"ભારતનો મંત્ર સંશોધન દ્વારા આત્મનિર્ભરતા છે, આત્મનિર્ભરતા માટે વિજ્ઞાન છે."

- પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદી

પરિચય

નેશનલ સુપરકમ્પ્યુટિંગ મિશન (NSM) ભારત સરકાર દ્વારા દેશને હાઈ-પર્ફોર્મન્સ કમ્પ્યુટિંગ (HPC) ક્ષમતાઓ સાથે સશક્ત બનાવવા માટેની મુખ્ય પહેલ છે. વર્ષ 2015માં શરૂ કરવામાં આવેલા આ મિશનનો ઉદ્દેશ સુપરકમ્પ્યુટિંગ, પ્રોત્સાહન સંશોધન અને વિકાસ (R&D)માં ભારતની ટેકનોલોજીકલ કુશળતાને વધારવાનો અને શિક્ષણ, ઉદ્યોગ અને સરકારી ક્ષેત્રોમાં વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિને ટેકો આપવાનો છે.

આ  મિશનમાં દેશભરમાં ફેલાયેલી  આપણી રાષ્ટ્રીય અકાદમિક અને સંશોધન અને વિકાસ સંસ્થાઓને સશક્ત બનાવવાની કલ્પના કરવામાં આવી છે. જેમાં વિવિધ ક્ષમતાઓના સુપર કમ્પ્યુટર સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે. આ સુપર કમ્પ્યુટર્સની એક્સેસ નેશનલ નોલેજ નેટવર્ક (NKN) દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવે છે. એનકેએન એ સરકારનો અન્ય એક કાર્યક્રમ છે, જે શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને સંશોધન અને વિકાસ પ્રયોગશાળાઓને હાઇ-સ્પીડ નેટવર્ક પર જોડે છે.

શૈક્ષણિક અને સંશોધન અને વિકાસ સંસ્થાઓ તેમજ મુખ્ય વપરાશકર્તા વિભાગો/મંત્રાલયો આ સુવિધાઓનો ઉપયોગ કરીને રાષ્ટ્રીય સુસંગતતાના કાર્યક્રમોમાં ભાગ લેશે અને વિકાસ કરશે. આ મિશનમાં આ એપ્લિકેશનો વિકસાવવાના પડકારોનો સામનો કરવા માટે ઉચ્ચ વ્યાવસાયિક ઉચ્ચ-પ્રદર્શન કમ્પ્યુટિંગ (HPC) જાગૃત માનવ સંસાધનોનો વિકાસ પણ સામેલ છે. કોલેજના વિદ્યાર્થીઓ અને સંશોધકોમાં સુપરકમ્પ્યુટિંગ પ્રત્યે જાગૃતિ અને પરિચય વધારવા માટે પુણે, ખડગપુર, ચેન્નાઈ, પલક્કડ અને ગોવા ખાતે પાંચ તાલીમ કેન્દ્રો દ્વારા આ ક્ષેત્રમાં માનવ સંસાધન વિકાસ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવે છે.

વર્તમાન સ્થિતિ અને સિદ્ધિઓ

એનએસએમ હેઠળ માર્ચ 2025 સુધીમાં 35 પેટાફ્લોપ્સની સંયુક્ત કમ્પ્યુટ ક્ષમતા વાળા કુલ 34 સુપર કમ્પ્યુટર્સને વિવિધ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, સંશોધન સંસ્થાઓ અને આરએન્ડડી લેબ્સમાં તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે. જેમાં IISc, IITs, C-DAC જેવી અગ્રણી સંસ્થાઓ અને NSM હેઠળ દેશના ટાયર - II અને ટાયર III શહેરોની અન્ય સંસ્થાઓનો સમાવેશ થાય છે. NSM હેઠળ કાર્યરત સુપરકમ્પ્યુટિંગ સિસ્ટમ્સે 85 ટકાથી વધુનો એકંદર ઉપયોગ દર હાંસલ કર્યો છે. જેમાં ઘણી સિસ્ટમ્સ 95 ટકાથી વધુ છે, જે તેમની કમ્પ્યુટેશનલ ક્ષમતામાં ઉચ્ચ સ્તરના વપરાશ અને કાર્યક્ષમતા દર્શાવે  છે.

સંશોધન અને વિકાસ (R&D) ક્ષેત્રમાં આ સુપરકોમ્પ્યુટિંગ સિસ્ટમ્સનું યોગદાન ખૂબ જ પ્રભાવશાળી રહ્યું છે. જેણે દેશભરની 200થી વધુ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને R&D પ્રયોગશાળાઓના 1,700થી વધુ પીએચડી વિદ્વાનો સહિત 10,000થી વધુ સંશોધકોને સુવિધા આપી છે. આ સુપરકોમ્પ્યુટિંગ સિસ્ટમ્સે દવા શોધ, આપત્તિ વ્યવસ્થાપન, ઉર્જા સુરક્ષા, આબોહવા મોડેલિંગ, ખગોળશાસ્ત્રીય સંશોધન, ગણતરીત્મક રસાયણશાસ્ત્ર, પ્રવાહી ગતિશીલતા અને સામગ્રી સંશોધન જેવા મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રોમાં સંશોધનને ટેકો આપ્યો છે. NSM એ ટાયર II અને ટાયર III શહેરોના સંશોધકો માટે અત્યાધુનિક સુપરકોમ્પ્યુટિંગ સુવિધાઓની ઍક્સેસ પ્રદાન કરીને સંશોધન કરવાની તકો ઊભી કરી છે. આ સંશોધકોએ 1 કરોડથી વધુ કમ્પ્યુટ કાર્યો પૂર્ણ કર્યા છે અને અગ્રણી રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય જર્નલોમાં 1500થી વધુ સંશોધન પત્રો પ્રકાશિત કર્યા છે. વધુમાં, 22,000થી વધુ વ્યક્તિઓને HPC અને AI કૌશલ્યોમાં તાલીમ આપવામાં આવી છે. સ્ટાર્ટ-અપ્સ અને MSMEs તેમના HPC-સંચાલિત પ્રોજેક્ટ્સને આગળ વધારવા માટે આ સુપરકોમ્પ્યુટિંગ સંસાધનોનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે.

સમાંતર રીતે, NSM હેઠળ C-DAC એ કમ્પ્યુટિંગ નોડ્સ વચ્ચે ડેટા ટ્રાન્સફર અને સંદેશાવ્યવહારને વધારવા માટે સ્વદેશી હાઇ-સ્પીડ કોમ્યુનિકેશન નેટવર્ક, "ત્રિનેત્ર" વિકસાવ્યું છે, જેનાથી ભારતની સુપરકોમ્પ્યુટિંગ ક્ષમતાઓને મજબૂત બનાવવામાં આવી છે. ત્રિનેત્ર ત્રણ તબક્કામાં અમલમાં મૂકવામાં આવી રહ્યું છે: ત્રિનેત્ર-પીઓસી, મુખ્ય ખ્યાલોને માન્ય કરવા માટે એક પ્રૂફ-ઓફ-કન્સેપ્ટ સિસ્ટમ; ત્રિનેત્ર-એ (100 ગીગાબીટ્સ પ્રતિ સેકન્ડ), અદ્યતન કનેક્શન્સ સાથેનું નેટવર્ક, સી-ડેક પુણે ખાતે 1PF PARAM Rudra ખાતે સફળતાપૂર્વક તૈનાત અને પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું છે અને ત્રિનેત્ર-બી (200 ગીગાબીટ્સ પ્રતિ સેકન્ડ), સુધારેલ ક્ષમતાઓ સાથેનું એક અદ્યતન સંસ્કરણ, સી-ડેક બેંગ્લોર ખાતે આગામી 20PF PARAM રુદ્ર સુપર કોમ્પ્યુટરમાં તૈનાત કરવામાં આવશે.

2024માં પ્રધાનમંત્રીએ ભૌતિકશાસ્ત્ર, પૃથ્વી વિજ્ઞાન અને બ્રહ્માંડ વિજ્ઞાનમાં અદ્યતન અભ્યાસને સરળ બનાવવા માટે દેશના યુવા સંશોધકો, વૈજ્ઞાનિકો અને ઇજનેરોને ત્રણ PARAM રુદ્ર સુપરકોમ્પ્યુટર સમર્પિત કર્યા. આ સુપર કોમ્પ્યુટર પુણે, દિલ્હી અને કોલકાતામાં વૈજ્ઞાનિક સંશોધનને આગળ વધારવા માટે તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે. PARAM Rudra સુપર કોમ્પ્યુટર સ્વદેશી રીતે ડિઝાઇન કરેલા અને ઉત્પાદિત HPC સર્વર્સ, જેને "રુદ્ર" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તેની સાથે સ્વદેશી રીતે વિકસિત સિસ્ટમ સોફ્ટવેર સ્ટેકનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવ્યું છે. "રુદ્ર" સર્વર ભારતમાં આ પ્રકારનું પ્રથમ સર્વર છે, જે વૈશ્વિક સ્તરે ઉપલબ્ધ અન્ય HPC ક્લાસ સર્વરોની સમકક્ષ છે.

સરકારે AI સંશોધન અને જ્ઞાનના જોડાણ માટે એક સામાન્ય ગણતરી પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડવા માટે AIRAWAT નામનો પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો છે. આ AI કમ્પ્યુટિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરનો ઉપયોગ NKN હેઠળના તમામ ટેકનોલોજી ઇનોવેશન સેન્ટરો, સંશોધન પ્રયોગશાળાઓ, વૈજ્ઞાનિક સમુદાય, ઉદ્યોગ, સ્ટાર્ટ-અપ્સ અને સંસ્થાઓ દ્વારા કરવામાં આવશે. AIRAWAT માટે પ્રૂફ ઓફ કોન્સેપ્ટ (PoC) 200 પેટાફ્લોપ્સ મિશ્ર ચોકસાઇવાળા AI મશીન સાથે વિકસાવવામાં આવશે. જે 790 AI પેટાફ્લોપ્સની મહત્તમ ગણતરી ક્ષમતા સુધી સ્કેલેબલ હશે. જર્મનીમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સુપરકોમ્પ્યુટિંગ કોન્ફરન્સ (ISC 2023)માં જાહેર કરાયેલ ટોચના 500 વૈશ્વિક સુપરકોમ્પ્યુટિંગ યાદીમાં AIRAWAT એ 75મું સ્થાન મેળવ્યું છે. જેનાથી ભારત વિશ્વભરના AI સુપરકોમ્પ્યુટિંગ દેશોમાં ટોચ પર છે.

2022માં ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ (IISc), બેંગલુરુએ સૌથી શક્તિશાળી ભારતીય સુપર કોમ્પ્યુટર પૈકીના એક PARAM Pravega સ્થાપિત કર્યું છે. 3.3 પેટાફ્લોપ્સની સુપરકમ્પ્યુટિંગ પાવર ધરાવતું PARAM Pravega ભારતીય શૈક્ષણિક સંસ્થામાં સ્થાપિત થયેલું સૌથી મોટું સુપરકમ્પ્યુટર છે.

2019માં પ્રધાનમંત્રીએ વારાણસીના ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી, BHU ખાતે રાષ્ટ્રીય સુપરકોમ્પ્યુટિંગ મિશનના પ્રથમ સ્વદેશી રીતે નિર્મિત સુપરકોમ્પ્યુટર 'પરમ શિવાય'નું ઉદ્ઘાટન કર્યું.

2024-25માં સ્વદેશી રીતે વિકસિત સર્વર્સ અને ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરીને વધારાના ~45 PF કમ્પ્યુટિંગ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવાની કલ્પના કરવામાં આવી છે.

NSM ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર

રાષ્ટ્રીય સુપરકોમ્પ્યુટિંગ મિશનનો ઉદ્દેશ્ય સુપરકોમ્પ્યુટિંગમાં આત્મનિર્ભરતા હાંસલ કરવાનો, વૈજ્ઞાનિક અને તકનીકી પ્રયાસોના વિવિધ ક્ષેત્રોમાં સંશોધન અને વિકાસ અને સમસ્યાનું નિરાકરણ માટે સુપરકોમ્પ્યુટિંગનો ઉપયોગ કરવાની, સંસ્કૃતિનું નિર્માણ કરવાનો, વિવિધ સામાજિક એપ્લિકેશનો માટે ઉકેલો બનાવવાનો અને દેશમાં વૈશ્વિક સ્તરે સ્પર્ધાત્મક સ્તરે સુપરકોમ્પ્યુટિંગ ઇકોસિસ્ટમ સ્થાપિત કરવાનો છે. આ મિશન હેઠળ માળખાગત સુવિધાઓના ભાગરૂપે બનાવવામાં આવેલી સિસ્ટમો અને સુવિધાઓને ત્રણ તબક્કામાં વહેંચવામાં આવી છે: તબક્કો I, તબક્કો II અને તબક્કો III.

પ્રથમ તબક્કો: આ તબક્કામાં વિવિધ સંસ્થાઓમાં છ સુપર કમ્પ્યુટર્સ સ્થાપિત કરીને મૂળભૂત સુપરકમ્પ્યુટિંગ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઊભું કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું.  જેમાં ઘટકોનો નોંધપાત્ર હિસ્સો સ્થાનિક રીતે એસેમ્બલ કરવામાં આવ્યો હતો. ઉદ્દેશ દેશમાં સિસ્ટમ ઘટકોની એસેમ્બલી માટે ઇકોસિસ્ટમ બનાવવાનો હતો.

બીજો તબક્કો: પ્રથમ તબક્કાને ધ્યાનમાં રાખીને આ તબક્કાનો ઉદ્દેશ સુપર કમ્પ્યુટર્સના સ્વદેશી ઉત્પાદન તરફ આગળ વધવાનો  હતો.  જેમાં  સ્થાનિક સોફ્ટવેર સ્ટેક વિકસાવવાનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ તબક્કામાં  ભારતમાંથી મૂલ્ય સંવર્ધનમાં પણ 40 ટકાનો વધારો જોવા મળ્યો હતો.

ત્રીજો તબક્કોઃ આ તબક્કો સુપરકમ્પ્યુટિંગના સંપૂર્ણ સ્વદેશીકરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જેમાં ભારતમાં મુખ્ય ઘટકોની ડિઝાઇન, વિકાસ અને ઉત્પાદનનો સમાવેશ થાય છે. આ યોજનામાં વિવિધ શૈક્ષણિક અને સંશોધન સંસ્થાઓમાં સુપર કમ્પ્યુટર્સ સ્થાપિત કરવા, તેમજ ઉચ્ચ-કાર્યક્ષમતા કમ્પ્યુટિંગ ક્ષમતા સાથે રાષ્ટ્રીય સુવિધા સ્થાપિત કરવાનો સમાવેશ થાય છે.

આ મિશનનું નેતૃત્વ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગ (DST) અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને માહિતી ટેકનોલોજી મંત્રાલય (MeitY) દ્વારા સંયુક્ત રીતે કરવામાં આવે છે અને તેનો અમલ સેન્ટર ફોર ડેવલપમેન્ટ ઓફ એડવાન્સ્ડ કમ્પ્યુટિંગ (C-DAC), પુણે અને ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ (IISc), બેંગલુરુ દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ મિશનના અમલીકરણથી દેશના વિશાળ વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનોલોજી સમુદાય માટે સુપરકોમ્પ્યુટિંગ સુલભ બનશે અને દેશને બહુવિધ શાખાઓમાં મોટી પડકારજનક સમસ્યાઓ હલ કરવાની ક્ષમતા મળશે.

NSM 20 પેટાફ્લોપ સિસ્ટમ્સ સહિત ઉચ્ચ કમ્પ્યુટિંગ પાવર ધરાવતા IIT સહિત પસંદગીની સંસ્થાઓમાં સુપરકોમ્પ્યુટરની સંખ્યા વધારવાની યોજના ધરાવે છે. સંશોધન અને અન્ય સંલગ્ન ક્ષેત્રો માટે સુપર-કમ્પ્યુટિંગ સુવિધા વિકસાવવા અને પૂરી પાડવા માટે 1874 કરોડ રૂપિયાની રકમ ફાળવવામાં આવી છે/ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આમાં માળખાગત સુવિધાઓના નિર્માણ, લાગુ ક્ષેત્રોમાં સંશોધન અને વિકાસ, એપ્લિકેશનો, માનવ સંસાધન વિકાસ અને મિશન મેનેજમેન્ટ માટે ભંડોળનો સમાવેશ થાય છે.

ઇન્ડિયા સેમિકન્ડક્ટર મિશન (ISM) દ્વારા NSMને મજબૂત બનાવવું

 ઇન્ડિયા સેમિકન્ડક્ટર મિશન (ISM) નેશનલ સુપરકમ્પ્યુટિંગ મિશન (NSM)ને મોટું પ્રોત્સાહન આપવા જઈ  રહ્યું છે. સુપર કમ્પ્યુટર્સને પ્રોસેસર્સ, મેમરી ચિપ્સ અને ખાસ એક્સિલરેટર્સ જેવા શક્તિશાળી ભાગોની જરૂર હોય છે - જે તમામ અદ્યતન સેમિકન્ડક્ટર તકનીકનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવે છે. અત્યાર સુધી ભારતને આ ઘટકો માટે આયાત પર ઘણો બધો આધાર રાખવો પડતો હતો.

ISM સાથે ભારત આ હાઈ-ટેક પાર્ટ્સને અહીં ઘરે જ બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહ્યું છે. આ સુપર કમ્પ્યુટર્સને ઝડપી, વધુ ઊર્જા-કાર્યક્ષમ અને વધુ સસ્તું બનાવશે. તે ભારતને સુપર કમ્પ્યુટર્સ બનાવવાની પણ મંજૂરી આપશે જે આપણી પોતાની વૈજ્ઞાનિક અને ઓદ્યોગિક જરૂરિયાતો માટે કસ્ટમાઇઝ થયેલ છે. દેશની અંદર આ ટેકનોલોજીનો વિકાસ કરીને આઇએસએમ એનએસએમને ભારતને આત્મનિર્ભર અને સુપરકમ્પ્યુટિંગમાં વૈશ્વિક નેતા બનાવવાના સ્વપ્નની નજીક પહોંચવામાં મદદ કરશે.

નિષ્કર્ષ

નેશનલ સુપરકમ્પ્યુટિંગ મિશન એક પરિવર્તનકારી પહેલ છે. જે વૈશ્વિક સ્તરે સુપરકમ્પ્યુટિંગમાં ભારતની સ્થિતિને મજબૂત કરે છે. સ્વદેશી વિકાસ, સંશોધન અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપીને NSM મહત્ત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રોને ટેકો આપે છે અને ભવિષ્યનાં ટેકનોલોજીકલ પડકારો માટે દેશને તૈયાર કરે છે. સતત રોકાણ અને વ્યૂહાત્મક જમાવટ સાથે ભારત હાઈ-પરફોર્મન્સ કમ્પ્યુટિંગમાં વૈશ્વિક નેતા બનવાની તૈયારીમાં છે.

સંદર્ભો

https://nsmindia.in/

https://ism.gov.in/

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1666447

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2081061

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1800356

https://dst.gov.in/pm-launches-country-1st-indigenously-build-supercomputer

https://pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2087506

https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2088268

https://sansad.in/getFile/loksabhaquestions/annex/184/AU2084_k8K63G.pdf?source=pqals

https://sansad.in/getFile/annex/267/AU3905_rZLY5P.pdf?source=pqars

 

નેશનલ સુપરકમ્પ્યુટીંગ મિશન

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2125367) Visitor Counter : 14