પરંપરાગત દવાઓની વૈશ્વિક માન્યતા અને પ્રમોશન તરફ નોંધપાત્ર પગલાને ચિહ્નિત કરતા આયુષ માટે આ વર્ષ આયુર્વેદ, યોગ, યુનાની, સિદ્ધ અને હોમિયોપેથીને સંકલિત કરવાથી માંડીને દુનિયાભરના મુખ્ય પ્રવાહની આરોગ્ય વ્યવસ્થામાં સામેલ થવાથી માંડીને વિવિધ દેશો અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ સાથે મહત્ત્વપૂર્ણ સમજૂતીઓ કરવા સુધીનો સીમાચિહ્નરૂપ સમયગાળો રહ્યો છે.

ડબ્લ્યુએચઓ દ્વારા આઇસીડી-11માં પરંપરાગત ચિકિત્સા માટે રોગોના આંતરરાષ્ટ્રીય વર્ગીકરણ (આઇસીડી)ની રજૂઆત:  આયુર્વેદ, સિદ્ધ અને યુનાની ચિકિત્સા પર આધારિત રોગો સાથે સંબંધિત ડેટા અને પરિભાષાને ડબ્લ્યુએચઓ આઇસીડી-11 વર્ગીકરણમાં સામેલ કરવામાં આવી છે. આ પ્રયાસ સાથે આયુર્વેદ, યુનાની અને સિદ્ધ ચિકિત્સામાં રોગોને વ્યાખ્યાયિત કરતી પરિભાષાને કોડ તરીકે ઇન્ડેક્સ કરવામાં આવી છે અને તેને ડબ્લ્યુએચઓ ડિસીઝ ક્લાસિફિકેશન સિરીઝ આઇસીડી-11માં સામેલ કરવામાં આવી છે. આ પ્રયાસ ભારતની હેલ્થકેર ડિલિવરી સિસ્ટમ, સંશોધન, આયુષ વીમા કવચ, સંશોધન અને વિકાસ તથા નીતિ નિર્માણ વ્યવસ્થાને વધારે મજબૂત અને વિસ્તૃત કરશે. આ કોડ્સનો ઉપયોગ સમાજમાં વિવિધ રોગોને નિયંત્રિત કરવા માટે ભાવિ વ્યૂહરચના ઘડવા માટે પણ થઈ શકે છે.

સૂર્ય નમસ્કાર કાર્યક્રમઃ મકરસંક્રાંતિના અવસર પર આયુષ મંત્રાલયે સ્વાસ્થ્યવર્ધક રીતે વર્ષની શરૂઆત કરવા માટે 1 જાન્યુઆરીથી 14 જાન્યુઆરી સુધી સૂર્ય નમસ્કાર કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું. આ કાર્યક્રમમાં વિવિધ પ્રદેશો અને વય જૂથોની ઉત્સાહપૂર્ણ ભાગીદારી જોવા મળી હતી. આ કાર્યક્રમમાં ભારત અને અન્ય સ્થળોએ યોગના શારીરિક, ભાવનાત્મક અને આધ્યાત્મિક લાભો વિશે જાગૃતિ લાવવામાં આવી હતી.

આ રાષ્ટ્રવ્યાપી ઝુંબેશ આરોગ્ય પ્રત્યેના સર્વગ્રાહી અભિગમના મૂલ્ય પર ભાર મૂકે છે, જે આયુષ પદ્ધતિઓનો મૂળભૂત સિદ્ધાંત છે. ગુજરાત સરકારે સમગ્ર રાજ્યમાં 108 સ્થળોએ યોજાયેલા સૂર્ય નમસ્કાર પ્રેક્ટિસ કાર્યક્રમનો ગિનિસ વર્લ્ડ રેકોર્ડ બનાવ્યો હતો. સૂર્ય નમસ્કાર કાર્યક્રમમાં ગુજરાત રાજ્ય દ્વારા સ્થાપિત ઉદાહરણને અનુસરવા માટે મંત્રાલયે દેશભરના 19 મુખ્ય સૂર્ય મંદિર સંકુલોમાં આ કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું હતું.

વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ સમિટઃ જાન્યુઆરીમાં આયુષ મંત્રાલયે ગુજરાતના ગાંધીનગરમાં યોજાયેલી વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત ગ્લોબલ સમિટમાં ભાગ લીધો હતો. આ કાર્યક્રમે આયુર્વેદ અને પરંપરાગત ચિકિત્સાને પ્રોત્સાહન આપવા પર ચર્ચા કરવા, દુનિયાભરનાં હિતધારકોને એકમંચ પર લાવીને સહયોગ, સંશોધનની તકો અને સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીનાં ક્ષેત્રમાં રોકાણનું અન્વેષણ કરવા માટે એક મંચ તરીકે કામ કર્યું હતું.

રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય મેળો અને ભારત પર્વ: રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય મેળો અને એઆઈએસીકોન 2024 19-22 જાન્યુઆરી 2024 દરમિયાન મુંબઈના થાણેમાં ભારતના પરંપરાગત ચિકિત્સા અને સુખાકારી ઉત્પાદનોને પ્રદર્શિત કરવા માટે યોજવામાં આવ્યો હતો. આ એક સફળ પહેલ હતી, જેણે આયુષ સિસ્ટમના પ્રેક્ટિશનર્સ, ઉદ્યોગસાહસિકો અને સંશોધકોને એકઠા કર્યા હતા. મેળામાં આયુષ પ્રથાઓને વૈશ્વિક આરોગ્ય અને સુખાકારીના વલણોમાં એકીકૃત કરવાની પરિવર્તનશીલ સંભવિતતા પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો. નવી દિલ્હીમાં 1-4 ફેબ્રુઆરી, 2024ના રોજ આયુષ ફોર હોલિસ્ટિક હેલ્થ થીમ સાથે રાષ્ટ્રીય આરોગ્ય મેળો યોજાયો હતો. આ મેળાનું ઉદઘાટન આયુષ માટેનાં કેન્દ્રીય કેબિનેટ મંત્રી શ્રી સર્વાનંદ સોનોવાલે કર્યું હતું. આ મેળામાં જાહેર આરોગ્ય, સંશોધન, શિક્ષણ અને ગુણવત્તા નિયંત્રણમાં આયુષની નોંધપાત્ર પ્રગતિ પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો. મંત્રાલયે 23-31 જાન્યુઆરી 2024 ના રોજ આયોજિત ભારત પર્વ 2024 માં ભાગ લીધો હતો. આ ઉત્સવમાં ભારતના વિવિધ રાજ્યોની અનેક વાનગીઓ અને સંસ્કૃતિઓનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું હતું. મંત્રાલયે યોગ નિદર્શન, મફત ઓપીડી, પ્રદર્શનો સહિત વિવિધ પ્રવૃત્તિઓનું આયોજન કર્યું હતું.

કેન્દ્રીય સંશોધન સંસ્થાન ઑફ યોગા એન્ડ નેચરોપેથીનું ઉદઘાટનઃ પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ ઝજ્જરના દેવરખાના ગામમાં 200-પથારીની હોસ્પિટલ સુવિધા સાથે સેન્ટ્રલ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ યોગ એન્ડ નેચરોપેથી (સીઆરઆઈએન)નું ઉદઘાટન કર્યું હતું. કેન્દ્રીય સંસ્થાની સ્થાપના સંશોધનને આગળ ધપાવવા અને અત્યાધુનિક યોગ અને નેચરોપેથી હેલ્થકેર સુવિધાઓ પ્રદાન કરવાની સરકારની કટિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. આદરણીય પ્રધાનમંત્રીએ મહારાષ્ટ્રનાં મુખ્યમંત્રી શ્રી એકનાથ શિંદેની વર્ચ્યુઅલ હાજરીમાં પૂણેની નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ નેચરોપેથી અંતર્ગત 'નિસર્ગ ગ્રામ'નું ઉદઘાટન પણ કર્યું હતું.

આયુષ હોલિસ્ટિક વેલનેસ સેન્ટરની સ્થાપના અને માનનીય સર્વોચ્ચ અદાલત ઑફ ઇન્ડિયા સાથે એમઓયુઃ ભારતના તત્કાલીન માનનીય મુખ્ય ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ ડી.વાય.ચંદ્રચુડે ભારતની સર્વોચ્ચ અદાલતના સંકુલમાં 'આયુષ હોલિસ્ટિક વેલનેસ સેન્ટર'નું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. કેન્દ્રીય આયુષ અને બંદરો, શિપિંગ અને જળમાર્ગ મંત્રી શ્રી સર્વાનંદ સોનોવાલ અને આયુષ રાજ્યમંત્રી ડો.મુંજપરા મહેન્દ્રભાઇ. આ પ્રસંગે સુપ્રીમ કોર્ટ અને ઓલ ઇન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ આયુર્વેદે આયુષ હોલિસ્ટિક વેલનેસ સેન્ટર ખાતે સ્થાપિત કરવા, કાર્યરત કરવા અને નિષ્ણાત સેવાઓ પ્રદાન કરવા સંબંધિત એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.

કિશોરીઓમાં પોષકતત્વોની સુધારણા માટે ડબલ્યુસીડી મંત્રાલય સાથે સમજૂતીકરાર (એમઓયુ): આયુષ મંત્રાલય અને મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રાલયે આયુર્વેદનાં હસ્તક્ષેપો મારફતે કિશોરીઓમાં પોષણમાં સુધારો કરવા માટે સમજૂતીકરાર (એમઓયુ) પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. તે "મિશન ઉત્કર્ષ હેઠળના પાંચ જિલ્લાઓમાં આયુર્વેદના હસ્તક્ષેપનો ઉપયોગ કરીને કિશોરવયની છોકરીઓમાં એનિમિયા નિયંત્રણ" માટે સંયુક્ત જાહેર આરોગ્ય પહેલ છે. આયુષનાં કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી સર્વાનંદ સોનોવાલ અને કેન્દ્રીય મહિલા અને બાળ વિકાસ મંત્રી શ્રીમતી સ્મૃતિ ઇરાનીની હાજરીમાં આ એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર થયાં હતાં.

યુનાની દિવસની ઉજવણી: આયુષ મંત્રાલયે નવી દિલ્હીમાં 11 ફેબ્રુઆરીએ યુનાની ડે 2024 અને વન અર્થ, વન હેલ્થ માટે યુનાની મેડિસિન પર નેશનલ કોન્ફરન્સની ઉજવણી કરી હતી. આયુષના સેક્રેટરી અતિથિ નેતા હતા. ઉપસ્થિત અન્ય લોકોમાં વૈદ્ય જયંત દેવુજારી, પ્રા. શકીલ અહમદ, પ્રો. (ડો.) રોમશુ, ડૉ. સુન્ચુ ગ્લોરી સ્વરૂપા, ડૉ. એમ. એ. કાસમી અને ડૉ. એન. ઝહીર અહમદનો સમાવેશ થાય છે. આ કાર્યક્રમ દરમિયાન વિવિધ દવાઓ, અભ્યાસક્રમો, ઇ-બુક્સ અને ડોક્યુમેન્ટરીનું વિમોચન કરવામાં આવ્યું હતું. સીસીઆરયુએમ અને સેન્ટર ફોર સેલ્યુલર એન્ડ મોલેક્યુલર બાયોલોજીએ સંશોધન અને શૈક્ષણિક સહયોગ માટેના મેમોરેન્ડમ ઓફ અન્ડરસ્ટેન્ડિંગ પર હસ્તાક્ષર કર્યા.

આયુષ મંત્રાલયે આરઆઇએસ સાથે એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યાઃ આયુષ મંત્રાલય અને વિકાસશીલ દેશો માટે સંશોધન અને માહિતી પ્રણાલી (આરઆઇએસ) નવી દિલ્હીએ એક સમજૂતી કરાર (એમઓયુ) પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. આ એમઓયુ આયુષ સેવા ક્ષેત્રની રૂપરેખા રજૂ કરશે અને આરઆઇએસ (વિદેશ મંત્રાલયની પોલિસી રિસર્ચ સ્વાયત્ત સંસ્થા) સાથે શૈક્ષણિક સહકાર અને જોડાણને જાળવી રાખશે. સચિવ વૈદ્ય રાજેશ કોટેચાએ આયુષ મંત્રાલય વતી એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા, જ્યારે ડાયરેક્ટર જનરલ પ્રોફેસર સચિન ચતુરવેદી આરઆઇએસ વતી હસ્તાક્ષર કરનાર હતા.

આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય તથા આયુષ મંત્રાલય વચ્ચે સંયુક્તપણે હાથ ધરવામાં આવેલી મેગા પહેલોઃ કેન્દ્રીય આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રી ડો.મનસુખ માંડવિયાએ ચાર એઈમ્સ (દિલ્હી, જોધપુર, નાગપુર, ઋષિકેશ)માં સંકલિત સ્વાસ્થ્ય સંશોધન માટે છ આયુષ-આઈસીએમઆર એડવાન્સ્ડ સેન્ટર્સ લોન્ચ કર્યા હતા. તેમણે સ્વાસ્થ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય તથા આયુષ મંત્રાલય વચ્ચે અન્ય મોટાં સંયુક્ત પહેલોની પણ જાહેરાત કરી હતી, જેમાં એનિમિયા પર મલ્ટિસેન્ટર ક્લિનિકલ ટ્રાયલ અને આયુષ સ્વાસ્થ્ય સુવિધાઓ માટે ઇન્ડિયન પબ્લિક હેલ્થ સ્ટાન્ડર્ડ્સ (આઇપીએચએસ)નો શુભારંભ સામેલ છે. કેન્દ્રીય આરોગ્ય મંત્રીએ આ પ્રસંગે રાષ્ટ્રીય આયુર્વેદ વિદ્યાપીઠના 27માં પદવીદાન સમારંભ અને 'આયુર્વેદો અમૃતનમ' પર 29માં રાષ્ટ્રીય સેમિનારનું પણ ઉદઘાટન કર્યું હતું.

આંતરરાષ્ટ્રીય કૂટનીતિ અને સહયોગઃ વર્ષ 2024માં આયુષ મંત્રાલયે વૈશ્વિક સંબંધોને મજબૂત કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. 1 માર્ચના રોજ રિપબ્લિક ઓફ ઝિમ્બાબ્વેના રાજદૂત મહામહિમ ડૉ. ગોડફ્રે માજોની ચિપરે સાથે એક બેઠક યોજાઈ હતી, જેમાં પરંપરાગત ચિકિત્સાના ક્ષેત્રમાં ભવિષ્યના સહયોગ અંગે ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. વધુમાં, ભારતે વિયેતનામના પરંપરાગત ઔષધિ વહીવટીતંત્ર અને મલેશિયા સાથે સમજૂતીકરાર (એમઓયુ) પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા, જે આયુષને સુખાકારી અને હેલ્થકેરમાં વૈશ્વિક નેતા તરીકે મજબૂત બનાવશે.

વિશ્વ હોમિયોપેથી દિવસઃ આયુષ મંત્રાલયે 10 એપ્રિલ, 2024ના રોજ વિશ્વ હોમિયોપેથી દિવસની ઉજવણી કરી હતી, જેમાં ચિકિત્સાની દુનિયામાં હોમિયોપેથીના ગહન યોગદાનની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી. હોમિયોપેથીના સ્થાપક ડો. સેમ્યુઅલ હાહનેમનની જન્મજયંતિના સન્માનમાં અને વૈશ્વિક આરોગ્યમાં આ વૈકલ્પિક ચિકિત્સા પદ્ધતિએ ભજવેલી ભૂમિકાને માન્યતા આપવા માટે આ ખાસ દિવસ દર વર્ષે ઉજવવામાં આવે છે.

10મો આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ 2024: આયુષ મંત્રાલયે 21 જૂન, 2024 ના રોજ 10 મા આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ (આઈડીવાય) ની ઉજવણી કરી હતી, જ્યાં વડા પ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ શ્રીનગરમાં શેર-એ-કાશ્મીર આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદ કેન્દ્ર (એસકેઆઈસીસી) માં આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની ઉજવણીનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. આ વર્ષની થીમ 'યોગ ફોર સેલ્ફ એન્ડ સોસાયટી'માં વ્યક્તિગત સુખાકારી અને સામાજિક સંવાદિતાને પ્રોત્સાહન આપવામાં યોગની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. આઇડીવાય 2024ને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી મંત્રાલયનાં વિશેષ હેતુનાં વાહન કોમન સર્વિસ સેન્ટર મારફતે પણ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું હતું. સીવાયપી વોલન્ટિયર સર્ટિફિકેશન કોર્સિસમાં નોંધણી માટે 1,25,000થી વધુ ગ્રામ્ય સ્તરના ઉદ્યોગ સાહસિકોની ઓળખ કરવામાં આવી હતી અને ત્યારબાદ તેમણે 21મી જૂને નાગરિકોના સામૂહિક એકત્રીકરણ માટે ઉત્પ્રેરક તરીકે કામ કર્યું હતું. સાત કરોડથી વધુ લોકોએ ઉત્સાહપૂર્વક યોગ સંકલ્પ લીધો છે, જે યોગના સિદ્ધાંતો અને પદ્ધતિઓને અપનાવવાની વ્યાપક પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે.

આઇડીવાય-2024એ આશરે 24.53 કરોડની કુલ ભાગીદારી હાંસલ કરીને વધુ એક સિદ્ધિ હાંસલ કરી છે. સોશિયલ મીડિયા જોડાણ 34,890,990 લોકો સુધી પહોંચ્યું હતું, જ્યારે કોમ્યુનિટી રેડિયો સ્ટેશનોએ 2,600,000 સહભાગીઓનું યોગદાન આપ્યું હતું. રાષ્ટ્રીય સ્તરે, યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રાલય, શાળાઓ, આંગણવાડી કેન્દ્રો અને વિવિધ સરકારી અને ખાનગી સંસ્થાઓ તરફથી નોંધપાત્ર ભાગીદારી આવી હતી. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ભારતીય દૂતાવાસો અને અગ્રણી યોગ સંસ્થાઓએ આશરે 5,45,000 લોકોને કામે લગાડ્યા હતા. આ વિસ્તૃત ભાગીદારી પહેલની વ્યાપક અસરને રેખાંકિત કરે છે

અગાઉના આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસની સિદ્ધિઓ ઉપરાંત આ વર્ષની આ ઘટનાએ અસંખ્ય વિક્રમો સર્જ્યા હતા અને ફરી એક વખત ગિનીસ બુક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડમાં તેનો ઉમેરો થયો હતો.

ગિનીસ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સ:

• ઉત્તર પ્રદેશમાં યોગ શાપથ અભિયાનના ભાગરૂપે 25.93 લાખ લોકોએ ઓનલાઈન પ્રતિજ્ઞા લીધી
• પાંચ નવા રેકોર્ડ અક્ષર યોગ કેન્દ્ર, સ્થાપક યોગી હિમાલયન સિદ્ધ અક્ષર દ્વારા
• આંધ્રપ્રદેશમાં 600 દિવ્યાંગો સહિત 1000 વિદ્યાર્થીઓએ એકસાથે યોગાસન કર્યા
• રાજસ્થાનના જોધપુરમાં ડો.રાધાકૃષ્ણન સર્વપલ્લી રાજસ્થાન આયુર્વેદ યુનિવર્સિટી દ્વારા સૌથી લાંબો સતત યોગ અભ્યાસ (12 કલાક)
• જયપુરમાં અનેક સંસ્થાઓ એકઠી થઈ, જેનું સંકલન જયપુર મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન અને રાજસ્થાન સરકાર દ્વારા કરવામાં આવ્યું અને 1500 મિનિટથી વધુ સમય સુધી યોગનો અભ્યાસ કર્યો અને એક નવો વિશ્વ વિક્રમ બનાવ્યો.

વૈશ્વિક ભાગીદારો સાથે સહયોગ અને સમજૂતીઓઃ ભારત સરકાર અને વિશ્વ સ્વાસ્થ્ય સંગઠને 31 જુલાઈ, 2024ના રોજ જીનીવામાં ડબ્લ્યુએચઓ મુખ્યાલયમાં આયોજિત એક હસ્તાક્ષર સમારંભ દરમિયાન દાતા સમજૂતી પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. આ કરારમાં ગુજરાતના જામનગરમાં ડબ્લ્યુએચઓ ગ્લોબલ ટ્રેડિશનલ મેડિસિન સેન્ટર (જીટીએમસી)ના અમલીકરણ માટે નાણાકીય શરતોની રૂપરેખા આપવામાં આવી છે. આ સમજૂતી પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર, જિનીવામાં ભારતનાં સ્થાયી પ્રતિનિધિ શ્રી અરિંદમ બાગચી અને ડબલ્યુએચઓનાં યુનિવર્સલ હેલ્થ કવરેજ એન્ડ લાઇફ કોર્સ ડિવિઝનનાં આસિસ્ટન્ટ ડાયરેક્ટર જનરલ ડૉ. બ્રુસ એયલવર્ડે હસ્તાક્ષર કર્યા હતાં. આ સહયોગ દ્વારા ભારત સરકારે જામનગરમાં ડબલ્યુએચઓ જીટીએમસીની કામગીરીને ટેકો આપવા માટે 10 વર્ષ (2022-2032)ના સમયગાળામાં 85 મિલિયન અમેરિકન ડોલરની પ્રતિબદ્ધતા વ્યક્ત કરી છે. ડોનર એગ્રીમેન્ટમાં પુરાવા આધારિત ટ્રેડિશનલ કોમ્પ્લિમેન્ટરી એન્ડ ઇન્ટિગ્રેટેડ મેડિસિન (ટીસીઆઇએમ) માટે નોલેજના મુખ્ય કેન્દ્ર તરીકે ડબ્લ્યુએચઓ જીટીએમસીની સ્થાપનાને માન્યતા આપવામાં આવી છે.

પ્રધાનમંત્રીનું વિકસિત ભારત 2047 માટેનું વિઝનઃ 78માં સ્વતંત્રતા દિવસના ભાષણમાં માનનીય પ્રધાનમંત્રીએ વર્ષ 2047 સુધીમાં ભારતને પરંપરાગત ચિકિત્સાનું કેન્દ્ર બનાવવાનું વિઝન પ્રસ્તુત કર્યું હતું. તેમણે વૈશ્વિક હેલ્થકેરમાં પરિવર્તન લાવવામાં આયુર્વેદ અને અન્ય પરંપરાગત વ્યવસ્થાઓની ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો અને ભારતને સાકલ્યવાદી હેલ્થકેરમાં અગ્રણી તરીકે સ્થાન આપ્યું હતું.

વર્લ્ડ ફૂડ ઇન્ડિયા: આયુષ મંત્રાલયે 19 સપ્ટેમ્બરથી 22 સપ્ટેમ્બર, 2024 સુધી પ્રગતિ મેદાન ખાતે આયોજિત વર્લ્ડ ફૂડ ઇન્ડિયા 2024 ઇવેન્ટમાં આયુષ પેવેલિયન મારફતે આધુનિક પોષણ અને સુખાકારીમાં આયુર્વેદ અને ભારતની વિવિધ પરંપરાગત ચિકિત્સા પદ્ધતિઓની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા દર્શાવી હતી. આયુષ મંત્રાલયના પેવેલિયનમાં આયુર્વેદ આહર પ્રદર્શિત કરવામાં આવ્યું હતું, જે એક એવો ખ્યાલ છે, જે સમકાલીન ખાદ્ય ઉકેલો સાથે પરંપરાગત જ્ઞાનને મિશ્રિત કરે છે અને વૈશ્વિક ધ્યાન આકર્ષિત કરે છે. આ સમારંભમાં વરિષ્ઠ મહાનુભાવોની હાજરી અને દુનિયાભરના હિતધારકો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. આ કાર્યક્રમમાં ભારતની આયુર્વેદ-પ્રેરિત ખાદ્ય પદ્ધતિઓની સમૃદ્ધ પરંપરા અને વર્તમાન વૈશ્વિક સ્વાસ્થ્ય પડકારો સામે તેમની પ્રસ્તુતતા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો.

સ્થાપના દિવસ: ભારતના રાષ્ટ્રપતિ શ્રીમતી દ્રોપદી મુર્મૂએ નવી દિલ્હીમાં અખિલ ભારતીય આયુર્વેદ સંસ્થાન (એઆઈઆઈએ)ના 8માં સ્થાપના દિવસે ભાગ લીધો હતો. આ પ્રસંગે આયુષ મંત્રાલય અને એઆઈઆઈએના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ સાથે દિલ્હીના લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર શ્રી વિનય સક્સેના અને આયુષ રાજ્યમંત્રી (સ્વતંત્ર હવાલો) શ્રી પ્રતાપરાવ જાધવ પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. રાષ્ટ્રપતિએ આયુષ ઔષધિ ફાર્મસી પ્રોગ્રામ શરૂ કર્યો અને શાશ્વત આયુષ એક્સ્પો જાહેર કર્યો.

પ્રથમ આયુષ ઔષધિ કેન્દ્રઃ આયુષ ઔષધિ ફાર્મસી કાર્યક્રમનો શુભારંભ અને ભારતના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા શાશ્વત આયુષ એકસ્પોનું અનાવરણ, સ્થાપના દિવસની ઉજવણીનું ઉદઘાટન કર્યું હતું. ફાર્મસીનો ઉદ્દેશ ગુણવત્તાયુક્ત આયુર્વેદિક દવાઓ તમામ માટે સુલભ બનાવવાનો, આયુર્વેદ મારફતે હેલ્થકેર ડિલિવરી વધારવાનો છે.

9મો આયુર્વેદ દિવસઃ ધન્વન્તરિ જયંતિ અને 9મા આયુર્વેદ દિવસ નિમિત્તે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ નવી દિલ્હીની અખિલ ભારતીય આયુર્વેદ સંસ્થાન (એઆઈઆઈએ)માં આશરે 12,850 કરોડ રૂપિયાના મૂલ્યના અનેક સ્વાસ્થ્ય ક્ષેત્રના પ્રોજેક્ટનું લોકાર્પણ, ઉદ્ઘાટન અને શિલાન્યાસ કર્યા હતા. શ્રી જે. પી. નડ્ડા, કેન્દ્રીય આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ તથા રસાયણ અને ખાતર મંત્રી આ પ્રસંગે શ્રમ અને રોજગાર અને યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રી ડો.મનસુખ માંડવિયા, આયુષ સચિવ વૈદ્ય રાજેશ કોટેચા, ડો.મનોજ નેસારી (સલાહકાર, આયુષ) વગેરે મહાનુભાવો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

• પીએમ મોદીએ દિલ્હીમાં ભારતની પ્રથમ અખિલ ભારતીય આયુર્વેદના બીજા તબક્કાનું ઉદ્ઘાટન કર્યું: આયુષ મંત્રાલય હેઠળ શરૂ કરવામાં આવેલા પ્રોજેક્ટ્સમાં, વડા પ્રધાને એઆઈઆઈએના બીજા તબક્કાનું ઉદ્ઘાટન કર્યું, જે ભારતની પ્રથમ અખિલ ભારતીય આયુર્વેદ સંસ્થા છે. કુલ રૂ. ૨૫૮.૭૩ કરોડના ખર્ચે તૈયાર કરવામાં આવેલા આ મહત્ત્વના પ્રોજેક્ટમાં ૧૫૦ પથારીની પંચકર્મ હોસ્પિટલ, દવા ઉત્પાદન માટેની આયુર્વેદિક ફાર્મસી, સ્પોર્ટ્સ મેડિસિન યુનિટ, સેન્ટ્રલ લાઇબ્રેરી, આઇટી અને સ્ટાર્ટ-અપ્સ સેન્ટર, ૫૦૦ સીટનું ઓડિટોરિયમ અને સામાન્ય અને આંતરરાષ્ટ્રીય એમ બંને પ્રકારના મુલાકાતીઓ માટેનાં ગેસ્ટ હાઉસ જેવી મુખ્ય વિશેષતાઓનો સમાવેશ થાય છે.
• પ્રધાનમંત્રીએ ઓડિશા અને છત્તીસગઢમાં બે યોગ અને નેચરોપેથી સંસ્થાઓનો શિલાન્યાસ કર્યો હતોઃ ભારતીય સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીનાં સમાધાનો, ખાસ કરીને યોગમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સમુદાયની વધતી જતી રુચિનો લાભ ઉઠાવવા તથા આ ક્ષેત્રમાં સંશોધન અને વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે પ્રધાનમંત્રીએ ખોરડા (ઓડિશા) અને રાયપુર (છત્તીસગઢ)માં યોગ અને નેચરોપેથી (સીઆરઆઈએન)માં બે કેન્દ્રીય સંશોધન સંસ્થાઓનો શિલાન્યાસ કર્યો હતો.  તેમજ અન્ય નોંધપાત્ર પ્રોજેક્ટો પણ છે.
• પ્રધાનમંત્રીએ રાષ્ટ્રવ્યાપી અભિયાન દેશ કા પ્રકૃતિ પરીક્ષણ અભિયાન શરૂ કર્યું હતું, જે સ્વાસ્થ્ય જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપતું રાષ્ટ્રવ્યાપી અભિયાન છે અને દૈનિક જીવનમાં સંપૂર્ણ સુખાકારીનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકે છે. આયુષ મંત્રાલયનાં કેન્દ્રીય રાજ્ય મંત્રી (સ્વતંત્ર હવાલો) શ્રી પ્રતાપરાવ જાધવનાં નેતૃત્વમાં 4,70,000 સમર્પિત સ્વયંસેવકો સાથે આ અભિયાનનો ઉદ્દેશ નાગરિકોમાં સ્વાસ્થ્ય જાગૃતિનાં પ્રયાસોમાં ક્રાંતિ લાવવાનો છે અને વિવિધ ગિનિસ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સનો પ્રયાસ પણ કરશે.

• પ્રધાનમંત્રીએ આયુષમાં ઉત્કૃષ્ટતાનાં ચાર કેન્દ્રોનું ઉદઘાટન કર્યુંઃ પ્રધાનમંત્રીએ ચાર આયુષ સેન્ટર્સ ઑફ એક્સલન્સ (સીઓઈ) લોંચ કર્યા, જે દરેક ચોક્કસ સ્વાસ્થ્ય સંશોધન અને નવીનતાનાં ક્ષેત્રોને લક્ષ્યાંકિત કરે છે.ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ, બેંગાલુરુ ખાતે સેન્ટર ઓફ એક્સલન્સ ફોર ડાયાબિટીસ એન્ડ મેટાબોલિક ડિસઓર્ડર્સ, પ્રીડાયાબિટીસ અને ડાયાબિટીસ સંશોધન અને આયુર્વેદિક ફોર્મ્યુલેશન માન્યતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું હતું.આઇઆઇટી દિલ્હી ખાતે સેન્ટર ઓફ એક્સલન્સ ઇન સસ્ટેઇનેબલ આયુષ, એડવાન્સ ટેકનોલોજીકલ સોલ્યુશન્સ વિકસાવવા, સ્ટાર્ટ-અપ્સને ટેકો આપવા અને રસૌષધિઓ માટે નેટ-ઝીરો સસ્ટેઇનેબલ સોલ્યુશન્સ ઊભા કરવા માટે સમર્પિત છે.સી.ડી.આર.આઈ. લખનઉ ખાતે આયુર્વેદમાં મૂળભૂત અને ટ્રાન્સલેશનલ રિસર્ચ માટે ઉત્કૃષ્ટતા કેન્દ્ર, અશ્વગંધા જેવા આયુર્વેદિક વનસ્પતિશાસ્ત્રમાં અદ્યતન સંશોધન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું હતું. જેએનયુ, નવી દિલ્હી ખાતે સેન્ટર ઓફ એક્સલન્સ ઓન આયુર્વેદ એન્ડ સિસ્ટમ્સ મેડિસિનનો ઉદ્દેશ ્ય સિસ્ટમ મેડિસિનનો ઉપયોગ કરીને રૂમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ માટે આયુર્વેદિક સારવારની આણ્વિક પદ્ધતિઓ પર સંશોધન કરવાનો છે.

અરોહા-2024: અખિલ ભારતીય આયુર્વિજ્ઞાન સંસ્થાન (એઆઈઆઈએ)ની સૌપ્રથમ આંતરરાષ્ટ્રીય પરિષદ - એડવાન્સમેન્ટ્સ ઓફ રિસર્ચ એન્ડ ગ્લોબલ ઓપોર્ચ્યુનિટીઝ ફોર હોલિસ્ટિક આયુર્વેદ - અરોહા-2024નું ઉદઘાટન આયુષ અને સ્વાસ્થ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલયના માનનીય મુખ્ય ન્યાયાધિશ ડૉ. જસ્ટિસ ધનંજય યશવંત ચંદ્રચુડના હસ્તે કરવામાં આવ્યું હતું.

સાતમા નિસર્ગોપચાર દિવસઃ આયુષ મંત્રાલયની સેન્ટ્રલ કાઉન્સિલ ફોર રિસર્ચ ઇન યોગ એન્ડ નેચરોપેથી (સીસીઆરઆઈએન)ના નેજા હેઠળ નાગમંગલામાં કેન્દ્રીય સંશોધન સંસ્થાન ઑફ યોગ એન્ડ નેચરોપેથી (સીઆરઆઈવાયએન)માં સાતમા નિસર્ગોપચાર દિવસની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી. આ કાર્યક્રમમાં ભારતભરના 800થી વધુ તબીબો, સ્નાતક અને અનુસ્નાતક વિદ્વાનોએ ભાગ લીધો હતો, જેમાં આંધ્રપ્રદેશ, તમિલનાડુ, કેરળ, મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તર પ્રદેશ, રાજસ્થાન, ગુજરાત અને મણિપુર જેવા રાજ્યોનું પ્રતિનિધિત્વ કરવામાં આવ્યું હતું.

આયુષ પેવેલિયન મંત્રાલયે IITF2024 ખાતે સિલ્વર મેડલ જીત્યો: 43માં ઇન્ડિયા ઇન્ટરનેશનલ ટ્રેડ ફેર (આઇઆઇટીએફ)માં આયુષ પેવેલિયનને સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીને પ્રોત્સાહન આપવાના તેના નવીન અભિગમ માટે વ્યાપક પ્રશંસા મળી હતી. ઇન્ટરેક્ટિવ એક્ઝિબિશન્સ, આયુર્વેદ-પ્રેરિત સ્નેક્સ એન્ડ લેડિઝ ગેમ જેવી મનોરંજક શીખવાની પ્રવૃત્તિઓ અને બાળકો માટે ડ્રોઇંગ કોમ્પિટિશન મુલાકાતીઓને મંત્રમુગ્ધ કરી દેતી હતી. તે જ સમયે, પેવેલિયન ખાતે લાઇવ યોગ નિદર્શનમાં સર્વગ્રાહી આરોગ્ય પદ્ધતિઓની શક્તિનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રયત્નોએ માત્ર લોકોનું દિલ જ જીતી લીધું ન હતું, પરંતુ આઈઆઈટીએફ 2024માં આયુષ મંત્રાલય માટે રજત ચંદ્રક પણ મેળવ્યો હતો. પેવેલિયન થીમ 'आयुष के साथ स्वस्थ भारत, विकसित भारत ' ( સ્વસ્થ ભારત, વિકસિત ભારત, આયુષ સાથે) પર આધારિત ભારતનાં પરંપરાગત સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારીની વ્યવસ્થાઓ તેમજ મંત્રાલયની તાજેતરની પહેલોનું જીવંત પ્રદર્શન હતું. 'આયુષ વિઝા' અને 'આયુષ આહાર' જેવા ઇન્ટરેક્ટિવ પ્રદર્શનો અને નવીન પ્રોજેક્ટ્સને મુલાકાતીઓ અને આંતરરાષ્ટ્રીય હિતધારકોએ ખૂબ જ આવકાર્યા હતા.

વર્ષ 2024 આયુષ મંત્રાલય માટે નોંધપાત્ર સિદ્ધિઓ, નવા જોડાણો અને વૈશ્વિક માન્યતાનું વર્ષ રહ્યું છે. દૂરંદેશી ધરાવતા એજન્ડા સાથે મંત્રાલય એ સુનિશ્ચિત કરવા કટિબદ્ધ છે કે પરંપરાગત ચિકિત્સા અને સુખાકારીની પદ્ધતિઓ સ્વાસ્થ્ય, સ્થાયીત્વ અને વૈશ્વિક સહકારને પ્રોત્સાહન આપવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા અદા કરે.

AP/IJ/GP/JD