ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਵ੍ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟਸ, ਗੁਰੂਦੇਵ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀ 159 ਵੀਂ ਜਨਮ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੇ ਸਮਾਰੋਹ ਲਈ 7 ਮਈ, 2020 ਤੋਂ “ਗੁਰੂਦੇਵ – ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿੱਖ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੁਆਰਾ” ਸਿਰਲੇਖ ਦੇ ਵਰਚੁਅਲ ਟੂਰ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰੇਗੀ। ਨਗਮਾ ਬਹੁਮੁਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ 102 ਕਲਾਤਮਕ ਕੰਮਾਂ ’ਤੇ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਲਾਤਮਕ ਕੰਮ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਝਲਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਰਚੁਅਲ ਟੂਰ, ਨਗਮਾ ਦੇ ਰਿਜ਼ਰਵ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਲਾਤਮਕ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਕਲਾ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪੋਰਟਰੇਟ ਐਂਡ ਹੈੱਡ ਸਟੱਡੀ, ਦ ਹਿਊਮਨ ਐਂਡ ਮੈਸਮੇਰਾਈਜ਼ਿੰਗ ਨੇਚਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਨੈਸ਼ਨਲ ਗੈਲਰੀ ਆਵ੍ ਮਾਡਰਨ ਆਰਟ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ।

ਨੋਵੇਲ ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ (ਕੋਵਿਡ - 19) ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਹਾਮਾਰੀ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਿਆਂ ਅਗਲੇ ਹੁਕਮ ਆਉਣ ਤੱਕ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਪਹੁੰਚ ਲਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਗਮਾ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਸ਼੍ਰੀ ਅਦਵੈਤ ਚਰਨ ਗਦਨਾਇਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ - ਇੱਕ ਕਵੀ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰੀਏ, ਜੋ 1913 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਟੈਗੋਰ ਦੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਇਸ ਵਰਚੁਅਲ ਟੂਰ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸਾਹਿਤਕ ਸਫ਼ਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਇਸ ਵਰਚੁਅਲ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਅੰਤ ’ਤੇ ਦਰਸ਼ਕ ਸਵਾਲ ਜਵਾਬ ਵੀ ਖੇਡ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਸ਼੍ਰੀ ਐੱਸਐੱਸ ਪੌਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਾਡੀ ਸਮੁੱਚੀ ਆਈਟੀ ਸੈੱਲ ਨੂੰ ਵਰਚੁਅਲ ਟੂਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾਤਮਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ ’ਤੇ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਨਮਾਨਤ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਲਈ ਨਗਮਾ ਦੇ ਕੀਮਤੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਲੌਕਡਾਉਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ।

ਇਹ ਵਰਚੁਅਲ ਟੂਰ ਨਗਮਾ ਦੇ ਕੀਮਤੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਤਕ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪਾਠ ਸਬੰਧੀ ਟਿੱਪਣੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੀਡੀਆ ਪੋਰਟਲ https://so-ham.in ’ਤੇ ਇੱਕ ਗੱਲਬਾਤ (https://so-ham.in/gurudev-journey-of-the-maestro-through-his-visual-vocabulary/) ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਪੋਰਟਲ ਨੂੰ 2018 ਵਿੱਚ ਨਗਮਾ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਰਸ਼ਕ ਟੂਰ ਦੇ ਅੰਤ ’ਤੇ ‘ਪਲੇ ਦਾ ਕੁਇਜ਼’ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ (1861-1941), ਜੋ ‘ਗੁਰੂਦੇਵ’ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ, ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੋਂ ਆਕਰਸ਼ਤ ਸੀ। 1913 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ‘ਗੀਤਾਂਜਲੀ’ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਬਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ ਵੀ ਲਿਖੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਲਾ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।

ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇੱਕ ਲੇਖਕ, ਕਵੀ, ਨਾਟਕਕਾਰ, ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਤੇ ਸੁਹਜ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ, ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਕੰਪੋਜ਼ਰ ਅਤੇ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫ਼ਰ, ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾ – ਵਿਸ਼ਵ - ਭਾਰਤੀ ਦੇ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੇਂਟਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਟੈਗੋਰ ਦਾ ਪੇਂਟਰ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰਨਾ 1928 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ 67 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਵਿਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੀ। 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ 20 ਵਿਆਂ ਦੇ ਅੱਧ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਖਰੜਿਆਂ ਦੇ ਪੰਨਿਆਂ ’ਤੇ ਸਕ੍ਰੈਚਿੰਗ ਅਤੇ ਈਰੇਜ਼ਰਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਆਜ਼ਾਦ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗੇ ਸਨ।

1928 ਅਤੇ 1940 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਨੇ 2000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸਿਰਲੇਖ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਯਾਦਾਂ ਅਤੇ ਅਵਚੇਤਨ ਨਾਲ ਭਰੀ, ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਦੀ ਕਲਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਅਤੇ ਨਾਟਕੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿਲੱਖਣ ਦੁਨਿਆ ਦੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। 

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ 1930 ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੂਰੇ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਆਪਣੇ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮੂਰਤਤਾ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਲਪਨਾ, ਰਵਾਨੀ ਅਤੇ ਜਾਨ ਦੀਆਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਲਪਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੇਚੀਦਾ ਅਜੀਬਤਾ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ। ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਛੀਆਂ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਅਰਧ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੀ ਊਰਜਾ ਇੱਕ ਠੰਡੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸੰਤੁਲਿਤ ਹੈ। ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਕਨੀਕ ਵਿੱਚ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ; ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਦੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਰੰਗੀਨ ਸਿਆਹੀ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਡਰਾਇੰਗਜ਼ ਅਤੇ ਸਿਆਹੀ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਬੁਰਸ਼ਾਂ, ਚਿਥੜਿਆਂ, ਸੂਤੀ-ਉੱਨ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ ਨਾਲ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਟੈਗੋਰ ਲਈ, ਕਲਾ ਉਹ ਪੁਲ਼ ਸਨ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕਵਾਦੀ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ; ਟੈਗੋਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀ। ਯੂਰਪੀਅਨ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਕਲਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਅਨੋਖੀ ਕਲਪਨਾ, ਜੰਗਲੀ ਕਲਪਨਾ ਅਤੇ ਅਬਸ੍ਰਡ ਲਈ ਇੱਕ ਪੈਦਾਇਸ਼ੀ ਭਾਵਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਜ਼ੁਅਲ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਰਿੱਤਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਸਰੋਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

*******

ਐੱਨਬੀ / ਏਕੇਜੇ / ਓਏ