Ko para nongshong shnong baieit.

Ki jingai khublei jong nga sha phi baroh ha ka sngi ioh jinglaitluid ba 77 jong ngi! Kalong ka jingialang kaba kyrpang bad kaba khraw na ka bynta jong ngi baroh. Nga dap da ka jingsngewkmen ban iohi ia ka jinglehkmen kylleng sawdong. Kalong ka jingsngewkmen bad kumjuh ruh ka jingsarong ia ngi ban iohi kumno ba baroh - naduh ki khynnah, ki samla, ki heh ki san, ki riewtymmen ha ki nongbah bad ki shnong, ha kylleng ka ri- ki dap da ka mynsiem shitrhem bad pynkhreh ban rakhe ia kane ka jinglehkmen na ka bynta ka jingioh jinglaitluid jong ngi. Ki briew ki la rakhe ia ka ‘Azadi Ka Amrit Mahotsav’ da ka mynsiem shitrhem.

Ki jingrakhe ia ka sngi ioh Jinglaitluid ka ri ka pynkynmaw ruh ia nga ia ki sngi jinglong khynnah jong nga. Ngim lah ban tehlakam ia ka jingkwah hir hir ka mynsiem ban iashim bynta ha ki jingrakhe na ka bynta ka jingioh jinglaitluid ka ri ha ka skul ba don ha shnong jong ngi. Haba la pynher ia ka Lama jong ka ri, ngi sngewthuh ia ka bor kaba iaid lyngba ha ngi. Da ka mynsiem kaba dap da ka jingieid ri, ngi pyndon burom ia ka Lama jong ka ri bad rwai ia ka national anthem. La sam ia ki jingbam bad la rwai ia ki jingrwai ieid ri, bad kine ki jingrwai ki neh ha ki jingmut jingpyrkhat jong ngi bun bun sngi. Nga long kaba donbok ban ioh mad biang ia kine ki jingshem haba nga long ka nonghikai skul.

Haba ngi la heh la san, ngim lah ban pynpaw ia ka jingkmen jingsngewtynnad jong ngi kumba ngi long ha ka por ba ngi dang khynnah, hynrei nga ngeit skhem ba ka bor jong ka jingieid ri ba iadei bad ka jingrakhe ia ki jinglehkmen jong ka ri kim jah na ngi. Ka sngi rakhe ia ka jingioh jinglaitluid ka ri ka pynkynmaw ia ngi ba ngim dang tang ki briew, hynrei ngi dei ki jaitbynriew kiba khraw. Kane ka dei ka imlang sahlang kaba heh tam kaba kum kane. Ka dei ka imlang sahlang jong ki briew kiba don ka synshar paidbah kaba heh tam ha ka pyrthei.

Kaei kaba ngi rakhe ha ka lyngkhuh sngi ioh Jinglaitluid ka ri kadei ba ngi don bynta bad ka synshar paidbah kaba khraw. Uwei pa uwei na ngi, ngi don ki thymmei kiba bun – nalor ka caste, ka jingngeit, ka ktien ka thylliej bad ka thain, la ithuh ruh ia ngi bad ki longiing jong ngi bad ki kam ba ngi trei – hynrei ka don pat kawei ka thymmei kaba kham halor. Kata kadei ka thymmei jong ngi kum ki nongshong shnong ka ri India. Uwei pa uwei na ngi, ngi long ki nongshong shnong ba ryntih, kiba don kajuh ka kabu, kajuh ka hok ha kane ka ri. 

Hynrei kane kam ju long kumta. Ka India kadei ka Kmie jong ka Synshar Paidbah bad naduh ki por hyndai ngi don ki kynhun synshar paidbah. kiba treikam ha ki shnong ki thaw. Hynrei ha ka jingsynshar ki phareng da bun bun snem kine baroh ki la jah lut. Ha ka 15 tarik Nailar 1947, ka ri ka la ioh ia ka lawei kaba thymmai. Ym tangba ngi la ioh ia ka jinglaitluid na ka jingsynshar ki phareng hynrei ka jinglaitluid ruh ban thoh biang ia ka lad ban thaw hi ia la ka lawei.

Lyngba ka jingioh jinglaitluid jong ngi kalong ruh ka jingsdang jong ka por ban weng ia ka jingsynshar ki phareng na bun ki jaka bad ka jingshah synshar ha ki phareng ka la jan poi sha kaba kut. Kaei kaba kyrpang shaphang ka jingiakhun jong ngi ban ioh ia ka jinglaitluid kam dei tangba ngi la kot sha kata ka thong hynrei ruh kumno la iakhun ia ka. Hapoh ka jingialam jong u Mahatma Gandhi bad bun ki nongialam kiba iohi jngai, ka jingiakhun jong ngi ka dei kaba ioh bor na ki jingngeit kiba phyla. U Gandhiji bad kiwei kiwei ki la pynim biang ia ka mynsiem jong ka India bad ki la iarap ia ka ri ba kan shem biang ia ki jingngeit tynrai. Da ka jingbud ia ka nuksa jong ka India, ‘ka jingshisha bad ka jingbym iaumsnam’, ka nongrim jong ka jingpyrshah jong ngi, ka dei kaba la pyndonkam ha ki jingiakhih bapher bapher ha kylleng ka pyrthei.

Shi sngi hashuwa ka jingrakhe ia ka jingioh jinglaitluid ka ri, nga iasoh lang bad ki para nongshong shnong jong nga ban pyndon burom ia ki nongiakhun jinglaitluid kiba pawkhmat bad kito ki bym  shym la paw pyrthei kiba ka jinglenlade jong ngi ka la pynlah ia ka India ban ioh biang ia ka hok jong ka hapeng ki ri. Ki longkmie kiba iakhun na ka bynta ka jinglaitluid kum ka Matangini Hazra bad ka Kanaklata Baruah ki la aiti ia la ka jingim na ka bynta ka Bharat- Mata. Ka Maa Kasturba ka la iaryngkat bad u Mahatma Gandhi ha man ka sienjam ha ka lynti kaba eh jong ka Satyagraha.  Bun ki longkmie nongialam kum ka Sarojini Naidu, Ammu Swaminathan, Rama Devi, Aruna Asaf-Ali bad Sucheta Kriplani ki la pyni ia ki jingngeit kiba ai mynsiem na ka bynta pateng ban wan jong ki longkmie, ban shakri ia ka ri bad ka imlang sahlang da ka jingngeit skhem halade. Mynta, ki longkmie ki nohsynniang ha man ki bynta jong ka roi ka par bad ka jingshakri ia ka ri bad ki la kyntiew ia ka burom jong ka ri. Mynta ki longkmie jong ngi ki la long kiba jop ha bun ki kam bad ia kane ym lah ban mutdur ha ki phew phew snem mynshuwa.

Nga dap da ka jingkmen ban ong ba la phaikhmat kyrpang na ka bynta ka jingpynkup bor ia ki longkmie ha ki kam ka ioh ka kot ha ka ri jong ngi. Ka jingpynkup bor ha ka ioh ka kot ka pynkhlain ia ka bynta jong ka longkmie ha ka longiing longsem bad ka imlang sahlang. Nga kyntu ia ki para nongshong shnong ban phaikhmat kyrpang sha ka jingpynkup bor ia ki longkmie. Nga kwah ba ki para bad ki khun jong ngi, kin jop ia ki jingeh da ka jingshlur bad iaid shaphrang ha ka jingim. Ka jingkyntiew ia ki longkmie kalong napdeng ki jingngeit jong ka jingiakhun jong ngi na ka bynta ka jinglaitluid.

Ko para nongshong shnong,

Ka jingrakhe ia ka sngi ioh jinglaitluid ka ri kadei ka jingialang ban pyniasoh biang bad ka histori jong ngi. Kalong ruh ka lad ban peit ia kaba mynta ban saindur ia ka lynti shakhmat. Haba peit ia ki sngi ba mynta, ngi iohi ba ka India ym tangba ka la ioh biang ia ka hok jong ka hapdeng ki ri, hynrei ka la kyntiew ruh ia ka nongrim jong ka hapdeng ki ri. Ha ka jingleit jngoh bad jingiakren jong nga bad ki briew ka India kiba don shabar ri, nga iohi ia ka jingskhem jingmut kaba thymmai halor ka India. Ka India ka don ka bynta kaba kongsan ban kyntiew ia ki thong ba iadei bad ka roi ka par bad ka longbriew manbriew ha kylleng ka pyrthei. Ka la long ruh ka nongialam ha ki rynsan hapdeng ki ri khamtam ka presidency jong ka G-20.

Katba ka G-20 ka don ar na ki lai shah ka jingdon ki briew ha kane ka pyrthei, kane kalong ka kabu kaba heh ban iarap saindur ia ki jingiakren hapdeng ki ri. Lyngba ka G-20 Presidency ka India ka lah ban ialam lynti ha ka rukom shim ia ki rai kiba iadei bad ka khaii pateng na ka bynta ka roi ka par kaba ryntih ia baroh. Nalor ka khaii pateng bad ki kam pisa, ki kam kiba iadei bad ki briew ka don ha ka agenda. Ki don shibun ki kam kiba ktah ia baroh ki briew bad ki bym sahkut tang hapoh u pud u sam jong ki ri. Nga ngeit skhem ba lyngba ka jingtbit ka India ban ialam lynti ha ki kam kiba iadei bad baroh ki ri, ki ri ba long dkhot kin lah ban shim ia ki rai kiba dei ha kine ki kam.

Kaba kyrpang jong ka G-20 presidency ka India ka dei ka rukom ba la wanrah ia ka jingiakren sha baroh ki jaka. Ka la don ka prokram kaba pynshlur ia ka jingiashim bynta ki briew. Ka long kaba sngewtynnad ban iohi ia ki khynnah pule kiba iashim bynta shitrhem ha ki jingiakop bapher bapher ba pynlong ha ki skul bad ki kolej kiba iadei bad ki phang jong ka G-20. Baroh ki briew jong ka ri ki khmih lynti ia ki prokram kiba iadei bad ka G-20.

Ko para nongshong shnong,

Kane ka jingkhmih lynti,  ryngkat bad ka jingsngew ia ka jingpynkup bor ka la urlong namar ka ri ka la shim ia ki sienjam kiba heh ha ki kam bapher bapher. Ka ioh ka kot jong ka India ka la paw kum kaba skhem ha ki por jingjynjar bad ka dei ruh ka nuksa kaba bha ia kiwei. Ka ioh ka kot ha kylleng ka pyrthei ka don mynta ha ka jingeh, namar ia ka khlam la bud da ki jingjia hapdeng ki ri kiba la wanrah ia ki jingartatien kiba bun. Hynrei, ka Sorkar ka la lah ban iaid lyngba kine baroh. Ka India ka la pynkylla ia ki jingeh sha ki kabu bad ka la ioh ia ka jingkiew ka GDP kaba heh. Ki nongrep jong ngi ki la don la ka bynta ha ka jingkiew ka ioh ka kot. Ka ri ka sngewnguh ia ki.

Ka jingkiewdor ki mar ha kylleng ka pyrthei ka long kaba wanrah jingkhuslai. Hynrei ha India, ka Sorkar bad ka Reserve Bank ki la lah ban tehlakam ia kane. Ka Sorkar ka la lah ban iada ia ki briew jong ka ri na ka jingkiewdor ki mar bad ka la lah ban ai jingshngain ia kiba duk ba suk. Ka pyrthei ka khmih sha ka India na ka bynta ka jingkiew ka ioh ka kot.

Ka jingbteng jong ka jingkiew ka ioh ka kot ka dei namar ka rukom treikam kaba ar bynta. Ha kawei ka liang, ka don ka jingtrei ban pyllait ia ka bor jong ka jingseng kam lajong da kaba pynsuk ban trei ha ki kam khaii bad plié lad ioh kam. Ha kawei pat ka liang, ki sienjam na ka bynta ka bha ka miat ki long ka nongrim jong ki polisi bad ki kam jong ngi bad kine ki la kyntiew ia ki briew na ka jingduk ha kine ki shiphew snem ba la dep. Kumjuh, ki don ki prokram kyrpang ban kyntiew ia ki riewlum bad pynshlur ia ki ba kin iasoh lang ha kane ka lynti jong ka roi ka par. Nga kyntu ia ki riewlum ba kin pynkhlain ia ka deiriti jong ki ha ryngkat ka jingpdiang ia ki kam katkum ka juk mynta.

Nga sngew kmen ban iohi ba ha ryngkat ka jingkiew ka ioh ka kot, la peit bniah ruh ia ki kam kiba iadei bad ka jingkyntiew ia ki briew. Nga la ju long teng ka nonghikai bad nga sngewthuh bha ba ka pule puthi ka dei ka atiar kaba khlain tam na ka bynta ka jingpynkupbor ia ka imlang sahlang. Ka National Education Policy 2020 ka la sdang wanrah jingkylla. Na ki jingiakren jong nga bad ki khynnah pule bad ki nonghikai ha ki kyrdan bapher bapher, nga sngewthuh ba ka rukom ioh jinghikai ka la kham iar. Kane ka polisi kaba thmu ban pyniasoh ia ki jingngeit tynrai bad ki sap katkum ka juk mynta, kan wanrah ia ki jingkylla ha ki kam ai jingpule ha ki snem ban wan bad kane kan pynkylla ia ka ri. Ka jingkiew ka ioh ka kot jong ka India ka ioh bor na ki jingangnud jong ki briew, khamtam ki samla kiba la ioh shibun ki lad mynta. Na ki start-up sha ki kam ialehkai, ki samla ki la ioh wad ia ki lad ki lynti ba thymmai.

Ki jingangnud jong ka India kaba thymmai ki don ki bynta kiba iar. Ka Indian Space Research Organisation ka dang bteng ban kot sha ki kliar kiba thymmai. Mynta u snem, ka ISRO ka la pynher ia ka Chandrayaan-3, bad ka lander kaba kyrteng ka ‘Vikram’ bad ka rover kaba kyrteng ka ‘Pragyan’ kin poi ha u bnai ha kine ki sngi ban wan. Kane kan dei ka por kaba kyrpang ia ngi baroh bad nga khmih lynti ia ka. Hynrei ka jingleit sha u bnai ka dei tang kawei ka sienjam ha ki kam jong ngi kiba iadei bad ka haw haw. Ngi dang don shibun kaba ngin dang leh.

Na ka bynta ki kam jong ki ha ka haw haw bad ha ka pyrthei, ki stad science jong ngi bad kito kiba trei ha ki kam teknoloji ki dang wanrah burom sha ka ri. Ban kyntiew ia ka jingwad bniah, ka jingsaindur thymmai bad ka jingseng kam lajong, ka Sorkar ka dang seng ia ka Anusandhan National Research Foundation ha ka jinglut jingsep kaba kot sha ka T. 50,000 klur ha kine ki san snem ban wan. Kane ka foundation kan sdang, pyniar bad kyntiew ia ki kam wad bniah ha ki kolej, ki skul bah bad ki jaka wad bniah.

Ko para nongshong shnong,

Ia ngi, ka science ne ka jingnang jingstad kam kut hynrei ki long ki lynti sha ka bha ka miat jong ki briew. Kawei ka bynta kaba donkam ia ka jingpeit bniah ki stad science bad ki nongthaw polisi ha kylleng ka pyrthei ka dei ka jingkylla ka suinbneng. Ki don ki bynta jong ka India kiba la mad ia ki jingshlei um kiba heh. Ha kajuh ka por, ki don pat ki jaka kiba tyrkhong. Kine ki jia namar ka jingkiew ka jingkhluit jong ka pyrthei. Kumta, ka long kaba donkam ban shim ia ki sienjam ha ki shnong, ka ri bad ka pyrthei baroh kawei na ka bynta ka mariang. Ha kaba iadei bad kane, ka long kaba donkam ban tip ba ngi la kot sha ki thong ha kaba iadei bad ka bording na ki tyllong kiba lah ban pynthymmai. Ka India ka ialam lynti ia ka International Solar Alliance. Ka ri jong ngi ka ialam lynti ha ka jingpyndep ia ki jingkular hapdeng ki ri. Ngi la ai ia ka jingngeit ha ka LiFE kaba long ka Lifestyle for Environment sha ka pyrthei baroh kawei.

Ko para nongshong shnong,

Ki jingjia lynshop ka mariang ki ktah ia baroh. Hynrei kine ki kham ktah ia kiba duk kiba suk bad kito kiba shem jingeh. Ka long kaba donkam ban pynthikna ba ki nongbah bad ki jaka rilum ki lah ban iaineh.

Kaba kongsan hangne ka long ba ka jinglalot ka pynjngai ia ka pyrthei na ka mariang. Mynta ngi sngewthuh shai ba ngi donkam ban leit phai sha ki nongrim jong ngi. Nga tip ba ki don shibun ki jaitbynriew riewlum kiba im bad ka mariang bad kiba jan bad ka. Ka rukom im jong ki ka don shibun ki jinghikai na ka bynta ki kam ban iada ia ka mariang.

Ka jinglah iaineh ki jaitbynriew riewlum katba dang iaid ki por ka long namar kawei ka kyntien. Kane ka kyntien ka dei ka ‘Jingsngewlem’. Ki don ka jingsngewlem ia ki bynta jong ka mariang kum ki jingthung jingtep bad ki mrad. Teng teng, ka i kumba ka pyrthei ka shem jingjynjar ban don kane ka jingsngewlem. Hynrei ka histori ka pyni ba kine ki long tang shipor bad ba ka jingbha ka long ka tynrai. Ka dei ka jingshem jong nga ba ki longkmie ki don kham bun ka jingsngewlem bad ki ialam lynti haba ki briew ki bakla lynti.

Ka ri jong ngi ka la poi sha ka 'Amrit Kaal' bad ngi dang iaid shakhmat ban pynlong ia ka India kum ka ri kaba pdiang lang ia baroh bad kaba la kiew shaphrang shuwa u snem 2047. To ngin ia smai ba ngin pyndep ia la ki kamram bad trei na ka bynta ka jingbha ha baroh ki kam khnang ba ka ri kan dang iai bteng ban kiew shaphrang.

Ko para nongshong shnong,

Ka Riti Synshar jong ngi ka dei kaba ialam lynti ia ngi. Ka Preamble jong ka, ka don ia ki jingngeit jong ka jingiakhih jong ngi na ka bynta ka jinglaitluid. To ngin ia jam shaphrang ha ka jingngeit ha ka shongsuk shongsain bad ka jinglong shipara ba ngin pynurlong ia ki jingthmu jong ki nongtei ia ka ri jong ngi.

Ha kane ka sngi shuwa ka lyngkhuh sngi ioh jinglaitluid jong ngi, nga ai khublei biang ia phi baroh, khamtam ki shipai kiba iada ia u pud u sam, ki dkhot jong ki kynhun pahara bad ki pulit kiba pynthikna ia ka jingshngain jong ka ri bad jong ki briew jong ka India kiba don sha kiwei kiwei ki ri. Nga ai khublei ia phi baroh.

Khublei shibun.

Jai Hind!

Jai Bharat!