પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના 'સબકા સાથ, સબકા વિકાસ'ના વિઝનથી પ્રેરિત થઈને, ભારતે સામાજિક સુરક્ષા કવરેજના ક્ષેત્રમાં એક ઐતિહાસિક સીમાચિહ્ન હાંસલ કર્યું છે, જે વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી મહત્વપૂર્ણ વિસ્તરણોમાંનું એક છે. આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રમ સંગઠન (ILO)ના ILOstat ડેટાબેઝના તાજેતરના ડેટા અનુસાર, ભારતનું સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ 2015માં 19 ટકાથી વધીને 2025 માં 64.3 ટકા થવાનો અંદાજ છે, જે છેલ્લા દાયકામાં 45 ટકાનો અભૂતપૂર્વ વધારો છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રમ પરિષદ (ILC) દરમિયાન ILOના ડિરેક્ટર જનરલ શ્રી ગિલ્બર્ટ એફ. હોંગબો સાથે દ્વિપક્ષીય ચર્ચાઓ કરતા, કેન્દ્રીય શ્રમ અને રોજગાર અને યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રી ડૉ. મનસુખ માંડવિયાએ છેલ્લા 11 વર્ષમાં મોદી સરકાર દ્વારા શરૂ કરાયેલ ગરીબી-કેન્દ્રિત અને કામદાર કલ્યાણ યોજનાઓ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.

કેન્દ્રીય મંત્રીએ ILOના મહાનિર્દેશકને આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રમ સંગઠનના સહયોગથી સરકાર દ્વારા ચલાવવામાં આવી રહેલા રાષ્ટ્રીય સ્તરના સામાજિક સુરક્ષા ડેટા પૂલિંગ અભિયાન વિશે પણ માહિતગાર કર્યા હતા.

આ પ્રયાસોની પ્રશંસા કરતા, ILOએ ભારતની સિદ્ધિનો સ્વીકાર કર્યો અને સત્તાવાર રીતે તેના ડેશબોર્ડ પર પ્રકાશિત કર્યું કે ભારતની વસ્તીના 64.3 ટકા, એટલે કે 94 કરોડથી વધુ લોકો હવે ઓછામાં ઓછા એક સામાજિક સુરક્ષા લાભ હેઠળ આવરી લેવામાં આવ્યા છે. 2015 માં આ આંકડો માત્ર 19 ટકા હતો.

ભારત હવે લાભાર્થીઓની સંખ્યાની દ્રષ્ટિએ વિશ્વમાં બીજા ક્રમે છે, જે લગભગ 94 કરોડ નાગરિકોને સામાજિક સુરક્ષા પૂરી પાડે છે. ILOના મહાનિર્દેશકે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં ગરીબો અને કામદાર વર્ગ માટે ભારતની કેન્દ્રિત કલ્યાણકારી નીતિઓની પ્રશંસા કરી હતી.

દરેક દેશ માટે યોજના પર વિચાર કરવા માટે ILOના માપદંડોમાં સામેલ છે કે યોજના કાયદાકીય રીતે સમર્થિત હોવી જોઈએ, રોકડ-આધારિત અને સક્રિય હોવી જોઈએ અને છેલ્લા ત્રણ વર્ષનો ચકાસાયેલ સમય શ્રેણી ડેટા ઉપલબ્ધ હોવો જોઈએ.

જીનીવાથી, ડૉ. માંડવિયાએ કહ્યું, "આ નોંધપાત્ર સિદ્ધિ પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના સ્વપ્નદ્રષ્ટા નેતૃત્વ અને સમાવિષ્ટ અને અધિકાર-આધારિત સામાજિક સુરક્ષા ઇકોસિસ્ટમના નિર્માણમાં સરકારના અવિરત પ્રયાસોનો પુરાવો છે. આ વૃદ્ધિ વૈશ્વિક સ્તરે સામાજિક સુરક્ષા કવરેજમાં સૌથી ઝડપી વિસ્તરણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જે "અંત્યોદય"ના વચનને પૂર્ણ કરવા માટે સરકારની અતૂટ પ્રતિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે - સમાજના છેલ્લા વ્યક્તિને સશક્ત બનાવવું અને કોઈને પાછળ ન છોડવું."

એ નોંધવું મહત્વપૂર્ણ છે કે વર્તમાન આંકડો ડેટા પૂલિંગ કવાયતના ફક્ત પ્રથમ તબક્કાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આ તબક્કો પસંદ કરેલા 8 રાજ્યોમાં કેન્દ્રીય ક્ષેત્ર યોજનાઓ અને મહિલા-કેન્દ્રિત યોજનાઓના લાભાર્થી ડેટા પર કેન્દ્રિત હતો. બીજા તબક્કા અને ચાલુ એકત્રીકરણ સાથે, એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે ILO દ્વારા વધારાની યોજનાઓની માન્યતા પછી ભારતનું કુલ સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ ટૂંક સમયમાં 100 કરોડના આંકડોને પાર કરશે.

ભારત ILOstat ડેટાબેઝમાં 2025ના સામાજિક સુરક્ષા કવરેજ ડેટાને અપડેટ કરનાર વૈશ્વિક સ્તરે પ્રથમ દેશ છે, જે ડિજિટલ ગવર્નન્સ અને કલ્યાણ પ્રણાલીઓની પારદર્શિતામાં તેની નેતૃત્વ સ્થિતિને વધુ મજબૂત બનાવે છે.

વધુમાં, સામાજિક સુરક્ષા કવરેજમાં વધારો કરીને, ખાસ કરીને વિકસિત દેશો સાથે સામાજિક સુરક્ષા કરારો (SSA)ને અંતિમ સ્વરૂપ આપીને, ભારતનું વૈશ્વિક જોડાણ વધુ મજબૂત બનશે. આ કરારો વિદેશમાં કામ કરતા ભારતીય વ્યાવસાયિકો માટે સામાજિક સુરક્ષા લાભોની પોર્ટેબિલિટી સુનિશ્ચિત કરશે, તેમજ ભાગીદાર દેશોને પરસ્પર માન્યતા માળખા માટે જરૂરી પારદર્શિતા પ્રદાન કરશે. આ વિશ્વસનીય અને મજબૂત સામાજિક સુરક્ષા શાસન દર્શાવતી વખતે વેપાર અને શ્રમ ગતિશીલતા વાટાઘાટોમાં ભારતની સ્થિતિને વધુ મજબૂત બનાવશે.

ડૉ. માંડવિયા 10 થી 12 જૂન 2025 દરમિયાન ILOના આંતરરાષ્ટ્રીય શ્રમ પરિષદ (ILC)ના 113મા સત્રમાં હાજરી આપવા માટે સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડના જીનીવામાં ભારતીય પ્રતિનિધિમંડળનું નેતૃત્વ કરી રહ્યા છે.

AP/IJ/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com