ଭାରତ ଏବଂ ଫ୍ରାନ୍ସ ଏକକ-ବ୍ୟବହୃତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଉତ୍ପାଦରୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଦୂର କରିବାକୁ ପ୍ରତିବଦ୍ଧ ହୋଇଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ କମ୍ ଉପଯୋଗୀତା ଏବଂ ଅଧିକ ଅପଚୟ ସୃଷ୍ଟି କରୁଥିବା ଏକକ-ବ୍ୟବହୃତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ ଉତ୍ପାଦ ଉପରେ ନିଷେଧ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।

ଅଳିଆ ଏବଂ ତ୍ରୁଟିପୂର୍ଣ୍ଣ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦ ଅପଚୟରୁ ପ୍ରଦୂଷଣ ଏକ ବିଶ୍ୱ ପରିବେଶଗତ ସମସ୍ୟା ଯାହା ଉପରେ ତୁରନ୍ତ ଧ୍ୟାନ ଦେବା ଆବଶ୍ୟକ। ଏହା ଇକୋସିଷ୍ଟମକୁ ପ୍ରତିକୂଳ ଭାବରେ ପ୍ରଭାବିତ କରେ, ବିଶେଷକରି ସାମୁଦ୍ରିକ ଇକୋସିଷ୍ଟମ (୮୦ ପ୍ରତିଶତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଅପଚୟ ଭୂମିରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ। ୧୯୫୦ ମସିହାରୁ ୯.୨ ବିଲିୟନ ଟନ୍ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦିତ ହୋଇଛି, ଯାହା ମଧ୍ୟରୁ ୭ ବିଲିୟନ ଟନ୍ ଅପଚୟ। ପ୍ରତିବର୍ଷ ୪୦୦ ନିୟୁତ ଟନ୍ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦିତ ହୁଏ, ଯାହା ମଧ୍ୟରୁ ଏକ ତୃତୀୟାଂଶ ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ଉତ୍ପାଦ ଏବଂ ପ୍ରାୟ 10 ନିୟୁତ ଟନ୍ ସମୁଦ୍ରରେ ଫିଙ୍ଗାଯାଏ ।

ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ପରିବେଶ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ (UNEP) ଦ୍ୱାରା ଏକକ-ବ୍ୟବହୃତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦଗୁଡ଼ିକୁ 'ସାଧାରଣତଃ ଫିଙ୍ଗାଯାଉଥିବା କିମ୍ବା ପୁନଃଚକ୍ରିତ ହେଉଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଉତ୍ପାଦ ପାଇଁ ଏକ ସାଧାରଣ ଶବ୍ଦ' ଭାବରେ ପରିଭାଷିତ କରାଯାଇଛି, ଯେଉଁଥିରେ ଖାଦ୍ୟ ପ୍ୟାକେଜିଂ, ବୋତଲ, ଷ୍ଟ୍ର, ପାତ୍ର, କପ୍, କଟଲେରୀ ଏବଂ ସପିଂ ବ୍ୟାଗ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।

ବିଶ୍ୱ ସ୍ତରରେ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ରଦୂଷଣ ପରିଚାଳନାରେ ଅଗ୍ରଗତି ହୋଇଛି। ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାୟୀ ଜୈବ ପ୍ରଦୂଷକଙ୍କ ଉପରେ ଷ୍ଟକହୋମ ସମ୍ମିଳନୀ, ସୀମାନ୍ତବର୍ତ୍ତୀ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଅପଚୟ ପାଇଁ ବାସେଲ ସମ୍ମିଳନୀର ଅନୁବନ୍ଧରେ ସଂଶୋଧନ, କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ସମୁଦ୍ର ଉପରେ ଚୁକ୍ତିନାମା, ସାମୁଦ୍ରିକ ଲିଟର କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା ଏବଂ ଜାହାଜରୁ ଅଳିଆ ପକାଇବାକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସାମୁଦ୍ରିକ ସଂଗଠନ (IMO)ର ପଦକ୍ଷେପ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ୨୦୧୪ ପରଠାରୁ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ପରିବେଶ ସଭା (UNEA) ର ଅନେକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଅନେକ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜକୁ ସମାଧାନ କରିଛି। ଏହା ସହିତ, ସାମୁଦ୍ରିକ ଅଳିଆର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସମାଧାନ ଚିହ୍ନଟ କରିବା ପାଇଁ ୨୦୧୭ରେ UNEA3 ଦ୍ୱାରା ଏକ ଆଡ ହକ୍ ଓପନ୍ ଏକ୍ସପର୍ଟ ଗ୍ରୁପ୍ (AHEG) ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା। ଏହା ୧୩ ନଭେମ୍ବର ୨୦୨୦ରେ ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟ ସମାପ୍ତ କରିଥିଲା, "ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ର ଅନାବଶ୍ୟକ ଏବଂ ପରିହାରଯୋଗ୍ୟ ବ୍ୟବହାରର ପରିଭାଷା, ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ସମେତ" ବିକାଶ ସମେତ ଅନେକ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ବିକଳ୍ପକୁ ରୂପରେଖା ଦେଇଥିଲା।

ତେଣୁ, ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦର ବ୍ୟବହାର ହ୍ରାସ କରିବା ଏବଂ ବିକଳ୍ପ ସମାଧାନ ବିଷୟରେ ବିଚାର କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୦୧୯ରେ, ଚତୁର୍ଥ ଜାତିସଂଘ ପରିବେଶ ସଭା (UNEA-4) 'ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦରୁ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ସମାଧାନ କରିବା' (UNEP/EA.4/R.9) ଉପରେ ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଏହା 'ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ସେହି ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକର ପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନଚକ୍ର ପ୍ରଭାବକୁ ବିଚାରକୁ ନେଇ ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦର ପରିବେଶ ଅନୁକୂଳ ବିକଳ୍ପ ଚିହ୍ନଟ ଏବଂ ବିକାଶ କରିବା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ।' IUCN ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ସମସ୍ୟାକୁ ସମ୍ବୋଧିତ କରି ତିନୋଟି ପ୍ରସ୍ତାବ ଗ୍ରହଣ କରିଛି (WCC 20202 RES 19 ଏବଂ RES 69 ଏବଂ 77)।

ସଂକଳ୍ପ ୬୯ 'ସଂରକ୍ଷିତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସ୍ତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ଦୂର କରିବା ପାଇଁ ଚୂଡ଼ାନ୍ତ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସହିତ, ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦ ଦ୍ୱାରା ସଂରକ୍ଷିତ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକର ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ୨୦୨୫ ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରାଥମିକତା ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଆହ୍ୱାନ କରୁଛି।'

କମ୍ ଉପଯୋଗୀତା ଏବଂ ଉଚ୍ଚ ଆବର୍ଜନା ସମ୍ଭାବନା ଥିବା ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦଗୁଡ଼ିକୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ବନ୍ଦ କରିବା ଉଚିତ। ସେଗୁଡ଼ିକୁ ପରିବେଶ ଅନୁକୂଳ ଅର୍ଥନୈତିକ ବିକାଶ ପଦ୍ଧତି ଉପରେ ଆଧାରିତ ପୁନଃଚକ୍ରଣୀୟ ଉତ୍ପାଦ ଦ୍ୱାରା ବଦଳାଯିବା ଉଚିତ। ସମାଧାନ ଅଛି ଏବଂ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଛି। ଏହି ସମସ୍ୟାର ମୁକାବିଲା ପାଇଁ ଏପରି ସମାଧାନ ସାମିଲ ହେବା ଉଚିତ ଯାହା ନବସୃଜନ, ପ୍ରତିଯୋଗିତାମୂଳକତା ଏବଂ ନିଯୁକ୍ତି ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ନୂତନ ସୁଯୋଗ ଆଣିଥାଏ। ଏହି ସମାଧାନଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରେ:

ଯେଉଁଠାରେ ବିକଳ୍ପଗୁଡ଼ିକ ସହଜରେ ଉପଲବ୍ଧ ଏବଂ ସୁଲଭ, ଚିହ୍ନଟ କରାଯାଇଥିବା ଏକକ-ବ୍ୟବହୃତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ସାମଗ୍ରୀକୁ ନିଷେଧ କରିବା;

ଉତ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି (EPR) ଯାହା ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପାଦକମାନେ ପରିବେଶ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ସୁସ୍ଥ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ଦାୟୀ ହେବେ;

ପୁନଃବ୍ୟବହାରକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରିବା, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ୟାକେଜିଂ ବର୍ଜ୍ୟର ପୁନଃଚକ୍ରୀକରଣର ସର୍ବନିମ୍ନ ସ୍ତର ସ୍ଥିର କରିବା, ପୁନଃଚକ୍ରିତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ସାମଗ୍ରୀର ବ୍ୟବହାର;

ବିସ୍ତାରିତ ଉତ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ (EPR) ଅନୁପାଳନ ଯାଞ୍ଚ ଏବଂ ନିରୀକ୍ଷଣ କରନ୍ତୁ;

ଥରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକର ବିକଳ୍ପ ଡିଜାଇନ୍ କରିବାରେ ଉତ୍ପାଦକମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ;

ଅପଚୟ କିପରି ନିଷ୍କାସନ କରାଯିବ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଥିବା ଲେବଲିଂ ଆବଶ୍ୟକତା;

ସଚେତନତା ବୃଦ୍ଧି ପଦକ୍ଷେପ;

ଫ୍ରାନ୍ସ ଏବଂ ଭାରତ କିଛି ଏକକ-ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦର ବ୍ୟବହାର ଏବଂ ଉତ୍ପାଦନକୁ କ୍ରମାଗତ ଭାବରେ ହ୍ରାସ ଏବଂ ସମାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କର ପ୍ରତିବଦ୍ଧତାକୁ ନବୀକରଣ କରିଛନ୍ତି ଏବଂ ନିମ୍ନରେ ଦିଆଯାଇଥିବା ପରି ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ରଦୂଷଣକୁ ହ୍ରାସ କରିବା ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇଛନ୍ତି:

୧୦ ଫେବୃଆରୀ, ୨୦୨୦ ତାରିଖର ଏକ ଆଇନ ଅନୁଯାୟୀ, ଜାନୁଆରୀ ୨୦୨୧ ଠାରୁ ଫ୍ରାନ୍ସରେ ଥରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଉତ୍ପାଦ, ଯେପରିକି ଚାମଚ, ପ୍ଲେଟ, ଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ଖାଇବା ପାତ୍ରକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷିଦ୍ଧ କରାଯାଇଛି। ପ୍ୟାକେଜିଂ ଦୃଷ୍ଟିରୁ, ଫ୍ରାନ୍ସ ୨୦୪୦ ସୁଦ୍ଧା ଥରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉଥିବା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍କୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ସମାପ୍ତ କରିବାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖିଛି।

ଭାରତ ୧୨ ଅଗଷ୍ଟ ୨୦୨୧ରେ ୧ ଜୁଲାଇ ୨୦୨୨ ସୁଦ୍ଧା ହାଲୁକା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ବ୍ୟାଗ, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ବଡ୍ ଏବଂ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଷ୍ଟ୍ର, କମ୍ ଉପଯୋଗୀ ଏବଂ ଅଧିକ ଅପଚୟ ଏକକ ବ୍ୟବହାର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଜିନିଷଗୁଡ଼ିକୁ ବନ୍ଦ କରିବା ପାଇଁ ନିୟମ ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲା। ଏଥିରେ ବେଲୁନ୍, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପତାକା, କ୍ୟାଣ୍ଡି ଷ୍ଟିକ୍, ଆଇସ୍କ୍ରିମ୍ ଷ୍ଟିକ୍, ପଲିଷ୍ଟାଇରିନ୍, ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ଲେଟ୍, ଗ୍ଲାସ୍, କଟଲେରୀ (ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ କଣ୍ଟା, ଚାମଚ, ଛୁରୀ, ଟ୍ରେ), ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ଷ୍ଟରର୍ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ।

ଫ୍ରାନ୍ସ ୧୯୯୩ ମସିହାରୁ ଘରୋଇ ପ୍ୟାକେଜିଂ ପାଇଁ ବିସ୍ତାରିତ ଉତ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ ଯୋଜନା କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଆସୁଛି ଏବଂ ୨୦୨୩ ମସିହାରୁ କ୍ୟାଟରିଂ ପ୍ୟାକେଜିଂ ଉପରେ, ୨୦୨୪ ମସିହାରୁ ଚୁଇଙ୍ଗମ୍ ଉପରେ ଏବଂ ୨୦୨୫ ମସିହାରୁ ଶିଳ୍ପ ଏବଂ ବାଣିଜ୍ୟିକ ପ୍ୟାକେଜିଂ ଏବଂ ମାଛ ଧରିବା ଉପରେ EPR ବିକଶିତ କରିବ।

୨୦୧୬ ମସିହାରେ, ଭାରତ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ୟାକେଜିଂ ବର୍ଜ୍ୟବସ୍ତୁ ପାଇଁ ନିର୍ମାତା, ଆମଦାନୀକାରୀ ଏବଂ ବ୍ରାଣ୍ଡ ମାଲିକଙ୍କ ପାଇଁ ବିସ୍ତାରିତ ଉତ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ କରିଥିଲା।

ଭାରତ ଫେବୃଆରୀ ୨୦୨୨ ସୁଦ୍ଧା ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ୟାକେଜିଂ ପାଇଁ ଉତ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶାବଳୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଇଛି, ଯାହା ନିର୍ମାତା, ଆମଦାନୀକାରୀ ଏବଂ ବ୍ରାଣ୍ଡ ମାଲିକମାନଙ୍କ ପାଇଁ (i) ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଗର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ୟାକେଜିଂର ପୁନଃଚକ୍ରଣ, (ii) ଚିହ୍ନଟ କଠୋର ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ୟାକେଜିଂ ବର୍ଜ୍ୟର ପୁନଃଚକ୍ରଣ ଏବଂ (iii) ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ୟାକେଜିଂରେ ପୁନଃଚକ୍ରଣ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ବିଷୟବସ୍ତୁର ବ୍ୟବହାର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିବା ପାଇଁ ସର୍ତ୍ତାବଳୀ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କରେ।

ଐତିହାସିକ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ପରିବେଶ ସଭା (UNEA) ସଂକଳ୍ପ ୫.୨ ଅନୁଯାୟୀ, ଭାରତ ଏବଂ ଫ୍ରାନ୍ସ ପ୍ଲାଷ୍ଟିକ୍ ପ୍ରଦୂଷଣ ସମାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଇନଗତ ବାଧ୍ୟତାମୂଳକ ଉପକରଣ ଉପରେ ଆଲୋଚନାକୁ ମଜବୁତ କରିବା ପାଇଁ ଅନ୍ୟ ସମାନ ମନୋଭାବ ଥିବା ଦେଶମାନଙ୍କ ସହିତ ଗଠନମୂଳକ ଭାବରେ ଯୋଗାଯୋଗ କରିବେ।

sws