'નમામી ગંગે' કાર્યક્રમ હેઠળ દેશભરમાં નદીના કાયાકલ્પ માટે ટેકનોલોજી અને નવીનતાઓના ઉપયોગની ચર્ચા કરવા માટે દિલ્હીમાં એક મહત્વપૂર્ણ ઉચ્ચ સ્તરીય સમીક્ષા બેઠક યોજાઈ હતી. કેન્દ્રીય જળ શક્તિ મંત્રી શ્રી સી.આર. પાટીલની અધ્યક્ષતામાં યોજાયેલી આ બેઠકમાં સામાન્ય રીતે નદીઓ અને ખાસ કરીને નાની નદીઓના સંચાલનમાં ટેકનોલોજી અને નવીનતાઓના ભવિષ્ય પર વિગતવાર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી.

કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી પાટીલે ટીમો દ્વારા દર્શાવવામાં આવેલી સહયોગી ભાવના, તકનીકી નવીનતા અને વૈજ્ઞાનિક ઊંડાણની પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે આ સંશોધન પરિણામોને ભૂમિ સ્તરે કાર્યક્ષમ બનાવવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. "અવિરલ અને નિર્મળ ગંગા" પ્રત્યે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને પુનરાવર્તિત કરતા, શ્રી પાટીલે તમામ હિસ્સેદારોને આ પહેલોના અમલીકરણને ઝડપી બનાવવા અને તેમને મહત્વપૂર્ણ નદી પ્રણાલીઓમાં વિસ્તૃત કરવા નિર્દેશ આપ્યો, જેનાથી રાષ્ટ્ર માટે સ્વચ્છ, સ્વસ્થ અને પાણી-સુરક્ષિત ભવિષ્ય બનશે.

આ પ્રસંગે, ડેનમાર્કના સહયોગથી વિકસિત સ્માર્ટ લેબોરેટરી ઓન ક્લીન રિવર્સ (SLCR) અને નેધરલેન્ડ્સના સહયોગથી વિકસિત I&D-રિવર્સ (IIT દિલ્હી) ના નેજા હેઠળ IIT (BHU) ની ટીમોએ બે મુખ્ય નવીનતા પહેલ - શહેરી નદીઓ પર કેન્દ્રિત I&D-રિવર્સ અને વરુણા નદી પર કેન્દ્રિત ડિસિઝન સપોર્ટ સિસ્ટમ ફોર રિવર રિસ્ટોરેશન એન્ડ મેનેજમેન્ટ પર વિગતવાર પ્રેઝન્ટેશન આપ્યું હતું. બંને સંસ્થાઓએ દર્શાવ્યું કે તેમના સંશોધન અને તકનીકી પ્રયાસો ટકાઉ નદી સંરક્ષણ માટે કેન્દ્રિત અભિગમ અપનાવવામાં કેવી રીતે મદદ કરશે.

બેઠક દરમિયાન, વરુણા નદી પર કેન્દ્રિત ડિસિઝન સપોર્ટ સિસ્ટમ (DSS) તરીકે સ્મોલ રિવર મેનેજમેન્ટ ટૂલ (SRMT) ની પ્રગતિ રજૂ કરવામાં આવી હતી, જેને અન્ય નદીઓ અને કેચમેન્ટ માટે પણ વધુ વિકસિત કરી શકાય છે. નીતિ નિર્માતાઓ માટે વૈજ્ઞાનિક અને ઝડપી પ્રતિભાવ સાધન તરીકે ડિઝાઇન કરાયેલ, SRMT નદી વ્યવસ્થાપન માટે ડિસિઝન સપોર્ટ સિસ્ટમનો મુખ્ય ભાગ બનાવે છે. DSS માં વસ્તી આગાહી, પાણીની માંગ અને પુરવઠા અંદાજ, ગટરના ભાર વિશ્લેષણ અને STP માટે પ્રાથમિકતા ક્ષેત્રોની ઓળખ માટે અદ્યતન મોડ્યુલોનો સમાવેશ થાય છે. DSS ના ડેમો દરમિયાન, કેન્દ્રીય મંત્રીને તેની મજબૂત લોગિન સુરક્ષા અને વપરાશકર્તા-મૈત્રીપૂર્ણ ઇન્ટરફેસ વિશે પણ માહિતી આપવામાં આવી હતી - જે નિર્ણય લેનારાઓને અસરકારક રીતે સહાય કરવા માટે રચાયેલ છે.

ભૂગર્ભજળ ફરી ભરવા માટેની આધુનિક વ્યૂહરચના, મેનેજ્ડ એક્વિફર રિચાર્જ (MAR) ને પણ બેઠકમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવી હતી. પાયાના પ્રવાહને વધારીને નદીઓના પુનર્જીવન માટે રીઅલ-ટાઇમ હાઇડ્રો-જીઓલોજિકલ મોડેલિંગનો ઉપયોગ કરવાની યોજનાઓ શેર કરવામાં આવી હતી. કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી સી.આર. પાટીલે બે મહત્વાકાંક્ષી પ્રોજેક્ટ્સની પણ સમીક્ષા કરી હતી - વરુણ બેસિનમાં હાઇડ્રો-જીઓલોજિકલ મોડેલિંગ અને ગંગા બેસિનમાં ઉભરતા પ્રદૂષકોનું ફિંગરપ્રિન્ટ વિશ્લેષણ. બંને પ્રોજેક્ટ્સ FloTEM અને LC-HRMS જેવી અત્યાધુનિક તકનીકોનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે, જે નદી પ્રદૂષણ દેખરેખ અને ઉપચાર પ્રયાસોને આધુનિક, વૈજ્ઞાનિક ધાર પ્રદાન કરે છે.

IIT દિલ્હીએ બેઠક દરમિયાન I&D-નદીઓ પહેલ હેઠળ સેન્ટર ઓફ એક્સેલન્સ (CoE) સ્થાપવા માટેનો રોડમેપ રજૂ કર્યો હતો. આ પહેલ રાષ્ટ્રીય સ્વચ્છ ગંગા મિશન (NMCG) અને નેધરલેન્ડ સરકારના સહયોગથી ચલાવવામાં આવી રહી છે. કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી સી.આર. પાટિલને માહિતી આપવામાં આવી હતી કે કેન્દ્ર ફક્ત લાગુ સંશોધનનું નેતૃત્વ કરશે નહીં, પરંતુ પાણી ક્ષેત્રમાં તાલીમ અને સ્ટાર્ટ-અપ્સને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક કેન્દ્ર તરીકે પણ કામ કરશે. ખાસ ધ્યાન કેન્દ્રિત ક્ષેત્રોમાં શહેરી નદી વ્યવસ્થાપન યોજનાઓ, ડિજિટલ ટ્વીન, AI-આધારિત ભૂ-અવકાશી મોડેલિંગ, પાણીની ગુણવત્તામાં સુધારો અને પ્લાસ્ટિક જેવા ઉભરતા પ્રદૂષકોની સારવારનો સમાવેશ થાય છે. આ પહેલનો હેતુ નદી સંરક્ષણ માટે વિજ્ઞાન અને નવીનતાના નવા દ્વાર ખોલવાનો છે.

AP/IJ/GP/JD