પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે અંતરિક્ષ ક્ષેત્રને સમર્પિત રૂ.1000 કરોડનું વેન્ચર કેપિટલ ફંડ ઇન-સ્પાઇસીનાં નેજા હેઠળ સ્થાપિત કરવાની મંજૂરી આપી છે.

નાણાકીય અસરો:

પ્રસ્તાવિત રૂ.1,000 કરોડનાં વીસી ફંડની સ્થાપનાનો સમયગાળો ભંડોળની કામગીરી શરૂ થવાની વાસ્તવિક તારીખથી પાંચ વર્ષ સુધીનો કરવાની યોજના છે. રોકાણની તકો અને ભંડોળની જરૂરિયાતોને આધારે સરેરાશ જમાવટની રકમ દર વર્ષે રૂ. 150-250 કરોડ હોઈ શકે છે. નાણાકીય વર્ષ પ્રમાણે સૂચિત બ્રેક-અપ નીચે મુજબ છે:

મૂડી રોકાણની સૂચક રેન્જ રૂ.10થી રૂ.60 કરોડ કરવાની દરખાસ્ત રજૂ કરવામાં આવી છે, જે કંપનીનાં તબક્કા, તેની વૃદ્ધિનાં માર્ગ અને રાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ ક્ષમતાઓ પર તેની સંભવિત અસરને ધ્યાનમાં રાખીને તૈયાર છે. ઇન્ડિકેટિવ ઇક્વિટી ઇન્વેસ્ટમેન્ટ રેન્જ આ મુજબ છેઃ

• વૃદ્ધિનો તબક્કોઃ રૂ.10 કરોડ – રૂ.30 કરોડ

• વૃદ્ધિનો મોડો તબક્કોઃ રૂ.30 કરોડ – રૂ.60 કરોડ

ઉપરોક્ત રોકાણની રેન્જના આધારે, ભંડોળ આશરે 40 સ્ટાર્ટઅપ્સને ટેકો આપે તેવી અપેક્ષા છે.

વિગતો:

આ ભંડોળ વ્યૂહાત્મક રીતે ભારતના અવકાશ ક્ષેત્રને આગળ વધારવા માટે બનાવવામાં આવ્યું છે, જે રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતાઓ સાથે સુસંગત છે અને નીચેની મુખ્ય પહેલો મારફતે નવીનતા અને આર્થિક વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપે છે:

1. કેપિટલ ઇન્ફ્યુઝન
2. ભારતમાં કંપનીઓ જાળવી રાખવી

ગ. વિકસી રહેલી અવકાશી અર્થવ્યવસ્થા

ડી. સ્પેસ ટેકનોલોજીના વિકાસને વેગ આપવો

5. ગ્લોબાને પ્રોત્સાહન આપે છે! સ્પર્ધાત્મકતા
6. અવિરત ભારતને ટેકો આપવો
7. વાઇબ્રન્ટ ઇનોવેશન ઇકોસિસ્ટમ ઊભી કરવી
8. આર્થિક વૃદ્ધિ અને રોજગારીના સર્જનને આગળ ધપાવવું

i. લાંબા ગાળાના ટકાઉપણાની ખાતરી કરવી

આ મુદ્દાઓને ધ્યાનમાં રાખીને, ભંડોળનો ઉદ્દેશ ભારતને અગ્રણી અવકાશ અર્થતંત્રોમાંના એક તરીકે વ્યૂહાત્મક રીતે સ્થાન આપવાનો છે.

લાભો:

1. પછીના તબક્કાના વિકાસ માટે વધારાના ભંડોળને આકર્ષિત કરીને મલ્ટીપ્લાયર અસર ઊભી કરવા માટે મૂડી ઉમેરણ, જેથી ખાનગી રોકાણકારોમાં વિશ્વાસ પેદા થાય છે.
2. ભારતની અંદર વસવાટ કરતી અવકાશ કંપનીઓને જાળવી રાખવી અને ભારતીય કંપનીઓના વિદેશમાં વસવાટ કરવાના વલણનો સામનો કરવો.
3. આગામી દસ વર્ષમાં ભારતીય અવકાશ અર્થતંત્રના પાંચ ગણા વિસ્તરણના લક્ષ્યાંકને પહોંચી વળવા માટે ખાનગી અવકાશ ઉદ્યોગના વિકાસને વેગ આપવો.
4. અવકાશ ટેકનોલોજીમાં પ્રગતિને વેગ આપવો અને ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારી મારફતે ભારતના નેતૃત્વને મજબૂત બનાવવું.
5. વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતાને વેગ આપવો.
6. અખંડ ભારતનું સમર્થન કરે છે.

રોજગારીનાં સર્જનની સંભવિતતા સહિતની અસરોઃ

પ્રસ્તાવિત ભંડોળ ભારતીય અવકાશ પુરવઠા શ્રુંખલામાં – અપસ્ટ્રીમ, મિડસ્ટ્રીમ અને ડાઉનસ્ટ્રીમમાં – સ્ટાર્ટઅપ્સને ટેકો આપીને રોજગારીને વેગ આપશે એવી અપેક્ષા છે. તે વેપાર-વાણિજ્યને સ્કેલ કરવામાં, સંશોધન અને વિકાસમાં રોકાણ કરવામાં અને તેમના કાર્યબળને વિસ્તૃત કરવામાં મદદ કરશે. દરેક રોકાણ એન્જિનિયરિંગ, સોફ્ટવેર ડેવલપમેન્ટ, ડેટા એનાલિસિસ અને મેન્યુફેક્ચરિંગ જેવા ક્ષેત્રોમાં સેંકડો સીધી રોજગારીનું સર્જન કરી શકે છે, તેની સાથે સાથે સપ્લાય ચેઇન, લોજિસ્ટિક્સ અને વ્યાવસાયિક સેવાઓમાં હજારો પરોક્ષ નોકરીઓ પણ પેદા કરી શકે છે. એક મજબૂત સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમને પ્રોત્સાહન આપીને આ ભંડોળ માત્ર રોજગારીનું સર્જન જ નહીં કરે, પણ કુશળ કાર્યબળ પણ વિકસાવશે, જે નવીનતાને વેગ આપશે અને અંતરિક્ષ બજારમાં ભારતની વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતામાં વધારો કરશે.

પાર્શ્વ ભાગ:

ભારત સરકારે વર્ષ 2020માં અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં સુધારાનાં ભાગરૂપે અંતરિક્ષની પ્રવૃત્તિઓમાં ખાનગી ક્ષેત્રની ભાગીદારી પર નજર રાખવા અને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઇન-એસપીએસીની સ્થાપના કરી હતી. આઈએન-એસપીએસીએ ભારતની અવકાશ, અર્થવ્યવસ્થાના વિકાસને ટેકો આપવા માટે રૂ. 1000 કરોડના વેન્ચર કેપિટલ ફંડની દરખાસ્ત કરી છે, જેનું મૂલ્ય હાલમાં એસ8.4 અબજ છે, જેનું લક્ષ્ય 2033 સુધીમાં 44 અબજ ડોલર સુધી પહોંચવાનું છે. આ ભંડોળનો હેતુ જોખમ મૂડીની નિર્ણાયક જરૂરિયાતને પહોંચી વળવાનો છે, કારણ કે પરંપરાગત ધિરાણકર્તાઓ આ હાઈ-ટેક ક્ષેત્રમાં સ્ટાર્ટઅપ્સને ભંડોળ પૂરું પાડવામાં ખચકાટ અનુભવે છે. મૂલ્ય શ્રુંખલામાં આશરે 250 સ્પેસ સ્ટાર્ટઅપ્સ ઉભરી રહ્યા છે, ત્યારે તેમના વિકાસને સુનિશ્ચિત કરવા અને વિદેશમાં પ્રતિભાઓના નુકસાનને રોકવા માટે સમયસર નાણાકીય સહાય મહત્વપૂર્ણ છે. પ્રસ્તાવિત સરકાર સમર્થિત ભંડોળ રોકાણકારોનો વિશ્વાસ વધારશે, ખાનગી મૂડીને આકર્ષિત કરશે અને અવકાશ સુધારણાને આગળ વધારવા માટે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાનો સંકેત આપશે. તે સેબીના નિયમો હેઠળ વૈકલ્પિક રોકાણ ભંડોળ તરીકે કામ કરશે, જે સ્ટાર્ટઅપ્સને પ્રારંભિક તબક્કાની ઇક્વિટી પ્રદાન કરશે અને તેમને વધુ ખાનગી ઇક્વિટી રોકાણો માટે સ્કેલ કરવા સક્ષમ બનાવશે.

AP/GP/JD