પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે સોળમા નાણાં પંચની શરતોને મંજૂરી આપી છે.

સોળમા નાણાં પંચ માટે સંદર્ભની શરતો યોગ્ય સમયે સૂચિત કરવામાં આવશે. 16મા નાણાં પંચની ભલામણો, સરકારની સ્વીકૃતિ પર, 1 એપ્રિલ, 2026થી શરૂ થતા પાંચ (5) વર્ષના સમયગાળાને આવરી લેશે.

બંધારણોની કલમ 280(1)માં જણાવવામાં આવ્યું છે કે, કેન્દ્ર અને રાજ્યો વચ્ચે કરવેરાની ચોખ્ખી આવકની વહેંચણી પર ભલામણ કરવા માટે નાણાં પંચની રચના કરવા માટેની પદ્ધતિઓ, આ પ્રકારની આવકનાં સંબંધિત હિસ્સાનાં રાજ્યો વચ્ચે ફાળવણી; અનુદાન-ઇન-એઇડ અને રાજ્યોની આવક અને એવોર્ડના સમયગાળા દરમિયાન પંચાયતોના સંસાધનોને પૂરક બનાવવા માટે જરૂરી પગલાં.

પંદરમા નાણાપંચની રચના 27 નવેમ્બર, 2017ના રોજ કરવામાં આવી હતી. તેણે તેના વચગાળાના અને અંતિમ અહેવાલો મારફતે 1 એપ્રિલ, 2020થી શરૂ થતા છ વર્ષના સમયગાળાને આવરી લેતી ભલામણો કરી હતી. પંદરમા નાણાં પંચની ભલામણો નાણાકીય વર્ષ 2025-26 સુધી માન્ય છે.

સોળમા નાણાં પંચ માટે સંદર્ભની શરતો:

નાણાં પંચ નીચેની બાબતો અંગે ભલામણો કરશે, એટલે કેઃ

1. કરવેરાની ચોખ્ખી આવકની સંઘ અને રાજ્યો વચ્ચેની વહેંચણી, જે બંધારણના પ્રકરણ 1, ભાગ 12 હેઠળ તેમની વચ્ચે વહેંચવામાં આવી છે, અથવા હોઈ શકે છે, અને આવી આવકના સંબંધિત હિસ્સાના રાજ્યો વચ્ચે ફાળવણી;
2. ભારતના એકત્રિત ભંડોળમાંથી રાજ્યોની આવકની ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડને નિયંત્રિત કરવા માટેના સિદ્ધાંતો અને તે કલમના ખંડ (1) ની જોગવાઈમાં ઉલ્લેખિત સિવાયના હેતુઓ માટે બંધારણની કલમ 275 હેઠળ તેમની આવકની ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડ દ્વારા રાજ્યોને ચૂકવવાની રકમ; અને
3. રાજ્યના નાણાં પંચ દ્વારા કરવામાં આવેલી ભલામણોના આધારે રાજ્યની પંચાયતો અને નગરપાલિકાઓના સંસાધનોની પૂર્તિ માટે રાજ્યના એકત્રિત ભંડોળમાં વધારો કરવા માટે જરૂરી પગલાં લેવાની જરૂર છે.

કમિશન આપત્તિ વ્યવસ્થાપન ધારા, 2005 (2005નો 53મો) હેઠળ રચાયેલા ભંડોળના સંદર્ભમાં આપત્તિ વ્યવસ્થાપનની પહેલોને ધિરાણ આપવા પર વર્તમાન વ્યવસ્થાઓની સમીક્ષા કરી શકે છે અને તેના પર યોગ્ય ભલામણો કરી શકે છે.

પંચ તેનો અહેવાલ ઓક્ટોબર, 2025ના 31મા દિવસ સુધીમાં ઉપલબ્ધ કરાવશે, જેમાં 1 એપ્રિલ, 2026ના રોજ શરૂ થતાં પાંચ વર્ષના સમયગાળાને આવરી લેવામાં આવશે.

પાશ્વભાગ:

પંદરમા નાણાં પંચ (15મુ એફસી)ની રચના 27.11.2017ના રોજ 2020-21થી 2024-25ના પાંચ વર્ષના ગાળા માટે ભલામણો કરવા માટે કરવામાં આવી હતી. 29.11.2019 ના રોજ, 15મા એફસીના ટીઓઆરમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં કમિશનને બે અહેવાલો રજૂ કરવાની જરૂર હતી, જેમાં નાણાકીય વર્ષ 2020-21 માટે પ્રથમ અહેવાલ અને 2021-22 થી 2025-26ના વિસ્તૃત સમયગાળા માટે અંતિમ અહેવાલ. પરિણામે 15મા એફસીએ 2020-21થી 2025-26 સુધીના છ વર્ષના સમયગાળા માટે પોતાની ભલામણો કરી હતી.

નાણાં પંચને તેમની ભલામણો કરવામાં સામાન્ય રીતે લગભગ બે વર્ષનો સમય લાગે છે. બંધારણની કલમ 280ના ખંડ (1) મુજબ નાણાં પંચની રચના દર પાંચમા વર્ષે અથવા તે પહેલાં કરવાની હોય છે. જો કે, 15મા એફસીની ભલામણો 31 માર્ચ 2026 સુધીના છ વર્ષના સમયગાળાને આવરી લે છે, તેથી હવે 16મા એફસીની રચના કરવાની દરખાસ્ત છે. આ નાણાં પંચને તેની ભલામણોના સમયગાળા અગાઉનાં સમયગાળા અગાઉનાં સમયગાળા માટે તાત્કાલિક સમયગાળા માટે સંઘ અને રાજ્યોની નાણાકીય બાબતો પર વિચાર કરવા અને તેનું મૂલ્યાંકન કરવા સક્ષમ બનાવશે. આ સંદર્ભમાં, એ ઉલ્લેખ કરવો યોગ્ય છે કે એવા દાખલા છે કે જ્યાં દસમા નાણાં પંચના છ વર્ષ પછી અગિયારમા નાણાં પંચની રચના કરવામાં આવી હતી. એ જ રીતે ચૌદમા નાણાપંચની રચના તેરમા નાણાંપંચના પાંચ વર્ષ અને બે મહિના બાદ કરવામાં આવી હતી.

21.11.2022ના રોજ નાણાં મંત્રાલયમાં 16માં એફસીના એડવાન્સ સેલની રચના કરવામાં આવી હતી, જે પ્રાથમિક કામગીરી પર દેખરેખ રાખશે, જે કમિશનની ઔપચારિક રચના બાકી છે.

પછી નાણાં સચિવ અને સચિવ (ખર્ચ)ની અધ્યક્ષતામાં એક કાર્યકારી જૂથની રચના કરવામાં આવી હતી, જેમાં સચિવ (આર્થિક બાબતો), સચિવ (મહેસૂલ), સચિવ (નાણાકીય સેવાઓ), મુખ્ય આર્થિક સલાહકાર, નીતિ આયોગનાં સલાહકાર અને અધિક સચિવ (બજેટ)નો સમાવેશ થાય છે, જેનો ઉદ્દેશ સંદર્ભની શરતો (ટીઓઆર)ની રચનામાં મદદ કરવાનો છે. પરામર્શ પ્રક્રિયાના ભાગરૂપે, રાજ્ય સરકારો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (વિધાનસભા સાથે) પાસેથી ટીઓઆર પર અભિપ્રાયો અને સૂચનો માંગવામાં આવ્યા હતા, અને જૂથ દ્વારા યોગ્ય રીતે વિચાર-વિમર્શ કરવામાં આવ્યો હતો.

CB/GP/JD