U Myntri Rangbah Duh, u Narendra Modi u la leit jngoh ia ka ISRO Telemetry Tracking and Command Network (ISTRAC) ha Bengaluru hadien ba u la wanphai na Greece bad u la ai jingkren ia ka kynhun ISRO halor ka jongjop jong ka Chandrayaan-3. U Myntri Rangbah Duh u la iakynduh bad iakren bad ki stad science ka ISRO kiba la iadon bynta ha ka Chandrayaan-3 mission kiba la ai jingtip ia u shaphang ki jingshem bad ka jingiaid shakhmat jong ka Chandrayaan-3 Mission.

Ha ka jingai jingkren ia ki stad science, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba u la dap da ka jingkmen ban don ha ka ISRO Telemetry Tracking and Command Network (ISTRAC) ha Bengaluru bad u la ong ba kum kine ki por ki long kiba kyrpang ha kaba ka met bad ka mynsiem ka dap da ka jingkmen. U la kren shaphang ki katto katne ki khyllipmat ha ka jingim jong ki briew ha kaba kim lah ban ap shuh, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba u la sngew kumne ha ka por ba u leit sha South Africa bad Greece bad u la ong ba ki jingmut jingpyrkhat jong u ki sah beit ha ka Chandrayaan 3 Mission baroh shipor. U la kdew sha ka jingpynthut ia ki stad science ka ISRO namar ka jingleit kynsan jong u sha ka ISTRAC, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba u la kwah palat ban ai khublei ia ki stad science kiba la trei shitom, kiba shlur bad kiba ai met bad mynsiem ia ka kam.

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba kane kam dei ka jingjop kaba rit. U la ong ba kane ka jingjop ka wanrah ia ka bor science jong ka India bad ka rah ia kane sha ka haw haw ka bym kut. “Ka India ka la poi sha u bnai, ngi la buh ia ka burom jong ka ri ha u bnai,” la ong u Myntri Rangbah Duh. “Kane ka dei ka India kaba mynta ka bym don jingsheptieng bad kaba skhem ha ka kam. Kane ka dei ka India kaba pyrkhat thymmai ha ka rukom kaba pher, ka India kaba leit sha ka jaka kaba dum bad wanrah ia ka jingshai ha ka pyrthei. Kane ka India kan wanrah ia ki jingpynbeit ia ki jingeh kiba khraw jong ka pyrthei ha ki spah snem ba 21,” u la bynrap.

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka khyllipmat jong ka jingpoi ka Chandrayaan 3 ha u bnai ka dei ka ban neh shirta ha ka jingmut jingpyrkhat jong ka ri. “Ka khyllipmat jong ka jinghiar ha u bnai kalong kawei na ki khyllipmat ba ai mynsiem tam jong kane ka spah snem ba mynta. Baroh ki briew jong ka ri ki la khein ba kane ka dei ka jingjop jong ki,” u la ong. U Myntri Rangbah Duh u la ong ba kane ka jingjop ka dei namar ki stad science.

U Myntri Rangbah Duh u la kren shaphang ki dur jong ki dienjat jong ka moon lander bad u la ong, “Ka ‘Moon Lander’ jong ngi ka la iuhkjat ha u Bnai kum u ‘Angad.. ha kawei ka liang ka dei ka jingshlur jong u Vikram bad ha kawei ka liang pat ka don ka jingshlur jong u Pragyan”. U la ong ba kine ki dei ki dur jong ki jaka ha u bnai bym pat ju iohi mynshuwa bad ba kane ka dei ka kam jong ka India. “Ka pyrthei baroh kawei ka sakhi bad pdiang ia ka bor jong ka jingngeit ka India ha ka science, ka teknoloji jong ngi bad ka rukom pyrkhat jong ngi ba don nongrim ha ka science,” la ong u Modi.

“Ka jingjop jong ka Chandrayaan 3 kam dei ka jingjop tang jong ka India hynrei ka dei ka jingjop jong baroh ki briew,” la ong u Myntri Rangbah Duh bad u la ong ba ki kam wad jingtip ha u bnai kin plie ia ki lad ba thymmai na ka bynta ka jingpoi baroh ki ri sha u bnai. U la ong ba kane ka mission kan pyni ia ki kam kiba iadei bad u bnai bad kan don bynta ruh ka ka jingpynbeit ia ki jingeh ha pyrthei. U Myntri Rangbah Duh, sa shisien u la ai khublei ia baroh ki stad science, technician, engineer bad baroh ki dkhot kiba don bynta bad ka Chandrayaan 3 Mission.

U Myntri Rangbah Duh u la pynbna, “Ia ka jaka ba ka moon lander jong ka Chandrayaan-3 ka hiar ha u bnai yn tip mynta kum ka ‘Shiv Shakti’. “Ha ka Shiv ka don ka jingkut jingmut na ka bynta ka bha ka miat jong ki briew bad ka Shakti ka aibor ia ngi ba ngin pynurlong ia kane ka jingkut jingmut. Ka Shiv Shakti Point jong u bnai ka wanrah ruh ia ka jingsngew jingiadei bad ka Himalaya sha Kanyakumari”, u la bynrap.

U la ban jur halor ka bha ka miat kum ka nongrim jong ka jingbud ia ka science ha kaba u la ong ba kine ki jingkut jingmut kiba bha ki donkam ia ki jingkyrkhu jong ka Shakti bad ba ka Shakti ka dei ka Nari Shakti jong ngi. Ha ka jingjop jong ka Chandrayaan-3 lunar mission, ki longkmie stad science jong ngi, ki Nari Shakti jong ka ri ki la don ka bynta kaba khraw, u la ong. “Ka Shiv Shakti Point jong u bnai kan long ka dak jong kane ka rukom pyrkhat jong ka India kaba don nongrim ha ka science bad ki jingpuson,” u la bynrap.

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka jaka ha kaba ka Chandrayaan 2 ka ieh ia la ki dienjat yn tip mynta kum ka ‘Tiranga’. U la ong ba kane ka jaka kan ai mynsiem ia baroh ki sienjam jong ka India bad kan pynkynmaw ia ngi ba ka jingshah rem kam dei ka jingkut. “Ka jingjop ka long kaba thikna haba ka don ka jing skhem jingmut,” u la ong.

U la ong ba ka India ka dei ka ri kaba 4 ban poi sha u bnai bad u la ong ba kane ka long kaba kham khraw haba ngi sngewthuh ia ki jingsdang kiba rit jong ki kam ka India kiba iadei bad ka haw haw. U la pynkynmaw ia ki por ba ka don ka jingsngew ba ka India ka dei ka ri kaba dang sahdien bad ka bym pat don ka teknoloji ban ai jingiarap. U Myntri Rangbah Duh u la ong ba mynta, ka India ka don ka ioh ka kot kaba ha ka kyrdan kaba 5 ha ka pyrthei bad ka long ka nongialam ha ka pyrthei ha kaba iadei bad ki dieng lane ka teknoloji. “Ha ka jingiaid lynti na ka ‘kyrdan kaba lai’ sha ka ‘kyrdan kaba nyngkong’ ki kynhun kum ka ISRO ki la don ka bynta kaba khraw,” la ong u Myntri Rangbah Duh da kaba kdew sha ki kam jong ka bad u la ong ba ki la rah ia ka Make In India sha u bnai mynta.

U Myntri Rangbah Duh u la batai ia ka ri shaphang ka jingtrei shitom jong ka ISRO. “Na ka thain shathie jong ka India sha ka thain shathie jong u bnai, kane kam dei ka jingiaid lynti kaba suk,” la ong u Myntri Rangbah Duh bad u la iathuh ba ka ISRO ka la thaw ia u bnai uba kai ha ka jaka wad bniah jong ka. U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka jingthrang na ka bynta ka jingsaindur thymmai bad ka science ha ki samla jong ka ri ka wan na ka jingjop jong kine ki kam kiba iadei bad ka haw haw. “Ki jingjop jong ka Mangalyaan bad Chandrayaan bad ka jingpynkhreh na ka bynta ka Gaganyaan ki la wanrah ia ka jingmut jingpyrkhat kaba thymmai ha ki samla jong ka ri. Ka jingjop jong phi ka la kyrsiew ia ki pateng jong ka India bad ka aibor ia ki,” la ong u Modi. Mynta ka kyrteng Chandrayaan ka sawa ha ki khynnah ka India. Baroh ki khynnah ki iohi ia ka lawei jong ki kum ki stad science,” u la ong.

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka 23 tarik u Nailar, ka sngi ba poi ka Chandrayaan 3 ha u bnai kan dei kaba rakhe kum ka ‘National Space Day’. U la ong ba kane ka National Space Day kan rakhe ia ka science, teknoloji bad jingsaindur thymmai bad kan ai mynsiem shirta ia ngi.

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ki lad ha ki kam haw haw kim sah tang ha ka jingpynher satellite bad ka jingwad jingtip ha ka haw haw, ia ka bor jong ka lah ban iohi ruh ha ka Jingsuk ha ka Jingim bad ka Jingsuk jong ka Jingsynshar. U la batai shaphang ka workshop ba la pynlong ha ka kyrdan jong ki ophisar Joint Secretary ha ka Sorkar Pdeng bad ka ISRO ha ki snem ba nyngkong jong ka jinglong Myntri Rangbah Duh jong u. U la iathuh shaphang ka jingiaid shakhmat ban pyniasoh ia ki kam ka haw haw bad ki kam synshar. U la kren shaphang ka bynta jong ka teknoloji haw haw ha ka Swachh Bharat Abhiyan; ka pule puthi, ki lad pyniasoh bad ki kam ai jingsumar ha ki jaka ba eh ban poi, ki kam tele-medicine bad tele-education. U la kren ruh shaphang ka bynta jong ka rynsan NAVIC bad ki jingkyrshan ha ki por jong ki jingeh. “Ka teknoloji haw haw ki long ruh ka nongrim jong ka PM Gatishakti National Master Plan jong ngi. Kane ka iarap bha ha ka jingpynkhreh, jingpyntreikam bad ka jingpeit ia ki projek. Kine ki lad kiba dang kham bun katba dang iaid ka por ki plie lad ruh ia ki samla jong ngi,” la ong u Myntri Rangbah Duh.

U Myntri Rangbah Duh u la kyntu ia ka ISRO ban kan pynlong ia ki national hackathon halor ka ‘Space Technology in Governance’ ha ka jingiatreilang bad ki tnat bapher bapher jong ka Sorkar Pdeng bad ki Sorkar Jylla. “Nga ngeit skhem ba kane ka National Hackathon kan pynbha shuh shuh ia ka jingsynshar bad kan wanrah ia ki jingpynbeit katkum ka juk mynta na ka bynta ki briew jong ka ri,” u la ong.

U Myntri Rangbah Duh u la ai kamram ruh ia ki samla jong ka ri. “Ki pateng kiba mynta ki dei ban wan shakhmat ban pynshisha lyngba ka science ia ki astronomical formula kiba don ha ki jingthoh ba kyntang jong ka India bad ki dei ban pynthymmai biang ia ka jingpule ia ki. Ka long kaba donkam ruh na ka bynta ka deiriti bad ka science. Ha kane ka rukom, kane ka dei ka jingbahkhlieh kaba ar bynta jong ki khynnah skul, ki khynnah kolej bad ki samla ha ki skul bah. Ka jingriewspah jong ka jingnang jingstad science ba ka India ka don ka la shah buhrieh ha ka por jong ka jinglong mraw. Ha kane ka Azadi ka Amrit Kaal, ngi dei ban peit ia kane ka jingriewspah ruh, ngi dei ban wad bniah ia kane bad iathuh ia ka pyrthei shaphang kane.”

U Myntri Rangbah Duh u la kren shaphang ki jingantad jong ki riewshemphang ba ki kam ka India kiba iadei bad ka haw haw kin kot sha ka 16 billion dollar na ka 8 billion dollar ha kine ki snem ban wan. Katba ka Sorkar ka dang trei na ka bynta ki jingpynkylla ha ki kam kiba iadei bad ka haw haw, ki samla jong ka ri ruh ki dang iai pyrshang namar ha kine ki saw snem ba la dep, ka jingdon ki start-up kiba iadei bad ka haw haw ki la kiew na ka 4 tylli sha kumba 150 tylli. U Myntri Rangbah Duh u la kyntu ruh ia ki khynnah pule jong ka ri ba kin iashim bynta ha ka jingiakhuh quiz kaba heh bha halor ka Chandrayaan mission ban pynlong da ka MyGov na ka 1 tarik u Nailur.

U la ban jur halor ka jingialam lynti ha ki kam science bad teknoloji ha kane ka por jong ki spah snem ba 21 ha kaba u la ong ka India ka la long ka karkhana jong ki sap kaba dang samla tam ha ka pyrthei. “Na ki duriaw sha ka suinbneng, sha ka haw haw, ki don shibun ki kam ba ki samla ki lah ban leh,” la ong u Myntri Rangbah Duh. “Ki lad kiba bun ki mih na ka bynta jong phi ha India,” u la ong.

U Myntri Rangbah Duh u la ban jur halor ka jingialam lynti ia ki pateng ban wan kaba long kaba donkam namar ki dei maki ki rah shakhmat ia ki kam kiba kongsan mynta. U la ong ba ki stad science ki dei ki nuksa ia ki bad ki jingwadbniah bad ki jingtrei shitom jong ki ki la pyni ba ngi lah ban leh ia kano kano kam lada ngi pynneh jingmut ha ka kam. Ha ka jingpynkut ia kane ka jingai jingkren, u Myntri Rangbah Duh u la ong ba ki briew jong ka ri ki don jingngeit ha ki stad science bad haba ki briew ki ai jingkyrkhu, ka India kan long ka nongialam jong ka pyrthei ha ki kam science bad teknoloji. “Ka mynsiem saindur thymmai jong ngi kan pynurlong ia ka jingthmu ban don ka India kaba la kiew shaphrang shuwa u snem 2047,” la ong u Modi.

*****