( ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ 2 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਡਿਜੀਟਲ ਪੇਮੈਂਟ ਸਮਾਧਾਨ ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਡਿਜੀਟਲ ਪੇਮੈਂਟ ਲਈ ਇੱਕ ਨਕਦੀ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਤੇ ਸੰਪਰਕ–ਮੁਕਤ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ eRUPI ਵਾਊਚਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਲੈਣ–ਦੇਣਾਂ ’ਚ ਡੀਬੀਟੀ (DBT) ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਸ਼ਾਸਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਪਾਸਾਰ ਦੇਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਈ–ਰੁਪੀ ਇਸ ਤੱਥ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਕਿਵੇਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਪ੍ਰਗਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। )

ਈ–ਰੁਪੀ ਕੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ?

e-RUPI ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਿਜੀਟਲ ਵਾਊਚਰ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਲਾਭਾਰਥੀ ਆਪਣੇ ਫੋਨ ’ਤੇ ਐੱਸਐੱਮਐੱਸ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂ ਕਿ QR ਕੋਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰੀ-ਪੇਡ ਵਾਊਚਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾ ਕੇ ਰੀਡੀਮ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ।

ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਇੱਕ ਖਾਸ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਇਲਾਜ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਭਾਈਵਾਲ ਬੈਂਕ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਰਕਮ ਲਈ ਇੱਕ ਈ-ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਵਾਊਚਰ ਜਾਰੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਰਮਚਾਰੀ ਆਪਣੇ ਫੀਚਰ ਫ਼ੋਨ/ਸਮਾਰਟ ਫ਼ੋਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਐੱਸਐੱਮਐੱਸ ਜਾਂ ਇੱਕ QR ਕੋਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੇਗਾ/ਕਰੇਗੀ। ਉਹ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾ ਸਕਦਾ/ਸਕਦੀ ਹੈ, ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਲੈ ਸਕਦਾ/ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਫੋਨ ’ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਈ-ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਵਾਊਚਰ ਦੁਆਰਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ/ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈ-ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੰਟੈਕਟਲੈੱਸ, ਕੈਸ਼ਲੈੱਸ ਵਾਊਚਰ-ਅਧਾਰਿਤ ਭੁਗਤਾਨ ਵਿਧੀ ਹੈ, ਜੋ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਕਾਰਡ, ਡਿਜੀਟਲ ਪੇਮੈਂਟ ਐਪ ਜਾਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਬੈਂਕਿੰਗ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਵਾਊਚਰ ਨੂੰ ਰੀਡੀਮ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਨੂੰ ਕੋਈ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੰਸੀ ਸਮਝਣ ਦਾ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੇ ਕਿਸੇ ਖ਼ਾਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਡਿਜੀਟਲ ਵਾਊਚਰ ਹੈ।

ਈ–ਰੁਪੀ ਇੱਕ ਖਪਤਕਾਰ ਲਈ ਕਿਵੇਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ?

ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਲਈ ਲਾਭਾਰਥੀ ਦਾ ਕੋਈ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ, ਜੋ ਹੋਰ ਡਿਜੀਟਲ ਪੇਮੈਂਟ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਆਸਾਨ, ਕੰਟੈਕਟਲੈੱਸ, ਦੋ–ਪੜਾਵੀ ਰੀਡੈਂਪਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਕੋਈ ਨਿਜੀ ਵੇਰਵੇ ਵੀ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇੱਕ ਹੋਰ ਲਾਭ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਨੂੰ ਬੇਸਿਕ ਫ਼ੋਨਾਂ ਉੱਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇੰਝ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਸਮਾਰਟ–ਫ਼ੋਨਜ਼ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਾਂ ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਪ੍ਰਾਯੋਜਕਾਂ ਲਈ ਈ–ਰੁਪੀ ਦੇ ਕੀ ਲਾਭ ਹਨ?

ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਦੇ ‘ਡਾਇਰੈਕਟ–ਬੈਨੇਫ਼ਿਟ ਟ੍ਰਾਂਸਫ਼ਰ’ (DBT) ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਾਊਚਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਕਿ ਭੌਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਖ਼ਰਚੇ ਦੀਆਂ ਬੱਚਤਾਂ ਵੀ ਹੋਣਗੀਆਂ।

ਸੇਵਾ–ਪ੍ਰਦਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇ ਕੁੱਲ ਕਿੰਨੇ ਲਾਭ ਹੁੰਦੇ ਹਨ?

ਇੱਕ ਪ੍ਰੀ–ਪੇਡ ਵਾਊਚਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਸੇਵਾ–ਪ੍ਰਦਾਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਭੁਗਤਾਨ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਏਗਾ।

ਈ–ਰੁਪੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ?

‘ਨੈਸ਼ਨਲ ਪੇਅਮੈਂਟਸ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨ ਆਵ੍ ਇੰਡੀਆ’ (NPCI), ਜਿਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡਿਜੀਟਲ ਪੇਮੈਂਟ ਦਾ ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਨੂੰ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਕਦੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਲੈਣ–ਦੇਣ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਵਾਊਚਰ–ਅਧਾਰਿਤ ਭੁਗਤਾਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ।

ਇਸ ਨੂੰ ਸਿਹਤ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਭਾਗ ਅਤੇ ‘ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਅਥਾਰਿਟੀ’ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਕਿਹੜੇ ਬੈਂਕ ਈ–ਰੁਪੀ ਜਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ?

ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਲੈਣ–ਦੇਣ ਲਈ NPCI ਦੀ 11 ਬੈਂਕਾਂ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਹ ਹਨ ਐਕਸਿਸ ਬੈਂਕ, ਬੈਂਕ ਆਵ੍ ਬੜੌਦਾ, ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਐੱਚਡੀਐੱਫ਼ਸੀ ਬੈਂਕ, ਆਈਸੀਆਈਸੀਆਈ ਬੈਂਕ, ਇੰਡੀਅਨ ਬੈਂਕ, ਇੰਡਸਇੰਡ ਬੈਂਕ, ਕੋਟਕ ਮਹਿੰਦਰਾ ਬੈਂਕ, ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਵ੍ ਇੰਡੀਆ ਤੇ ਯੂਨੀਅਨ ਬੈਂਕ ਆਵ੍ ਇੰਡੀਆ।

ਅਕੁਆਇਰਿੰਗ ਐਪਸ ਹਨ – ਭਾਰਤ ਪੇ (Bharat Pe), ਭੀਮ ਬੜੌਦਾ ਮਰਚੈਂਟ ਪੇਅ (BHIM Baroda Mercahant Pay), ਪਾਈਨ ਲੈਬਜ਼ (Pine Labs), ਪੀਐੱਨਬੀ ਮਰਚੈਂਟ ਪੇਅ (PNB Merchant Pay) ਅਤੇ ਯੋਨੋ ਐੱਸਬੀਆਈ ਮਰਚੈਂਟ ਪੇਅ (YoNo SBI Merchant Pay)।

ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨਾਲ ਛੇਤੀ ਹੀ ਹੋਰ ਬੈਂਕਾਂ ਤੇ ਅਕੁਆਇਰਿੰਗ ਐਪਸ ਦੇ ਜੁੜਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਈ–ਰੁਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ?

ਸ਼ੁਰੂਆਤ ’ਚ NPCI ਨੇ 1,600 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਨੂੰ ਰੀਡੀਮ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਈ–ਰੁਪੀ (e-RUPI) ਦਾ ਯੂਜ਼ਰ ਬੇਸ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਿਜੀ ਖੇਤਰ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਭ ਦੇਣ ਵਾਸਤੇ ਅਤੇ ‘ਸੂਖਮ, ਲਘੂ ਤੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਉੱਦਮ’ (MSMEs) ਇਸ ਨੂੰ ‘ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੋਂ ਕਾਰੋਬਾਰ’ (B2B) ਲੈਣ–ਦੇਣ ਲਈ ਅਪਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

☆☆☆