Ha ka jingai jingkren ia ka ri na ka Red Fort ha ka lyngkhuh sngi ioh jinglaitluid kaba 77, u Myntri Rangbah Duh u la batai kumno ka G20 Presidency jong ka India ka la iarap ban pyni sha ka pyrthei ia ka sap jong ki briew jong ka India. U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka long kaba thikna ba ki lad kiba don ha India bad ki lad kiba don ia ka India kin ioh ka jingsngew skhem kaba kham bha bad ba kane ka jingsngew skhem ka dei kaba hap shim kum ki lad kiba thymmai. “Ka G20 presidency jong ka India ka la pyni sha ka pyrthei ia ki sap jong ki briew ka India. Mynta ka India ka la ioh ia la lad ban pynlong ia ka G-20 Summit ha ka ri. Ha une u snem ba la dep, ka jingpynlong ia ki prokram G02 ha baroh ki bynta jong ka ri, ka la pyni sha ka pyrthei ia ki sap jong ki briew jong ka ri.”

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka ri ka la pyni ia ka jingiar jong ka India sha baroh kawei ka pyrthei. “Ka pyrthei ka peit ia ka jingiar jong ka India da ka jingsngew lyngngoh namar ka jingkhring jong ka India mynta ka la kiew. Ka jingkwah ban sngewthuh ba ka India ka la kiew.”

U Myntri Rangbah Duh u la batai shaphang ka jingleit jong u sha Bali shuwa ka G-20 Summit ha kaba u la ong ba ki nongialam jong ka pyrthei ki la kwah ban tip shaphang ka jingjop jong ka prokam Digital India. “Baroh ki kwah ban tip shaphang ka Digital India bad nga ju ong ia ki ba ki jingkyrpang jong ka India kim sahkut tang ha Delhi, Mumbai lane Chennai; man u samla ha ki shnong Tier-2, Tier-3 ki don bynta ha ki kam ba khraw ba ka India ka leh.”

“Ki samla ka India ki dang tei ia ka lawei jong ka ri”

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ki samla mynta ki dang tei ia ka lawei jong ka ri. “Ki samla na ki jaka barit baria, bad nga ong ia kane da ka jingskhem jingmut, ba kine ki bor jong ka India mynta ki paw bha, kine ki nongbah ba rit jong ngi ki lah ban long kiba rit bad kiba duna paid, hynrei ki jingangnud, ki jingpyrshang bad ki kam ba ki don kim duna iano iano, ki don ka bor.” U Myntri Rangbah Duh u la kren shaphang ki app ba thymmai, ki jingpynbeit ba thymmai bad ki tiar teknoloji ba ki samla ki la pynmih.

U Myntri Rangbah Duh u la kyntu ia ki briew jong ka ri ba kin peit ia ki kam ialehkai. “Ki khynnah kiba mih na ki kyndong kynshrot ki pyni ia la ka bor ha ki kam ialehkai mynta. Ki samla na ki shnong barit baria, ki nongbah barit baria, ki khun shynrang, ki khun kynthei jong ngi ki leh ia ki kam ba khraw mynta.”

U Myntri Rangbah Duh u la iathuh ba ki don 100 tylli ki skul ha ka ri ha kaba ki khynnah ki shna ia ki satellite bad ba ki dang pynkhreh ban pynher ia ki. “Mynta, da ki hajar tylli ki tinkering lab ki dang tei ia ki stad science ba thymmai. Mynta, da ki hajar tylli ki tinkering lab ki dang ai mynsiem ia ki million ngut ki khynnah ba kin pdiang ia ka lynti jong ka science bad ka teknoloji.”

U Myntri Rangbah Duh u la kular ia ki samla ba ki lad ki long kiba bun. “Ki lad ki long katkum ka jingkwah jong phi, kane ka ri ka lah ban ai ki lad kiba bun ia phi.”

U Myntri Rangbah Duh u la ban jur halor ka jingkongsan jong ka roi ka par ba ialam lynti da ki longkmie bad kumno kane ka long kaba donkam bha ia ka ri ba kan iaid shaphrang. U Myntri Rangbah Duh u la ong ba u la kren shaphang ka roi ka par kaba ialam lynti da ki longkmie ha ka G20 bad ba ki ri ka G20 ki la sngewthuh ia ka jingkongsan jong kane.

“Ka pyrthei ka dang iasoh bad ka rukom pyrkhat jong ngi, ngi la pyni lynti ha kaba iadei bad ka jingkylla ka suinbneng”

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba ka India ka la jop ha ka jinglah ban pyni ia ka rukom pyrkhat jong ka sha baroh kawei ka pyrthei bad ba ka pyrthei ka dang iasoh bad kane ka rukom pyrkhat jong ngi. “Ngi la ong ‘Kawei ka Sngi, Kawei ka Pyrthei, Kawei ka Grid’. Kane ka jingong ka long kaba donkam bha ha ka kam bording ba ioh na ki tyllong ba lah ban pynthymmai bad ka pyrthei ka la pdiang ia kane. Hadien ka khlam COVID-19, ngi la ong ba ka rukom treikam jong ngi ka dei ban long ‘Kawei ka Pyrthei, kawei ka Koit ka Khiah.”

U Myntri u la ong ba ka India ka la ong ba ka jingpynbeit ia ki jingeh kan wan tang haba ki briew, ki mrad bad ki jingthung jingtep ki ioh ka jingpeit bniah kaba ryntih ha ka por jong ka jingshitom. “Ngi la ong ‘Kawei ka Pyrthei, Kawei ka Longiing, Kawei ka Lawei’ hakhmat jong ka pyrthei na ka bynta ka G-20 Summit bad ngi dang iaid shakhmat ha kane ka jingngeit. Ngi la pyni lynti na ka bynta ka jingeh kaba wan na ka jingkylla ka suinbneng bad ngi la sdang ia ka mission Lifestyle for Environment.”

U Myntri Rangbah Duh u la ong ba lyngba ka jingiatrei lang, ngi la seng ia ka International Solar Alliance ha khmat jong ka pyrthei bad mynta, bun ki ri ki dang long dkhot jong ka e International Solar Alliance. “Da kaba iohi ia ka jingkongsan jong ka bio-diversity, ngi la rah shakhmat ia ka jingpynbeit ia ka Big Cat Alliance. Ngi donkam ki jingpynbeit kiba iohi jngai ban pynbeit ia ki jingjulor kiba la don ia ki jingdon jingem namar ka jingkiew ka jingkhluit ha ka pyrthei bad namar ki jingjia lynshop ka mariang. Bad kumta, ka Coalition for Disaster Resilient Infrastructure, CDRI ka la ai ka jingpynbeit ia ka pyrthei.” U Myntri Rangbah Duh u la ong ba mynta, ka pyrthei ka la pynkylla ia ki duriaw kum ki jaka iakhun hynrei ngi la pyni ia ka pyrthei ba ki duriaw ki dei ki rynsan kiba lah ban pynthikna ia ka jingiasuk hapdeng ki ri.

U Myntri Rangbah Duh u la iathuh ba ka India ka la trei na ka bynta ka jingsdang ia ka global level centre jong ka WHO ha India da kaba peit bniah ia ki rukom ai jingsumar tynrai. “Ngi la trei na ka bynta ka bha ka miat jong ka pyrthei bad ka koit ka khiah jong ka pyrthei lyngba ka Yoga bad AYUSH. Mynta, ka India ka dang tei ia ka nongrim kaba skhem na ka bynta ka World Mars. Ka dei ka kamram jong ngi baroh ban rah shakhmat ia kane ka nongrim. Ka dei ka kamram jong ngi baroh.”

***