પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં મળેલા કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના (CSS)ના પહેલા તબક્કાને મંજૂરી આપી છે જેમાં હાલની રાજ્ય સરકાર/કેન્દ્ર સરકારની મેડિકલ કોલેજો/સ્વતંત્ર પીજી સંસ્થાઓ/સરકારી હોસ્પિટલોને મજબૂત અને અપગ્રેડ કરવામાં આવશે, જેમાં 5,000 પીજી બેઠકોનો વધારો થશે અને હાલની સરકારી મેડિકલ કોલેજોને અપગ્રેડ કરવામાં આવશે, જેમાં 5,023 MBBS બેઠકોનો વધારો થશે, જેની કિંમત પ્રતિ સીટ રૂ. 1.50 કરોડ હશે. આ પહેલ નોંધપાત્ર રીતે: સ્નાતક મેડિકલ ક્ષમતામાં વધારો કરશે; વધારાની અનુસ્નાતક બેઠકો ઉમેરીને નિષ્ણાત ડોકટરોની ઉપલબ્ધતા; અને સરકારી તબીબી સંસ્થાઓમાં નવી વિશેષતાઓનો પરિચય કરાવવામાં મદદ કરશે. આનાથી દેશમાં ડોકટરોની એકંદર ઉપલબ્ધતા મજબૂત થશે.

2025-26થી 2028-29ના સમયગાળા માટે આ બંને યોજનાઓનો કુલ નાણાકીય ખર્ચ રૂ. 15,034.50 કરોડ છે. રૂ. 15034.50 કરોડમાંથી, કેન્દ્રનો હિસ્સો રૂ. 10303.20 કરોડ અને રાજ્યનો હિસ્સો રૂ. 4731.30 કરોડ છે.

લાભો:

રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં સરકારી મેડિકલ કોલેજો/સંસ્થાઓમાં મેડિકલ બેઠકો વધારવા માટેની યોજનાઓ દેશમાં ડોકટરો અને નિષ્ણાતોની ઉપલબ્ધતા વધારવામાં મદદ કરશે, જેનાથી ખાસ કરીને વંચિત વિસ્તારોમાં ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્યસંભાળની સુલભતામાં સુધારો થશે. તે સરકારી સંસ્થાઓમાં તૃતીય આરોગ્યસંભાળના ખર્ચ-અસરકારક વિસ્તરણ માટે હાલના માળખાગત સુવિધાઓનો પણ ઉપયોગ કરશે કારણ કે અનુસ્નાતક બેઠકોના વિસ્તરણથી મહત્વપૂર્ણ વિષયોમાં નિષ્ણાતોનો સતત પુરવઠો સુનિશ્ચિત થાય છે. આ યોજનાઓનો ઉદ્દેશ્ય આરોગ્યસંભાળ સંસાધનોના સંતુલિત પ્રાદેશિક વિતરણને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે, જ્યારે હાલના માળખાગત સુવિધાઓનો ઉપયોગ કરીને ખર્ચ-અસરકારક પણ છે. લાંબા ગાળે, તેઓ હાલની અને ઉભરતી આરોગ્ય જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે દેશની આરોગ્ય પ્રણાલીઓને મજબૂત બનાવે છે.

રોજગાર સર્જન સહિતની અસર:

યોજનાઓમાંથી અપેક્ષિત મુખ્ય આઉટપુટ/પરિણામ આ પ્રમાણે છે:

i. ભારતમાં તબીબી શિક્ષણ મેળવવા માટે વિદ્યાર્થીઓને વધુ તકો પૂરી પાડવી.

ii. વૈશ્વિક ધોરણોને પૂર્ણ કરવા માટે તબીબી શિક્ષણ અને તાલીમની ગુણવત્તામાં વધારો કરવો.

iii. ડોકટરો અને નિષ્ણાતોની પૂરતી ઉપલબ્ધતા ભારતને સસ્તી આરોગ્યસંભાળ પૂરી પાડવા અને આમ વિદેશી વિનિમય વધારવા માટે એક મુખ્ય સ્થળ તરીકે સ્થાન આપી શકે છે.

iv. આરોગ્યસંભાળ સુલભતામાં અંતરને દૂર કરવું, ખાસ કરીને ગરીબ ગ્રામીણ અને દૂરના વિસ્તારોમાં.

v. ડોકટરો, ફેકલ્ટી, પેરામેડિકલ સ્ટાફ, સંશોધકો, વહીવટકર્તાઓ અને સહાયક સેવાઓના સંદર્ભમાં પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ રોજગારની તકો ઉભી કરવી.

vi. આરોગ્ય પ્રણાલીની સ્થિતિસ્થાપકતાને મજબૂત બનાવવી અને એકંદર સામાજિક-આર્થિક વિકાસમાં યોગદાન આપવું.

vii. રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં આરોગ્યસંભાળ માળખાના સમાન વિતરણને પ્રોત્સાહન આપવું.

અમલીકરણ વ્યૂહરચના અને લક્ષ્યો:

યોજનાઓના અમલીકરણ માટે આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય ( MoH&FW ) દ્વારા વિગતવાર માર્ગદર્શિકા જારી કરવામાં આવશે.

પૃષ્ઠભૂમિ:

1.4 અબજ લોકો માટે યુનિવર્સલ હેલ્થ કવરેજ (UHC) સાકાર કરવા માટે, ખાસ કરીને ગ્રામીણ, આદિવાસી અને દુર્ગમ સમુદાયોમાં, તમામ સ્તરે સમયસર, ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળી સેવાઓ પૂરી પાડવા સક્ષમ મજબૂત આરોગ્યસંભાળ વ્યવસ્થાના નિર્માણ પર નિર્ભર છે. એક મજબૂત આરોગ્યસંભાળ વ્યવસ્થા કુશળ અને પર્યાપ્ત કાર્યબળની ઉપલબ્ધતા પર આધારિત છે.

તાજેતરના વર્ષોમાં ભારતના આરોગ્યસંભાળ શિક્ષણ અને કાર્યબળ માળખામાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ જોવા મળી છે, જે સુલભતા વધારવા અને ગુણવત્તા સુધારવા પર સતત નીતિગત ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે તે દર્શાવે છે. આજની તારીખે, ભારતમાં 808 મેડિકલ કોલેજો છે, જે વિશ્વમાં સૌથી વધુ છે, જેની કુલ ક્ષમતા 1,23,700 MBBS બેઠકો છે. છેલ્લા એક દાયકામાં, 127%નો વધારો નોંધાવતા 69,352થી વધુ નવી MBBS બેઠકો ઉમેરવામાં આવી છે. તેવી જ રીતે, આ સમયગાળા દરમિયાન 43,041 PG બેઠકો ઉમેરવામાં આવી છે જે 143%નો પ્રભાવશાળી વિકાસ દર્શાવે છે. તબીબી બેઠકોની સંખ્યામાં આ નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ છતાં, કેટલાક પ્રદેશોમાં આરોગ્યસંભાળની માંગ, ઍક્સેસ અને પોષણક્ષમતાને અનુરૂપ ક્ષમતાઓ વધારવાની જરૂર છે.

યોજના હેઠળ બાવીસ નવા ઓલ ઈન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સ (AIIMS)ને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. સ્વાસ્થ્ય સુરક્ષા યોજના (PMSSY) તૃતીય સ્તરની આરોગ્યસંભાળ સેવાઓ પૂરી પાડવા ઉપરાંત, તેમની અત્યાધુનિક શિક્ષણ સુવિધાઓ સાથે તબીબી ક્ષમતાના ઉચ્ચતમ ધોરણો ધરાવતા આરોગ્ય વ્યાવસાયિકોના સમૂહનું નિર્માણ કરવામાં પણ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી રહી છે.

લાયકાત ધરાવતા ફેકલ્ટીના સમૂહને વિસ્તૃત કરવા માટે, ફેકલ્ટી લાયકાત અને ભરતી માટે વધુ સમાવિષ્ટ અને યોગ્યતા-આધારિત અભિગમ અપનાવીને નવા મેડિકલ ઇન્સ્ટિટ્યુશન (ફેકલ્ટીની લાયકાત) નિયમનો 2025 જારી કરવામાં આવ્યા છે. આ ફેરફારોનો ઉદ્દેશ્ય શિક્ષણ કર્મચારીઓની વધતી જતી જરૂરિયાતને સંબોધવાનો અને શૈક્ષણિક અને વ્યાવસાયિક ધોરણોને પૂર્ણ કરવાનો છે.

આરોગ્ય ક્ષેત્રમાં લાયક માનવ સંસાધનની ઉપલબ્ધતા વધારવા માટે, MoH&FW આ યોજનાઓનું સંચાલન કરી રહ્યું છે અને તેમનો વધુ વિસ્તરણ વધુ તબીબી વ્યાવસાયિકોના ઉત્પાદન માટે ક્ષમતા બનાવવા, આરોગ્ય માટે માનવ સંસાધનોને મજબૂત બનાવવા અને ભારતના લોકો માટે ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્યસંભાળ સેવાઓની પહોંચ સુધારવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે.

SM/DK/GP/JD