 સ્ટાન્ડર્ડ ડાયલોગમાં ઉદઘાટન સમારંભ અને ત્રણ ટેકનિકલ સત્રોનો સમાવેશ થાય છે, ત્યારબાદ 'ઝીરો ડિફેક્ટ એન્ડ ઝીરો ઇફેક્ટ' કાર્યક્રમનાં સમાપન સત્રમાં જી20નાં સભ્યો અને આમંત્રિતો દ્વારા ટિપ્પણી કરવામાં આવી હતી.

લીગલ મેટ્રોલોજી તરફનાં પગલાં

લીગલ મેટ્રોલોજી દ્વારા પ્રદાન કરવામાં આવતી સેવાઓ માટે ઓનલાઇન પોર્ટલઃ

લીગલ મેટ્રોલોજી હેઠળ પ્રદાન કરવામાં આવતી તમામ સેવાઓ પોર્ટલો દ્વારા ઓનલાઇન છે. આ પોર્ટલો વ્યવસાય કરવામાં સરળતા અને પાલનનો ભાર ઘટાડવા માટે છે. પ્રમાણપત્રનું કાર્ય ખૂબ જ ઝડપી બન્યું છે અને એપ્લિકેશન વગેરે સબમિટ કરવાનો સમય ઘટાડે છે.

એનએસડબલ્યુએસ પોર્ટલઃ લીગલ મેટ્રોલોજી દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવતી નીચેની બે સેવાઓ પોર્ટલ પર www.nsws.gov.in

• (ક) વજન અને માપના મોડેલની મંજૂરી
• (બી) પ્રિ-પેકેજ્ડ કોમોડિટીઝના ઉત્પાદકો / પેકર્સ / આયાતકારોની નોંધણી
• (ii) www.lm.doca.gov.in ગ્રાહક બાબતોના વિભાગ દ્વારા વિકસિત પોર્ટલનો ઉપયોગ નીચેની બાબતો માટે અરજીઓ સબમિટ કરવા / પ્રમાણપત્રો આપવા માટે થાય છે:
• (ક) કંપનીના ડિરેક્ટરની નિયુક્તિ
• (b) કાયદાની કલમ 19 હેઠળ વેઇટિંગ અને માપણીના સાધનની આયાતની નોંધણી

વેપાર-વાણિજ્ય કરવાની સરળતા માટેના નિયમો હેઠળ નીચે મુજબના સુધારા કરવામાં આવ્યા છેઃ

લીગલ મેટ્રોલોજી એક્ટ, 2009ની કલમ 49 કંપનીઓને તેના કોઈ પણ ડિરેક્ટરને કંપનીના વ્યવસાય માટે જવાબદાર વ્યક્તિ તરીકે નિયુક્ત કરવાની મંજૂરી આપે છે. વિવિધ ઉદ્યોગો તરફથી વિનંતી કરવામાં આવી હતી કે, જે વ્યક્તિને ખરેખર સ્થાપના અથવા શાખાની સત્તા અને જવાબદારી છે તેને નામાંકિત કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવે. અનુપાલનના ભારણને ઘટાડવા માટે, લીગલ મેટ્રોલોજી (જનરલ) રૂલ્સ, 2011 માં સુધારો કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં કોઈ પણ સંસ્થા અથવા શાખામાં વિવિધ સંસ્થાઓ અથવા શાખાઓ અથવા વિવિધ એકમોમાં વિવિધ એકમો ધરાવતી કંપનીઓને એવા અધિકારીની નિમણૂક કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી છે જેની પાસે સંસ્થાઓ અથવા શાખાઓ અથવા વિવિધ એકમોની પ્રવૃત્તિઓના આયોજન, નિર્દેશન અને નિયંત્રણ માટેની સત્તા અને જવાબદારી હોય તેવા અધિકારીની નિમણૂક કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી છે.

લીગલ મેટ્રોલોજી (પેકેજ્ડ કોમોડિટીઝ) રૂલ્સ, 2011માં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો, જેથી ઇલેક્ટ્રોનિક પ્રોડક્ટ્સ ઉદ્યોગોને પેકેજમાં જ જાહેર કરવામાં ન આવે તો, ક્યૂઆર કોડ દ્વારા ડિજિટલ ફોર્મમાં કેટલીક ફરજિયાત ઘોષણાઓ જાહેર કરી શકે. આ મંજૂરી આ ડિજિટલ યુગમાં ટેકનોલોજીના વધુ ઉપયોગને ક્યુઆર કોડ દ્વારા ફરજિયાત ઘોષણા કરવા માટે સક્ષમ બનાવવા માટે છે, જેને ઘોષણાઓ જોવા માટે સ્કેન કરી શકાય છે.

લીગલ મેટ્રોલોજી (પેકેજ્ડ કોમોડિટીઝ) રૂલ્સ, 2011માં સુધારો કરીને પ્રિ-પેકેજ્ડ કોમોડિટીઝ પર મહિના અને વર્ષનું ઉત્પાદન જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું અને ગ્રાહકોના હિતમાં ઇ-કોમર્સ મારફતે ઓર્ડર કરવામાં આવેલી ઢીલી ચીજવસ્તુઓ માટે કેટલીક જાહેરાતો કરવામાં આવી હતી.

જન વિશ્વાસ (જોગવાઈઓમાં સુધારા) બિલ, 2023 ને 2023ના અધિનિયમ નંબર 18 તરીકે પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું છે. બિલમાં કાયદાકીય મેટ્રોલોજી એક્ટ, 2009 સહિત 19 મંત્રાલયો/વિભાગોના 42 કાયદાઓમાં સુધારા સામેલ છે. ઉપરોક્ત કાયદા હેઠળ લીગલ મેટ્રોલોજી એક્ટ, 2009ની 7 કલમોને ડીક્રિમિનલાઇઝ કરવામાં આવી છે.

જન વિશ્વાસ (જોગવાઈઓમાં સુધારો) ધારા, 2023ની કલમ 1ની પેટાકલમ (2) અનુસાર સંબંધિત મંત્રાલયો/વિભાગો જાહેરનામું બહાર પાડી શકે છે, જેમાં સુધારાના અમલીકરણની તારીખ સંબંધિત મંત્રાલયો/વિભાગો નક્કી કરી શકે છે. ઉપરોક્ત જાહેરનામું બહાર પાડવામાં આવ્યું છે અને ઉપરોક્ત સુધારો 01.10.2023 થી અમલમાં છે.

ઓ.આઈ.એમ.એલ. એ એક આંતરસરકારી સંસ્થા છે જેની સ્થાપના ૧૯૫૫માં કરવામાં આવી હતી

1956માં તેના સભ્ય બન્યા. તેમાં 63 સભ્ય રાષ્ટ્રો અને 64 અનુરૂપ સભ્યો છે. આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં વજન અથવા માપને વેચવા માટે ઓ.આઈ.એમ.એલ. પેટર્ન મંજૂરી પ્રમાણપત્ર ફરજિયાત છે. ભારત હવે વિશ્વમાં ક્યાંય પણ વજન અને માપદંડોના વેચાણ માટે આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સ્વીકૃત ઓ.આઈ.એમ.એલ. સર્ટિફિકેટ આપવા માટે અધિકૃત બની ગયો છે.

સ્થાનિક ઉત્પાદકો હવે વધારાની પરીક્ષણ ફી લીધા વિના વિશ્વભરમાં તેમના વજન અને માપન સાધનની નિકાસ કરી શકે છે, જેના પરિણામે ખર્ચમાં નોંધપાત્ર બચત થાય છે. ભારત અમારા પ્રમાણિત આર.આર.એસ.એલ. પાસેથી ઓ.આઈ.એમ.એલ. પેટર્ન મંજૂરી પ્રમાણપત્રો આપીને વિદેશી ઉત્પાદકોને પણ ટેકો આપી શકે છે. વિદેશી ઉત્પાદકોને વજન અને માપણીના સાધનના ઓ.આઈ.એમ.એલ. મંજૂરી પ્રમાણપત્રો જારી કરીને ભારત ફી વગેરેની દ્રષ્ટિએ ફોરેક્સ પણ જનરેટ કરશે.

ભારત હવે ઓઆઈએમએલની મંજૂરીના પ્રમાણપત્રો જારી કરવા માટે અધિકૃત, વિશ્વભરમાં 13મો દેશ તરીકે ઓસ્ટ્રેલિયા, સ્વિટ્ઝર્લેન્ડ, ચીન, ચેક રિપબ્લિક, જર્મની, ડેન્માર્ક, ફ્રાન્સ, યુનાઇટેડ કિંગડમ, જાપાન, નેધરલેન્ડ્સ, સ્વીડન અને સ્લોવેકિયા સહિતના દેશોના વિશિષ્ટ જૂથમાં જોડાય છે.

ઇ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ સહિત તમામ ચીજવસ્તુઓ માટે મૂળ દેશની જોગવાઈનું પાલન

1. ગ્રાહકોના હિતમાં તમામ આયાતકારોએ જાહેર કરવું જરૂરી છે મૂળ દેશ ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ સહિત આયાતી ઉત્પાદનો માટે
2. ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ પર ફરજિયાત માહિતી જાહેર કરવાના નિયમોની જોગવાઈઓનું પાલન ન કરવા બદલ ઇ-કોમર્સ કંપનીઓને વિવિધ નોટિસ ફટકારવામાં આવી છે
3. જે ઉલ્લંઘન કરનારાઓએ ગુનો વધાર્યો નથી તેમની સામેના કેસ કાયદાની અદાલતમાં દાખલ કરવામાં આવી રહ્યા છે.

જારી કરવામાં આવેલી પરામર્શોઃ

1. તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના કન્ટ્રોલર્સ ઓફ લીગલ મેટ્રોલોજીને ગ્રાહકો/વપરાશકર્તાઓના હિતમાં "વેલ્ડિંગ રોડના વ્યાસ (જરૂરી ધોરણ મુજબ)ના વજનમાં વેલ્ડિંગ ઇલેક્ટ્રોડ્સને પેક કરવા અને વેચવા માટે ઉત્પાદકો/ આયાતકારો/પેકર્સમાં જાગૃતિ લાવવા માટે એક એડવાઇઝરી જારી કરવામાં આવી હતી.

2. તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના કન્ટ્રોલર્સ ઑફ લીગલ મેટ્રોલોજીને એક સલાહકાર/નિર્દેશ જારી કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં રિટેલ વેચાણ માટે સર્જિકલ અને ઔદ્યોગિક મોજાઓ લીગલ મેટ્રોલોજી (પેકેજ્ડ કોમોડિટીઝ) નિયમો, 2011 હેઠળ કરવામાં આવેલી જોગવાઈઓનું પાલન કરે છે તેની ખાતરી કરવા ફિલ્ડ અધિકારીઓને સૂચના આપવામાં આવી હતી. તે ધ્યાનમાં આવ્યું હતું કે કાનૂની મેટ્રોલોજી (પેકેજ્ડ કોમોડિટીઝ) નિયમો, 2011 હેઠળ જરૂરી ફરજિયાત ઘોષણાઓનું ઉલ્લંઘન કરીને દેશમાં સર્જિકલ અને ઔદ્યોગિક મોજાની નકલી ગુણવત્તાની આયાત અને વેચાણ કરવામાં આવી રહ્યું છે.

3. તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનાં કન્ટ્રોલર્સ ઑફ લીગલ મેટ્રોલોજીને એક સલાહકાર/દિશાનિર્દેશ ઇશ્યૂ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં કાયદાકીય મેટ્રોલોજી (પેકેજ્ડ કોમોડિટીઝ) નિયમો, 2011ની જોગવાઈઓનું પાલન સુનિશ્ચિત કરવા ફિલ્ડ અધિકારીઓને સૂચના આપવાની વિનંતી કરવામાં આવી હતી. એવી પણ વિનંતી કરવામાં આવી હતી કે જો સરકાર / એનપીપીએ / અન્ય કોઈ વૈધાનિક સંસ્થા દ્વારા કિંમતોમાં સુધારો કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવે છે, તો ઉદ્યોગોને સરકાર / એનપીપીએ / અન્ય કોઈ વૈધાનિક સંસ્થા દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા જાહેરનામા મુજબ કિંમતોમાં સુધારો કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી શકે છે.

4. પેટ્રોલિયમ ઉદ્યોગોને પડતી મુશ્કેલીઓને સમજવા અને વેપાર-વાણિજ્ય કરવામાં સરળતા માટે ૯-૬-૨૦૨૩ના રોજ નવી દિલ્હીના વિજ્ઞાન ભવન ખાતે ગોળમેજી કાર્યશાળાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. કાર્યશાળા પછી ગ્રાહકો અને રિટેલ ડીલરોના હિતમાં રાજ્ય સરકારો અને ઓઇલ માર્કેટિંગ કંપનીઓને વિવિધ સલાહ/નિર્દેશો જારી કરવામાં આવ્યા હતા.

ગ્રાહક જાગૃતિ તરફના પ્રયાસો

• ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ (ડીઓસીએ) ગ્રાહકો અને જાહેર જનતાના લાભ માટે નીતિઓનો અમલ કરે છે, ગ્રાહક સુરક્ષાને મજબૂત બનાવે છે અને પ્રક્રિયામાં જાગૃતિ લાવે છે. ગ્રાહક અધિકારો અને માહિતી પ્રવૃત્તિને આગળ વધારવાના આ ઉદ્દેશ તરફ ડોકાએ વિવિધ પહેલ હાથ ધરી છે. ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને પછાત વિસ્તારોમાં, આ પહેલો વિશે ગ્રાહકોમાં જાગૃતિ લાવવી જરૂરી છે, જેથી ગ્રાહકો આ પહેલોનો લાભ લઈ શકે અને તેમની પસંદગીઓ વિશે વધુ સારી રીતે માહિતગાર થઈ શકે.
• ગ્રાહક જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવાના મહત્વને સમજીને ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ (ડીઓસીએ) "જાગો ગ્રાહક જાગો" શીર્ષક હેઠળ દેશવ્યાપી મલ્ટિમીડિયા જાગૃતિ અભિયાન ચલાવી રહ્યું છે. સરળ સંદેશાઓ દ્વારા, ગ્રાહકોને કપટપૂર્ણ પ્રથાઓ અને સમસ્યાઓ અને નિવારણ મેળવવા માટેની પદ્ધતિથી વાકેફ કરવામાં આવે છે.
• ડિપાર્ટમેન્ટ "જાગૃતિ"નો નવો માસ્કોટ આ ઝુંબેશને મજબૂત કરવા અને તમામ ગ્રાહકો સાથે સારી રીતે સંકળાયેલી ટોચની જાગૃતિને મજબૂત બનાવવા માટે શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. ડિપાર્ટમેન્ટ બ્રાન્ડના પુનઃ અમલીકરણ માટે તેના તમામ મીડિયા અભિયાનોમાં "જાગૃતિ" માસ્કોટની સાથે "જાગૃતિ" માસ્કોટનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે અને ગ્રાહક જાગૃતિ ટેગલાઇન સાથે સંકલન સાધી રહ્યું છે.
• ઓડિયો સ્પોટ (આરજે દ્વારા લાઇવ મેસેજ) ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયો (એઆઇઆર) મારફતે ચલાવવામાં આવ્યા હતા, જેથી વિવિધ વિષયો પર ગ્રાહક જાગૃતિ લાવી શકાય. વિભાગે એશિયા કપ ક્રિકેટ ટૂર્નામેન્ટ, 2023 અને આઇસીસી ક્રિકેટ વર્લ્ડ કપ, 2023 દરમિયાન ગ્રાહક જાગૃતિ સંબંધિત જિંગલ્સ પ્રસારિત કર્યા હતા.
• દૂરદર્શન નેટવર્કની ડીડી રાષ્ટ્રીય અને પ્રાદેશિક ચેનલો પર ગ્રાહક જાગૃતિ લાવવા માટેના વિડિઓ ફોલ્લીઓનું પ્રસારણ કરવામાં આવ્યું છે.
• વિભાગ ગ્રાહક જાગૃતિ ફેલાવવા માટે સ્ક્રીન પર વીડિયો સ્પોટ ચલાવીને ટાયર 2 અને ટાયર 3 શહેરોમાં દેશભરના સિનેમા થિયેટરોનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે.
• વધેલા ડિજિટલાઇઝેશનને કારણે, સોશિયલ મીડિયા, એક મજબૂત પ્રભાવ છે અને વ્યક્તિ અથવા સમાજને સંવેદનશીલ બનાવવામાં મદદ કરે છે. ગ્રાહક સુરક્ષા ધારા, 2019 પર ક્રિએટિવ્સ અને ઓડિયો/વિઝ્યુઅલ સ્વરૂપે નિયમિત પોસ્ટ તથા વિભાગની અન્ય પહેલોને વિભાગનાં સોશિયલ મીડિયા હેન્ડલ્સ https://twitter.com/jagograhakjago,https://www.facebook.com/ConsumerAdvocacy/ https://www.instagram.com/consumeraffairs_goi/, કૂ અને પબ્લિક એપ પ્લેટફોર્મ પર અપલોડ કરવામાં આવે છે, જેથી ગ્રાહકોને શિક્ષિત અને સશક્ત બનાવી શકાય. આ ટ્વીટ્સ ગ્રાહકોને નિવારણ મિકેનિઝમ સહિતની સંબંધિત માહિતી મેળવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
• આ વિભાગ વિવિધ મેળાઓ/તહેવારો/કાર્યક્રમોમાં ભાગ લે છે, જેથી દેશના પછાત વિસ્તારોમાં રહેતા લોકો ખાસ કરીને તે કાર્યક્રમો/મેળાઓ/તહેવારોમાં એકઠા થતા ગ્રાહકોમાં જાગૃતિ આવે. વિભાગે નવી દિલ્હીમાં યોજાયેલા ઇન્ડિયા ઇન્ટરનેશનલ ટ્રેડ ફેર (આઇઆઇટીએફ) - 2023 માં ભાગ લીધો છે, જેમાં મેળાના સમયગાળા દરમિયાન ટિકિટો અને હોર્ડિંગ્સ પર પ્રચાર કરવામાં આવ્યો છે.
• જાગૃતિ અભિયાનમાં રાજ્ય સરકારોની સક્રિય ભાગીદારી ગ્રામીણ, અંતરિયાળ અને પછાત વિસ્તારોમાં આંદોલનને આગળ વધારવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ છે એ હકીકતને ધ્યાનમાં રાખીને રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશની સરકારો ગ્રાહક જાગૃતિનાં ક્ષેત્રને વિસ્તૃત કરવા સક્રિયપણે સંકળાયેલી છે. આ વિભાગે નાગાલેન્ડ હોર્નબિલ ફેસ્ટિવલ, 2023માં સ્ટેટ ઓફ નાગાલેન્ડ મારફતે ભાગ લીધો છે.

YP/GP