સારાંશ:

• પોષણ પખવાડાની 7મી આવૃત્તિનું આયોજન 8 એપ્રિલથી 22 એપ્રિલ 2025 દરમિયાન કરવામાં આવ્યું છે.
• પોષણ અભિયાનનો હેતુ ટેકનોલોજી અને પરંપરાના મિશ્રણ સાથે બાળકો અને મહિલાઓમાં તંદુરસ્ત અને પૌષ્ટિક આહારને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.
• પોષણ પખવાડા 2025માં બાળકના જીવનના પ્રથમ 1,000 દિવસો પર ફોક્સ કરવામાં આવે છે કારણ કે તે બાળ વિકાસ માટે નિર્ણાયક સમયગાળો છે.
• ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ - પોષણ ટ્રેકર આંગણવાડી કેન્દ્રોમાં પોષણ સેવાઓનું રિયલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ સક્ષમ બનાવે છે.
• લાભાર્થીઓ હવે વધુ સારી પહોંચ માટે પોષણ ટ્રેકર વેબ એપ મારફતે સ્વ-નોંધણી કરાવી શકે છે.
• સમુદાય-આધારિત મેનેજમેન્ટ ઓફ એક્યુટ કુપોષણ (CMAM) પ્રોટોકોલ કુપોષણની વહેલી તકે તપાસ કરવામાં અને સમુદાય-આધારિત વ્યવસ્થાપનમાં મદદ કરે છે.
• પોષણ પખવાડા પણ તંદુરસ્ત ખોરાકની પસંદગીને પ્રોત્સાહન આપીને બાળપણની મેદસ્વીપણા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

પરિચય

 

દરેક બાળક તંદુરસ્ત શરૂઆતને પાત્ર છે, દરેક માતા યોગ્ય પોષણને પાત્ર છે, અને દરેક પરિવાર પોષક આહારની સુલભતાને પાત્ર છે. તેમ છતાંય ભારતમાં લાખો લોકો માટે કુપોષણ એક મૌન કટોકટી રહી છે - એક એવી કટોકટી કે જે માત્ર વ્યક્તિઓને જ નહીં પરંતુ રાષ્ટ્રના ભાવિને પણ અસર કરે છે. પરિવર્તનકારી પગલાંની જરૂરિયાતને ઓળખીને સરકારે 8 માર્ચ, 2018ના રોજ પોષણ અભિયાન શરૂ કર્યું હતું - આ એક મુખ્ય કાર્યક્રમ છે, જેનો ઉદ્દેશ સંપૂર્ણ અભિગમ દ્વારા મહિલાઓ અને બાળકો માટે પોષક પરિણામોમાં સુધારો કરવાનો છે. તેની મુખ્ય પહેલોમાંની એક, પોષણ પખવાડિયા  કુપોષણને દૂર કરવામાં જાગૃતિ લાવવા અને સમુદાયની ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક શક્તિશાળી મંચ તરીકે ઉભરી આવી છે.

પોષણ પખવાડાની 7મી આવૃત્તિ

પોષણ પખવાડિયા એ માત્ર એક વાર્ષિક પોષણ જાગૃતિ અભિયાન જ નથી - તે પગલાં લેવા માટેનું એક સ્પષ્ટ આહ્વાન છે. 2025માં પોષણ પખવાડિયાની સાતમી આવૃત્તિ 8 એપ્રિલથી 23 એપ્રિલ દરમિયાન મનાવવામાં આવશે. માતૃત્વ અને શિશુના પોષણ લાભાર્થીઓ માટે ડિજિટલ સુલભતા અને બાળપણમાં સ્થૂળતા સામે લડવા પર કેન્દ્રિત થીમ સાથે પોષણ પખવાડિયાની 7મી આવૃત્તિમાં પોષણની સુખાકારી વધારવા માટે પરિણામ-આધારિત હસ્તક્ષેપો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.

 

પોષણ પખવાડિયા 2025 પ્રવૃત્તિઓ

 

 

પોષણ પખવાડિયા 2025 એ પોષક ભારતના નિર્માણ તરફનું એક પગલું છે જેમાં મહિલાઓ અને બાળકો પર મુખ્ય ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. ભારત સરકારના તમામ મંત્રાલયો અને વિભાગો તેમજ દેશભરના આંગણવાડી કેન્દ્રો વિવિધ પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કરી રહ્યા છે, જેથી સમુદાયને આ બાબતો પ્રત્યે સંવેદનશીલ બનાવી શકાયઃ

• પ્રસૂતિ પૂર્વેની સંભાળ, યોગ્ય પોષણ અને નિયમિત આરોગ્ય તપાસણીને પ્રાથમિકતા આપો.

• તંદુરસ્ત ભવિષ્ય માટે પ્રતિજ્ઞા લો - સ્વસ્થ આહાર લો, પ્રવૃત્ત રહો અને જાગૃતિ ફેલાવો.
• સંતુલિત અને સ્વસ્થ આહાર લો.
• રોજ 8 ગ્લાસ પાણી પીવો.
• પોષણ ટ્રેકર એપ પર રજિસ્ટર કરાવો.

પહેલા 1,000 દિવસ શા માટે મહત્ત્વના છે?

 

 

એક માતાની કલ્પના કરો, જે ગર્ભવતી છે અને પોતાના બાળકને જીવનની શ્રેષ્ઠ શરૂઆત આપવા આતુર છે. આ મહત્વપૂર્ણ શરૂઆતના મહિનાઓમાં તેણી જે ખોરાક ખાય છે, તેને મળતી આરોગ્ય સંભાળ અને માર્ગદર્શન મળે છે તે ફક્ત તેના બાળકના શારીરિક સ્વાસ્થ્યને જ નહીં, પરંતુ તેના માનસિક અને ભાવનાત્મક સ્વાસ્થ્યને પણ આકાર આપે છે. ગર્ભધારણથી બાળકના બીજા જન્મદિવસ સુધીના પહેલા 1,000 દિવસ શારીરિક વિકાસ અને મગજના વિકાસ માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ હોય છે. આ સમય દરમિયાન, બાળકનું શરીર અને મન અવિશ્વસનીય ગતિએ વધે છે, જે તેના ભવિષ્યના શિક્ષણ, રોગપ્રતિકારક શક્તિ અને એકંદર સ્વાસ્થ્યનો પાયો નાખે છે. આ સમય દરમિયાન સારું પોષણ, પ્રેમ, સંભાળ અને શરૂઆતના શિક્ષણના અનુભવો તેને સ્વસ્થ, સ્માર્ટ અને આનંદિત વ્યક્તિ બનવામાં મદદ કરી શકે છે.

તેથી, પોષણ અભિયાનમાં જીવનના પહેલા 1000 દિવસો પર વિશેષ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે, જે ખરેખર કોઈપણ બાળક માટે એક જાદુઈ વિંડો છે. આ વર્ષની થીમ, પોષણ પખવાડિયા 2025 દ્વારા પરિવારોને માતાના પોષણ, યોગ્ય સ્તનપાન પ્રથાઓ અને બાળપણમાં વૃદ્ધિ અને એનિમિયા અટકાવવામાં સંતુલિત આહારની ભૂમિકા વિશે શિક્ષિત કરવાનો હેતુ છે. સ્થાનિક ઉકેલો પર પણ ભાર મૂકવામાં આવી રહ્યો છે - પરંપરાગત પૌષ્ટિક ખોરાકને પ્રોત્સાહન આપવું, ખાસ કરીને આદિવાસી વિસ્તારોમાં, જ્યાં સ્વદેશી આહાર સારા સ્વાસ્થ્યની ચાવી છે.

ટેકનોલોજી એ પરંપરાને પૂર્ણ કરે છે

જો દરેક બાળકનો વિકાસ, દરેક માતાનું સ્વાસ્થ્ય અને આંગણવાડી કેન્દ્રમાં પીરસવામાં આવતા દરેક ભોજનને વાસ્તવિક સમયમાં ટ્રેક કરી શકાય તો શું થશે? જો ટેકનોલોજી ખાતરી કરી શકે કે કુપોષણ સામેની લડાઈમાં કોઈ બાળક પાછળ ન રહી જાય તો શું? ન્યુટ્રિશન ટ્રેકર સાથે હવે તે 'શું થશે' નથી, તે વાસ્તવિકતા છે.

1 માર્ચ, 2021ના રોજ શરૂ કરવામાં આવેલા આ AI-સક્ષમ પ્લેટફોર્મે વિશાળ રજિસ્ટરોને સ્માર્ટફોન દ્વારા રીઅલ-ટાઇમ ટ્રેકિંગ સાથે બદલી નાખ્યા છે, આંગણવાડી કાર્યકરો (AWWs) ને હાજરી, વૃદ્ધિ નિરીક્ષણ, ભોજન વિતરણ અને પ્રારંભિક બાળપણના શિક્ષણને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરવા માટે સશક્ત બનાવ્યા છે - આ બધું જ તેમની આંગળીના ટેરવે છે. અરજીની સફળતા એ હકીકત પરથી જાણી શકાય છે કે 28 ફેબ્રુઆરી 2025ના રોજ, ભારતના તમામ આંગણવાડી કેન્દ્રો પોષણ ટ્રેકર એપ્લિકેશન પર નોંધાયેલા છે. પ્રથમ વખત, પાત્ર લાભાર્થીઓ - સગર્ભા સ્ત્રીઓ, સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ, કિશોરીઓ અને બાળકો (0-6 વર્ષ) - પોષણ ટ્રેકર વેબ એપ્લિકેશન દ્વારા સ્વ-નોંધણી કરાવી શકે છે.

 

પોષણ પખવાડા 2025 દ્વારા, સરકાર પરિવારોની પણ વધુ ભાગીદારીને પ્રોત્સાહિત કરી રહી છે, તે સુનિશ્ચિત કરી રહી છે કે લાભાર્થીઓને તેમની પોતાની પોષક પ્રગતિ પર નજર રાખવા માટે એપ્લિકેશનની એક્સેસ મળી રહે.

CMAM સાથે જમીની સ્તરે કુપોષણનો સામનો કરવો

 

 

ટેકનોલોજીએ આંગણવાડી કાર્યકર્તાઓને કોમ્યુનિટી-બેઝ્ડ મેનેજમેન્ટ ઓફ એક્યુટ કુપોષણ (CMAM) પ્રોટોકોલના રૂપમાં પ્રમાણિત માર્ગદર્શિકા પ્રદાન કરીને તેમના જીવનને સરળ બનાવ્યું  છે. મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલય (MOWCD) દ્વારા ઓક્ટોબર 2023માં શરૂ કરવામાં આવેલ, આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયના ઇનપુટ્સ સાથે, સીએમએએમ પ્રોટોકોલ ગેમ-ચેન્જર છે. પ્રથમ વખત, આંગણવાડી કાર્યકરો એ તેમના પોતાના સમુદાયોમાં કુપોષિત બાળકોને શોધવા, તેમનો સંદર્ભ લેવા અને તેમની સારવાર માટે એક માળખાગત અભિગમ અપનાવ્યો છે.

પોષણ પખવાડા 2025 દરમિયાન,આ પ્રોટોકોલ કેન્દ્રમાં છે. તેનું લક્ષ્ય દરેક આંગણવાડીને ફ્રન્ટ લાઈન પોષણ કલીનીકમાં બદલવાનું છે. જ્યાં નિયમિત ભૂખની તપાસ થાય છે, સમય પર રેફરલ થાય છે અને દરેક બાળકને  મજબૂત શરીર બનાવવાની તક મળે. આ અંતર્ગત સમુદાયોને તૈયાર કરવામાં આવશે, કુટુંબોને સૂચિત કરવામાં આવશે અને નીતિને યોગ્ય રીતે નિર્દેશિત કરવા માટે પોષણ ટ્રૅકરમાં ડેટા નાખવામાં આવશે.

તંદુરસ્ત જીવનશૈલી દ્વારા બાળપણની સ્થૂળતા સામે લડવું

કુપોષણ એટલે માત્ર ઓછું વજન ધરાવતાં બાળકો માટે જ નહીં, પરંતુ તે વધારે વજનવાળાં બાળકોની પણ વાત છે. એક તરફ જ્યારે ભારત કુપોષણ સામેની તેની લડાઈ ચાલુ જ રાખે છે, ત્યારે બીજી તરફ એક મોટો પડકાર ઊભો થઈ રહ્યો છે – બાળપણમાં આવતી સ્થૂળતા. આજની દુનિયામાં બાળકો વધુ ને વધુ પ્રમાણમાં હાઈ ફેટ, હાઈ-શુગર, હાઈ-સોલ્ટ, ઓછી ઉર્જા અને ઓછા પોષક તત્વો વાળા નબળા આહારના સતત સંપર્કમાં આવે છે.

 

રાષ્ટ્રીય પરિવાર સ્વાસ્થ્ય સર્વે (NFHS)-5 (2019-21) મુજબ, રાષ્ટ્રીય સ્તરે 5 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના વધુ વજનવાળા બાળકોની ટકાવારી 2015-16 (NFHS-4)માં 2.1%થી વધીને 2019-21માં 3.4% થઈ ગઈ છે.

ભારતીય શાળાઓમાં ચરબી, મીઠું અને ખાંડ (HFSS) વાળા ખોરાકનો વપરાશ ઘટાડવા અને સ્વસ્થ નાસ્તાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયે 2015 માં એક કાર્યકારી જૂથની રચના કરી હતી. જૂથની ભલામણો નીચે મુજબ હતી:

• શાળાની કેન્ટીનમાં તમામ HFSS ખોરાકના વેચાણ પર પ્રતિબંધ મૂકવો અને શાળાના સમય દરમિયાન શાળાઓના 200 મીટરની અંદર ખાનગી વિક્રેતાઓ દ્વારા તેમના વેચાણને પ્રતિબંધિત કરવું.
• શાળાના કેન્ટીનમાં ફળો અને શાકભાજી જેવા લીલા શ્રેણીના ખાદ્ય પદાર્થ જેમ કે ફળ અને શાકભાજી હંમેશા ઉપલબ્ધ હોવા જોઈએ.
• શાળાની કેન્ટીનમાં મીઠાઈઓ અને તળેલી વસ્તુઓ જેવા ખોરાક રાખવા યોગ્ય નથી.
• શાળાની કેન્ટીનમાં હાઇડ્રોજનયુક્ત તેલનો ઉપયોગ સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધિત થવો જોઈએ.
• શાળાઓમાં શારીરિક પ્રવૃત્તિ ફરજિયાત હોવી જોઈએ.

12 એપ્રિલ, 2012ના રોજ જારી કરાયેલા એક પરિપત્રમાં, સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ સેકન્ડરી એજ્યુકેશન (CBSE) એ સંલગ્ન શાળાઓને જંક/ફાસ્ટ ફૂડને સંપૂર્ણપણે સ્વસ્થ નાસ્તાથી બદલવાની ખાતરી કરવા માટે નિર્દેશો પણ જારી કર્યા હતા. પરિપત્રમાં શાળાઓને કાર્બોનેટેડ અને વાયુયુક્ત પીણાંને જ્યુસ અને ડેરી ઉત્પાદનો (લસ્સી, છાશ, સ્વાદવાળું દૂધ, વગેરે)થી બદલવાનો પણ નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો હતો.

નિષ્કર્ષ

પોષણ પખવાડિયા 2025 એ માત્ર એક જાગૃતિ અભિયાન કરતાં વધુ છે - તે પોષણ, એક માતા, એક બાળક અને એક સમયે એક ભોજનમાં પરિવર્તન લાવવાનું એક આંદોલન છે. પરંપરાને ટેકનોલોજી સાથે જોડીને, આંગણવાડી કાર્યકરોને સશક્ત બનાવીને અને સમુદાયોને જોડીને, ભારત એક સ્વસ્થ, મજબૂત પેઢી તરફ સાહસિક પગલાં લઈ રહ્યું છે.

પણ ખરો પરિવર્તન તમારી સાથે શરૂ થાય છે. પછી ભલે તે સ્વસ્થ ખાવાની આદતો અપનાવવાની હોય, તમારી આસપાસના લોકોને શિક્ષિત કરવાના હોય, અથવા દરેક પાત્ર લાભાર્થી પોષણ ટ્રેકર પર નોંધાયેલ હોય તેની ખાતરી કરવાની હોય, દરેક પગલું મહત્વપૂર્ણ છે. આ પોષણ પખવાડિયામાં, ચાલો આપણે ઉકેલનો ભાગ બનવાનો સંકલ્પ કરીએ - કારણ કે પોષિત ભારત જ, મજબૂત ભારત છે!

સંદર્ભો:

• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2109222
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2101713
• file:///C:/Users/test/Downloads/Poshan%20Pakhwada-2025.pdf
• https://x.com/MinistryWCD
• https://nhm.gov.in/images/pdf/programmes/RBSK/Resource_Documents/Journey_of_The_First_1000_Days.pdf
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2109222
• https://pib.gov.in/PressReleseDetailm.aspx?PRID=2117763&reg=3&lang=1
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1966556
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=1812388
• https://www.nipccd.nic.in/file/reports/hfss.pdf
• https://cbseacademic.nic.in/web_material/Circulars/2012/Cir-No-Acad-04-2012.pdf

પીડીએફમાં જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2119995) Visitor Counter : 738