પરિચય

સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા દર વર્ષે 20 ફેબ્રુઆરીએ ઉજવવામાં આવતો વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસ સમાજની અંદર અને વચ્ચે એકતા, સંવાદિતા અને તકની સમાનતાને પ્રોત્સાહન આપતા ગરીબી, બહિષ્કાર અને બેરોજગારીને દૂર કરવા માટેની કાર્યવાહી કરવા એક વૈશ્વિક આહ્વાન તરીકે કાર્ય કરે છે.

વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસની નીતિ સાથે સુસંગત ભારતના સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રાલય (MoSJE)એ કાયદાકીય સુધારા, પાયાના સ્તરે સશક્તિકરણ અને વૈશ્વિક ભાગીદારીઓ મારફતે સામાજિક-આર્થિક અંતરને દૂર કરવાના પ્રયાસોને વધુ તીવ્ર બનાવ્યા છે.

પાશ્વભાગ અને વૈશ્વિક સંદર્ભ

યુનાઇટેડ નેશન્સ જનરલ એસેમ્બલી (UNGA) દ્વારા  26 નવેમ્બર, 2007ના રોજ 62માં સત્ર દરમિયાન સ્થપાયેલા, 2009માં 63માં સત્રથી દર વર્ષે 20 ફેબ્રુઆરીના રોજ વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ અવલોકન એ માન્યતામાંથી ઉદ્ભવે છે કે સામાજિક વિકાસ અને સામાજિક ન્યાય રાષ્ટ્રોની અંદર અને રાષ્ટ્રો વચ્ચે શાંતિ અને સલામતી પ્રાપ્ત કરવા અને જાળવવા માટે અનિવાર્ય છે. આ દિવસ એ વાત પર ભાર મૂકે છે કે શાંતિ, સલામતી અને તમામ માનવ અધિકારો અને મૂળભૂત સ્વતંત્રતાઓ માટે આદર  વિના સામાજિક ન્યાય પ્રાપ્ત કરી શકાતો નથી.

નાણાકીય કટોકટી, અસલામતી અને અસમાનતા જેવા વૈશ્વિક પડકારોનો સામનો કરવા માટે, આ દિવસ સામાજિક ન્યાયની પહેલ માટે ચાલી રહેલી જરૂરિયાતની યાદ અપાવે છે. તે વેપાર, રોકાણ, તકનીકી પ્રગતિઓ અને આર્થિક વિકાસ દ્વારા તકોનું સર્જન કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે, જ્યારે વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં ખાસ કરીને વિકાસશીલ દેશો અને સંક્રમણમાં રહેલા લોકો માટે સંપૂર્ણ ભાગીદારીમાં અવરોધરૂપ અવરોધોને દૂર કરે છે.

ઇન્ટરનેશનલ લેબર ઓર્ગેનાઇઝેશન (ILO) પણ વર્ષ 2008માં અપનાવવામાં આવેલા વાજબી વૈશ્વિકરણ માટે સામાજિક ન્યાય પરનાં જાહેરનામા મારફતે સામાજિક ન્યાયને પ્રોત્સાહન આપવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે  છે. આ જાહેરાત અગાઉના આઇએલઓ (ILO) નિવેદનો પર આધારિત છે અને સંસ્થાની નીતિઓના હાર્દમાં શિષ્ટ કાર્ય એજન્ડાને મૂકે છે.

આ દિવસ વિકાસ અને માનવ ગૌરવને પ્રોત્સાહન આપવાના સંયુક્ત રાષ્ટ્રના વ્યાપક મિશન સાથે નજીકથી જોડાયેલો છે. 2009માં શરૂ કરવામાં આવેલી સોશિયલ પ્રોટેક્શન ફ્લોર જેવી પહેલ તમામ માટે મૂળભૂત સામાજિક ગેરન્ટી સુનિશ્ચિત કરવા માટે સંયુક્ત રાષ્ટ્રની કટિબદ્ધતા દર્શાવે છે.

 વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસ કેટલાક મુખ્ય સિદ્ધાંતો અને ઉદ્દેશો પર પ્રકાશ પાડે  છે:

ભારતમાં સામાજિક ન્યાયનો વિકાસ

ભારતે 2009થી સામાજિક ન્યાયનો વિશ્વ દિવસ ઉજવ્યો છે. ભારતમાં સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણનો વિકાસ એ ઐતિહાસિક સંઘર્ષો, બંધારણીય આદેશો અને નીતિવિષયક વિકાસોથી પ્રભાવિત એક ક્રમિક પરંતુ પ્રગતિશીલ પ્રક્રિયા રહી છે. સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણનું વિઝન ભારતની સ્વતંત્રતા ચળવળમાં અને તમામ નાગરિકો, ખાસ કરીને હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયો માટે સમાનતા, ગૌરવ અને ન્યાય સુનિશ્ચિત કરવા બંધારણે નિર્ધારિત કરેલા વિઝનમાં ઊંડાં મૂળિયાં ધરાવે છે.

ભારતનું બંધારણ વિવિધ જોગવાઈઓ દ્વારા સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ માટે એક મજબૂત પાયો નાખે છે, જેનો ઉદ્દેશ સામાજિક અસમાનતાઓને દૂર કરવાનો અને વંચિત જૂથોના કલ્યાણને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.

સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ પર મુખ્ય બંધારણીય જોગવાઈઓ

પ્રસ્તાવના

પ્રસ્તાવના  સામાજિક, આર્થિક અને રાજકીય ન્યાયની ખાતરી આપે છે, દરજ્જા અને તકની સમાનતાની ખાતરી આપે છે  અને વ્યક્તિગત ગૌરવ અને રાષ્ટ્રીય એકતા જાળવવા માટે બંધુત્વને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે  ભેદભાવથી મુક્ત ન્યાયી અને સમાવિષ્ટ સમાજ માટેનો પાયો સ્થાપિત કરે છે.

મૂળભૂત અધિકારો (ભાગ III)

આર્ટિકલ 23 માનવ તસ્કરી અને બળજબરીથી મજૂરી પર પ્રતિબંધ મૂકે છે, જે આ પ્રકારની પ્રથાઓને કાયદા દ્વારા સજાને પાત્ર બનાવે છે. આર્ટિકલ 24 જોખમી વ્યવસાયોમાં બાળ મજૂરી પર પ્રતિબંધ મૂકે  છે, જે બાળકોના સલામતી અને શિક્ષણના અધિકારોનું રક્ષણ કરે છે. આ અધિકારો નબળા જૂથોને શોષણથી સુરક્ષિત કરે છે.

રાજ્યની નીતિના માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતો (ભાગ IV)

અનુચ્છેદ 37માં જણાવવામાં આવ્યું છે કે ડીપીએસપી ભલે કાયદાકીય રીતે લાગુ કરી શકાય તેમ ન હોય, પરંતુ શાસન માટે જરૂરી છે. કલમ 38માં રાજ્યને સામાજિક અને આર્થિક અસમાનતાઓ ઘટાડવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો છે. અનુચ્છેદ 39 સમાન આજીવિકા, વાજબી વેતન અને શોષણ સામે રક્ષણની ખાતરી આપે  છે. આર્ટિકલ 39A વંચિત લોકો માટે મફત કાનૂની સહાયની બાંયધરી આપે  છે. કલમ 46 ભેદભાવને રોકવા માટે એસસી, એસટી અને નબળા વર્ગો માટે વિશેષ શૈક્ષણિક અને આર્થિક પ્રોત્સાહન આપવાનો  આદેશ આપે  છે.

1985-86માં કલ્યાણ મંત્રાલયને મહિલા અને બાળ વિકાસ વિભાગ અને કલ્યાણ વિભાગમાં વિભાજિત કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં ગૃહ અને કાયદા મંત્રાલયોના વિભાગોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો. બાદમાં  મે 1998માં તેનું નામ બદલીને સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલય કરવામાં આવ્યું હતું.

સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલયે એક સર્વસમાવેશક સમાજનું નિર્માણ કરવાની કલ્પના કરી છે, જ્યાં હાંસિયામાં ધકેલાયેલા જૂથો તેમની વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે પર્યાપ્ત સાથસહકાર સાથે ઉત્પાદક, સલામત અને પ્રતિષ્ઠિત જીવન જીવી શકે. તે શૈક્ષણિક, આર્થિક અને સામાજિક વિકાસ કાર્યક્રમો દ્વારા આ જૂથોને સશક્ત બનાવવાનો પ્રયાસ કરે છે, તેમજ જ્યાં જરૂરી હોય ત્યાં પુનર્વસન પહેલ પણ કરે છે.

વિભાગનો આદેશ સામાજિક, શૈક્ષણિક અને આર્થિક રીતે હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયોના ઉત્થાન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, જેમાં અનુસૂચિત જાતિઓ, અન્ય પછાત વર્ગો, વરિષ્ઠ નાગરિકો, મદ્યપાન અને માદક પદાર્થોના દુરૂપયોગનો ભોગ બનેલા લોકો, ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓ (અધિકારોનું રક્ષણ અધિનિયમ, 2019 હેઠળ), ભીખ માંગવા, બિન-સૂચિત અને વિચરતા સમુદાયો (DNTs), આર્થિક રીતે પછાત વર્ગો (EBCs) અને આર્થિક રીતે નબળા વર્ગ (EWS)નો સમાવેશ થાય છે. લક્ષિત નીતિઓ અને હસ્તક્ષેપો મારફતે તેનો ઉદ્દેશ સમાજમાં સમાનતા અને સર્વસમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે.

ભારત સરકાર દ્વારા મુખ્ય પહેલો

1. પ્રધાનમંત્રી અનુસૂચિત જાતિ અભ્યુદય યોજના (PM-AJAY)

વર્ષ 2021-22માં શરૂ થયેલી આ યોજના અનુસૂચિત જાતિનું પ્રભુત્વ ધરાવતા ગામોમાં કૌશલ્ય વિકાસ, આવક સર્જન અને માળખાગત સુવિધા મારફતે એસસી સમુદાયોના ઉત્થાન માટે ત્રણ યોજનાઓનો  સમાવેશ કરે છે. તેના ત્રણ ઘટકો છે: આદર્શ ગ્રામ વિકાસ, સામાજિક-આર્થિક પ્રોજેક્ટ્સ માટે ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડ, અને  ઉચ્ચ શિક્ષણ સંસ્થાઓમાં છાત્રાલયનું નિર્માણ. 1 જાન્યુઆરી, 2024થી 5,051 ગામોને આદર્શ ગ્રામ જાહેર કરવામાં આવ્યા છે, 3,05,842 લોકોને લાભ આપતા 1,655 પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, અને 38 છાત્રાલયો માટે ₹26.31 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા છે.

લક્ષિત વિસ્તારોમાં હાઈસ્કૂલોમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે નિવાસી શિક્ષણ માટેની યોજના (SRESHTA)

SRESHTA યોજનાનો ઉદ્દેશ ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડ સંસ્થાઓ અને ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત રહેણાંક શાળાઓને ટેકો આપીને અનુસૂચિત જાતિ પ્રભુત્વ ધરાવતા વિસ્તારોમાં સેવાના અંતરને દૂર કરવાનો છે. તે ધોરણ 9 અને 11માં એસસી વિદ્યાર્થીઓ માટે સીબીએસઇ / રાજ્ય બોર્ડ સાથે જોડાયેલી ટોચની ખાનગી શાળાઓને નાણાકીય સહાય  પૂરી પાડે છે, જે ધોરણ 12 સુધી શિક્ષણ સુનિશ્ચિત કરે  છે. તદુપરાંત તે એનજીઓ/વીઓને પર્યાપ્ત માળખાગત સુવિધાઓ અને મજબૂત શૈક્ષણિક ધોરણો સાથે રહેણાંક અને બિન-રહેણાંક શાળાઓ અને છાત્રાલયો ચલાવવા માટે ભંડોળ પૂરું પાડે છે, જે  અનુસૂચિત જાતિ સમુદાયોના સામાજિક-આર્થિક ઉત્થાનને પ્રોત્સાહન આપે છે.

3. પર્પલ ફેસ્ટ્સ

સામાજિક ન્યાય અને અધિકારીતા મંત્રાલયના ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ એમ્પાવરમેન્ટ ઓફ પર્સન્સ વિથ ડિસેબિલિટીઝ (DEPwD) દ્વારા વર્ષ 2023થી પર્પલ ફેસ્ટ (ફેસ્ટિવલ ઓફ ઇન્ક્લુઝન)નું  આયોજન કરવામાં આવે  છે. વર્ષ 2024માં આ કાર્યક્રમમાં 10,000થી વધારે દિવ્યાંગજનો અને તેમના એસ્કોર્ટ્સનું સ્વાગત કરવામાં આવ્યું હતું, જેણે એકતા અને પારસ્પરિક સન્માનની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. પર્પલ ફેસ્ટ એ વધુ સમાન સમાજ તરફનું આંદોલન છે, જે સુલભતા, ગૌરવ અને બધા માટે સમાન તકના મૂલ્યોને સમર્થન આપે છે. આ કાર્યક્રમમાં  ટાટા પાવર કમ્યુનિટી ડેવલપમેન્ટ ટ્રસ્ટ સાથે જોડાણમાં ઇન્ડિયા ન્યૂરોડિવર્સિટી પ્લેટફોર્મ સહિત મહત્ત્વપૂર્ણ પહેલોનો શુભારંભ થયો હતો, જેનો ઉદ્દેશ પ્રારંભિક હસ્તક્ષેપ અને હોમ કેર સપોર્ટ, સર્વસમાવેશક સંચારને પ્રોત્સાહન આપવા એટિટ્યૂડિયલ અવરોધો અને વિકલાંગતા પ્રત્યે સંવેદનશીલ ભાષા પરની હેન્ડબુક તથા  અમેરિકન ઇન્ડિયન ફાઉન્ડેશન અને ડીઇપીડબલ્યુડી દ્વારા રાષ્ટ્રવ્યાપી 25 રોજગાર મેળાઓની શ્રેણી સામેલ છે.

પર્પલ ફેસ્ટ – 2024ના પ્રદર્શન

4. મિકેનાઇઝ્ડ સેનિટેશન ઇકોસિસ્ટમ માટે રાષ્ટ્રીય કામગીરી (NAMASTE)

નેશનલ એક્શન ફોર મિકેનાઇઝ્ડ સેનિટેશન ઇકોસિસ્ટમ (NAMASTE) કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના છે, જેની શરૂઆત નાણાકીય વર્ષ 2023-24માં સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલય (MoSJ&E) તથા આવાસ અને શહેરી બાબતોનાં મંત્રાલય (MoHUA)ના સંયુક્ત પહેલ સ્વરૂપે થઈ હતી. તેનો ઉદ્દેશ શહેરી ભારતમાં સફાઈ કામદારોની સુરક્ષા, સન્માન અને સ્થાયી આજીવિકા સુનિશ્ચિત કરવાનો છે. આ યોજના અગાઉની સ્વ-રોજગાર યોજના ફોર રિહેબિલિટેશન ઓફ મેન્યુઅલ સ્કેવેન્જર્સ (SRMS)ના ઘટકોને સંકલિત કરે છે અને નાણાકીય વર્ષ 2024-25થી કચરો વીણનારાઓને લક્ષિત જૂથ તરીકે  સામેલ કરવા માટે તેના વ્યાપમાં વધારો કરે  છે.

5. આજીવિકા અને ઉદ્યોગસાહસિકતા માટે હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલી વ્યક્તિઓ માટે સહાય (SMILE)

 હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા વ્યક્તિઓ માટે આજીવિકા અને ઉદ્યોગસાહસિકતા (SMILE) યોજના માટે સહાય એક વ્યાપક પહેલ છે, જેનો ઉદ્દેશ ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓ અને ભીખ માંગવા સાથે સંકળાયેલી વ્યક્તિઓના પુનર્વસનનો છે. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ ભિખારીઓને  સમાજના મુખ્ય પ્રવાહમાં પુનઃસંકલન સુનિશ્ચિત કરીને 'ભિક્ષા વૃત્તિ મુક્ત ભારત' (ભીખ માંગવા-મુક્ત ભારત)નું નિર્માણ કરવાનો  છે. આ યોજના ક્ષેત્ર-વિશિષ્ટ સર્વેક્ષણો, જાગૃતિ અભિયાનો, ગતિશીલતા અને બચાવ કામગીરીઓ, આશ્રયસ્થાનો અને મૂળભૂત સેવાઓની સુલભતા, કૌશલ્ય તાલીમ, વૈકલ્પિક આજીવિકા વિકલ્પો અને સ્વ-સહાય જૂથો (SHGs)ની રચના પર કેન્દ્રિત છે. હાલમાં, તે મુખ્ય તીર્થયાત્રા, ઐતિહાસિક અને પર્યટન સ્થળો સહિત 81 શહેરો અને નગરોમાં સક્રિય છે, જેમાં  આગામી તબક્કામાં વધુ 50 શહેરોમાં વિસ્તરણ કરવાની યોજના છે.

15 નવેમ્બર, 2024 સુધીમાં ભીખ માંગવા સાથે સંકળાયેલા 7,660 વ્યક્તિઓની ઓળખ કરવામાં આવી છે, જેમાંથી 970નું સફળતાપૂર્વક પુનર્વસન કરવામાં આવ્યું છે. આ યોજના આશ્રય, વ્યાવસાયિક તાલીમ અને રોજગારની તકો પ્રદાન કરીને તેના લક્ષ્ય તરફ કામ કરવાનું ચાલુ રાખે છે, જે હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલી વ્યક્તિઓને ગૌરવ અને આત્મનિર્ભરતા પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે.

6. પીએમ-દક્ષ યોજના

પીએમ-દક્ષ યોજના 7 ઓગસ્ટ, 2021ના રોજ શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેનો ઉદ્દેશ મફત કૌશલ્ય તાલીમ દ્વારા આર્થિક સશક્તિકરણ માટે એસસી, ઓબીસી, ઇબીસી, ડીએનટી અને સફાઈ કર્મચારીઓ સહિત હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયોના કૌશલ્યના સ્તરને વધારવાનો છે. ₹450.25 કરોડ (2021-26) ના બજેટ સાથેની આ યોજના વેતન અને સ્વરોજગારની સુવિધા માટે ટૂંકા ગાળાની અને લાંબા ગાળાની તાલીમ પૂરી પાડે છે, જે ઓછામાં ઓછું 70% પ્લેસમેન્ટ સુનિશ્ચિત કરે છે. તાલીમ સરકારી અને પ્રતિષ્ઠિત ખાનગી તાલીમ સંસ્થાઓ મારફતે હાથ ધરવામાં આવે છે, જે એનએસક્યુએફ અને કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય (MSDE)ના સામાન્ય ધોરણો સાથે સુસંગત છે, જેમાં 18-45 વર્ષની વયની વ્યક્તિઓને લક્ષ્યાંક બનાવવામાં આવી છે.

7. નશા મુક્ત ભારત અભિયાન

15 ઓગસ્ટ 2020ના રોજ શરૂ કરવામાં આવેલા, નશા મુક્ત ભારત અભિયાન (NMBA)નો હેતુ રાષ્ટ્રીય સર્વેક્ષણ અને એનસીબીના ઇનપુટ્સ દ્વારા ઓળખાયેલા 272 ઉચ્ચ જોખમવાળા જિલ્લાઓને લક્ષ્યાંક બનાવીને ભારતને ડ્રગ-મુક્ત બનાવવાનો છે. આ ઝુંબેશ ત્રિપાંખિયા અભિગમને અનુસરે છેઃ સપ્લાય પર અંકુશ મૂકવો (નાર્કોટિક્સ કન્ટ્રોલ બ્યુરો), જાગૃતિ અને માંગમાં ઘટાડો (સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલય) અને સારવાર (આરોગ્ય વિભાગ). તેની શરૂઆતથી અત્યાર સુધીમાં એનએમબીએ 13.57 કરોડ લોકો સુધી પહોંચી ગયું છે, જેમાં 4.42 કરોડ યુવાનો અને 2.71 કરોડ મહિલાઓનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં 3.85 લાખ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓએ ભાગ લીધો  છે.

નિષ્કર્ષ

જ્યારે વિશ્વ આર્થિક પડકારો સામે ઝઝૂમી રહ્યું છે, ત્યારે વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસ સમાનતા અને સર્વસમાવેશકતા પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાઓને નવેસરથી રજૂ કરે છે અને આપણને યાદ અપાવે છે કે અન્યાય ગમે ત્યાં સમગ્ર માનવતાને અસર કરે છે. જ્યારે પ્રગતિ થઈ છે, ત્યારે ઘણું કરવાનું બાકી છે. ભારતે કાયદાકીય સુધારાઓ, પાયાના સ્તરના કાર્યક્રમો અને લક્ષિત કલ્યાણકારી પહેલો મારફતે આ વિઝનને અપનાવ્યું છે. સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલય (MoSJE) હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા સમુદાયોના ઉત્થાનમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે,  જે ન્યાય અને સમાનતા જાળવવા માટે યોગ્ય કાર્ય એજન્ડા અને સ્થાયી વિકાસ લક્ષ્યાંકો (SDGs) જેવા વૈશ્વિક માળખા સાથે તેના પ્રયાસોને સુસંગત કરે છે.

પ્રધાનમંત્રી-અજય, નમસ્તે, સ્મિત, પીએમ-દક્ષ યોજના અને નશા મુક્ત ભારત અભિયાન જેવી પહેલો મારફતે MoSJE શિક્ષણ, કૌશલ્ય અને આર્થિક તકો સાથે વંચિત જૂથોને સશક્ત બનાવ્યાં છે. બજેટ ફાળવણીમાં વધારો, પર્પલ ફેસ્ટ્સ જેવા સમાવિષ્ટ પ્લેટફોર્મ અને વિસ્તૃત સામાજિક સંરક્ષણ પગલાં ન્યાય અને સમાવેશને પ્રોત્સાહન આપવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને ઉજાગર કરે છે. ભારત જ્યારે વિશ્વ સામાજિક ન્યાય દિવસની ઉજવણી કરી રહ્યું છે, ત્યારે આ પ્રયાસો સામાજિક-આર્થિક ખામીઓ દૂર કરવા તથા તમામ માટે ગૌરવ અને તકો સુનિશ્ચિત કરવા માટે પોતાની પ્રતિબદ્ધતાની પુનઃપુષ્ટિ કરે છે.

સંદર્ભો

• https://www.un.org/en/observances/social-justice-day
• https://social.desa.un.org/issues/poverty-eradication/events/world-day-of-social-justice-20-february
• https://sdgs.un.org/statements/message-world-day-social-justice-10379
• https://socialjustice.gov.in/writereaddata/UploadFile/32691723633555.pdf
• https://www.indiabudget.gov.in/doc/eb/sbe93.pdf
• https://socialjustice.gov.in/writereaddata/UploadFile/32691723633555.pdf
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2052995
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2053292
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2085973
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=2002990
• https://pdunippd.nic.in/purple-fest-2024/#:~:text=Today%20on%2026%20February%2C%202024,with%20Disabilities%20in%20which%20Pt.
• https://socialjustice.gov.in/public/ckeditor/upload/57341728039410.pdf
• https://pib.gov.in/PressNoteDetails.aspx?NoteId=152175&ModuleId=3&reg=3&lang=1
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2085973
• https://x.com/SMILE_MoSJE/status/1887381847472214444
• https://x.com/SMILE_MoSJE/status/1890740994254987589
• https://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1845287
• https://nmba.dosje.gov.in/content/about-us
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2085973
• https://socialjustice.gov.in/common/1508#:~:text=Subsequently%2C%20the%20name%20of%20the,separate%20Ministry%20of%20Tribal%20Affairs
• https://socialjustice.gov.in/writereaddata/UploadFile/1.pdf

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો:

AP/IJ/SM/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com