કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા આજે સંસદમાં રજૂ કરાયેલા આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25માં જણાવાયું છે કે સરકારે સિંચાઈ સુવિધાઓની પહોંચ વધારવા માટે સિંચાઈ વિકાસ અને જળ સંરક્ષણ પદ્ધતિઓને પ્રાથમિકતા આપી છે. નાણાકીય વર્ષ 16 અને નાણાકીય વર્ષ 21 દરમિયાન સિંચાઈ વિસ્તારનો વ્યાપ કુલ પાક વિસ્તાર (GCA)ના 49.3 ટકાથી વધીને 55 ટકા થયો છે, જ્યારે સિંચાઈની તીવ્રતા 144.2 ટકાથી વધીને 154.5 ટકા થઈ છે.

સૂક્ષ્મ-સિંચાઈ

પર ડ્રોપ મોર ક્રોપ

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે નાણાકીય વર્ષ 16ના નાણાકીય વર્ષથી, સરકાર પાણીની કાર્યક્ષમતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રધાનમંત્રી કૃષિ સિંચાઈ યોજના (PMKSY)ના એક ઘટક, પ્રતિ ડ્રોપ મોર ક્રોપ (PDMC) પહેલનો અમલ કરી રહી છે. નાણાકીય વર્ષ 2016 થી નાણાકીય વર્ષ 25 (ડિસેમ્બર 2024ના અંત) સુધી, PDMC યોજનાના અમલીકરણ માટે રાજ્યોને ₹ 21968.75 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા હતા અને 95.58 લાખ હેક્ટર વિસ્તાર આવરી લેવામાં આવ્યો છે જે PDMC પહેલાના સમયગાળાની તુલનામાં લગભગ 104.67 ટકા વધુ છે.

સૂક્ષ્મ સિંચાઈ ભંડોળ

સૂક્ષ્મ સિંચાઈ ભંડોળ (MIF) MIF હેઠળ મેળવેલી લોન પર રાજ્યોને 2 ટકા વ્યાજ સબવેન્શન દ્વારા નવીન પ્રોજેક્ટ્સને સમર્થન આપે છે. ₹ 4709 કરોડની લોન મંજૂર કરવામાં આવી છે જેમાંથી ₹ 3640 કરોડ અત્યાર સુધી વિતરિત કરવામાં આવ્યા છે.

વરસાદી વિસ્તાર વિકાસ કાર્યક્રમ

નાણાકીય વર્ષ 2015થી રાષ્ટ્રીય ટકાઉ કૃષિ મિશન (NMSA) ના ભાગ રૂપે ખેતી પ્રણાલીઓની સાથે કુદરતી સંસાધનોના વિકાસ અને સંરક્ષણ માટે વરસાદી વિસ્તાર વિકાસ (RAD) કાર્યક્રમ લાગુ કરવામાં આવ્યો છે. નાણાકીય વર્ષ 22થી, RAD યોજનાને રાષ્ટ્રીય કૃષિ વિકાસ યોજના (RKVY) માં સંકલિત કરવામાં આવી છે. અત્યાર સુધીમાં, આરએડી કાર્યક્રમ હેઠળ 8.00 લાખ હેક્ટર વિસ્તારને આવરી લેતા ₹1,858.41 કરોડ ફાળવવામાં આવ્યા છે.

ઓર્ગેનિક ખેતી

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે ઓર્ગેનિક ખેતીને ટેકો આપવા માટે, સરકારે 2015 થી બે સમર્પિત યોજનાઓ અમલમાં મૂકી છે: પરંપરાગત કૃષિ વિકાસ યોજના (PKVY) અને મિશન ઓર્ગેનિક વેલ્યુ ચેઇન ડેવલપમેન્ટ ફોર નોર્થ ઇસ્ટર્ન રિજન (MOVCDNER). PKVY હેઠળ, 14.99 લાખ હેક્ટર અને 25.30 લાખ ખેડૂતોને આવરી લેતા 52,289 ક્લસ્ટરોને એકત્ર કરવામાં આવ્યા છે. તેવી જ રીતે, MOVCDNER હેઠળ, 434 ખેડૂત ઉત્પાદક કંપનીઓ બનાવવામાં આવી છે, જે કુલ 1.73 લાખ હેક્ટર વિસ્તારને આવરી લે છે અને 2.19 લાખ ખેડૂતોને લાભ આપે છે.

સહકારી મંડળીઓ

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે ભારતમાં સહકારી મંડળીઓ કૃષિ, ધિરાણ અને બેંકિંગ, આવાસ અને મહિલા કલ્યાણ સહિત ઘણા ક્ષેત્રોમાં મહત્વપૂર્ણ કાર્ય કરે છે. સહકારી ક્ષેત્રને મજબૂત બનાવવા માટે, ભારત સરકારે વિવિધ વ્યૂહાત્મક પહેલો અમલમાં મૂકી છે. આમાં પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS) માટે ખાસ કરીને મોડેલ બાય-લો રજૂ કરવાનો સમાવેશ થાય છે, જે તેમના સંચાલન માટે એક માળખાગત માળખું પૂરું પાડવા માટે રચાયેલ છે. રિટેલ પેટ્રોલ અને ડીઝલ આઉટલેટ્સની સ્થાપના અને સહકારી મંડળીઓમાં માઇક્રો-ATM ની સ્થાપના જેવા પગલાંનો હેતુ સહકારી લેન્ડસ્કેપને સમૃદ્ધ બનાવવાનો છે. વધુમાં, ખાસ કરીને ડેરી સહકારી મંડળીઓ માટે RuPay કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ જારી કરવાનો હેતુ આ સંસ્થાઓ અને તેમના સભ્યોની નાણાકીય ક્ષમતાઓમાં સુધારો કરવાનો છે.

વંચિત પંચાયતોમાં 9,000થી વધુ નવા PACS, ડેરી અને મત્સ્યઉદ્યોગ સહકારી સંસ્થાઓની સ્થાપના કરવામાં આવી છે, જેને વિવિધ ફેડરેશન તરફથી સમર્થન મળી રહ્યું છે. વધુ સુલભતા માટેના સરકારના પ્રયાસના ભાગ રૂપે, 240 PACS એ રિટેલ પેટ્રોલ અને ડીઝલ આઉટલેટ્સ માટે અરજી કરી છે, જેમાંથી હાલમાં 39 ને કાર્યરત કરવા માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે, આમ તેમની સેવા ઓફરનો વિસ્તાર કરવામાં આવી રહ્યો છે. વધુમાં, નોંધપાત્ર સંખ્યામાં - 35,293 PACS - હવે પ્રધાનમંત્રી કિસાન સમૃદ્ધિ કેન્દ્રો (PMKSK) તરીકે કાર્યરત છે, જે ખેડૂતોને આવશ્યક ખાતરો અને સંબંધિત સેવાઓ પૂરી પાડવા માટે સમર્પિત છે, જે કૃષિ ઉત્પાદકતા પર સીધી અસર કરે છે. વધુમાં, 1,723 માઇક્રો-ATMનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે, જે ઘરઆંગણે નાણાકીય સેવાઓને સરળ બનાવે છે અને ગ્રામીણ વસ્તી માટે સુલભતામાં વધારો કરે છે.

AP/IJ/GP/JD