પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે મરાઠી, પાલી, પ્રાકૃત, આસામી અને બંગાળી ભાષાઓને શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપવાની મંજૂરી આપી દીધી છે. શાસ્ત્રીય ભાષાઓ ભારતના ગહન અને પ્રાચીન સાંસ્કૃતિક વારસાના સંરક્ષક તરીકે સેવા આપે છે, જે દરેક સમુદાયના ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક સીમાચિહ્નના સારને મૂર્તિમંત કરે છે.

પોઈન્ટ વાઈઝ વિગત અને પૃષ્ઠભૂમિઃ

ભારત સરકારે તમિલ ભાષાને 12મી ઓક્ટોબર, 2004ના રોજ "શાસ્ત્રીય ભાષાઓ" તરીકે નવી શ્રેણીનું સર્જન કરવાનો નિર્ણય લીધો, જેમાં તમિલ ભાષાને શાસ્ત્રીય ભાષા તરીકે જાહેર કરવામાં આવી હતી અને શાસ્ત્રીય ભાષાના દરજ્જા માટે માપદંડો તરીકે નીચેની બાબતો નક્કી કરવામાં આવી હતીઃ

1. તેના પ્રારંભિક લખાણોની ઊંચી પ્રાચીનતા/એક હજાર વર્ષમાં ઇતિહાસની નોંધ કરે છે.
2. પ્રાચીન સાહિત્ય/ ગ્રંથોનો એક સમૂહ, જેને વક્તાઓની પેઢી દ્વારા મૂલ્યવાન વારસો માનવામાં આવે છે.

સી. સાહિત્યિક પરંપરા મૌલિક હોવી જોઈએ અને અન્ય ભાષણ સમુદાય પાસેથી ઉધાર ન લેવી જોઈએ.

શાસ્ત્રીય ભાષાના દરજ્જા માટે સૂચિત ભાષાઓની ચકાસણી કરવા માટે સાહિત્ય અકાદમી હેઠળ સંસ્કૃતિ મંત્રાલય દ્વારા નવેમ્બર 2004માં ભાષાકીય નિષ્ણાતોની સમિતિ (એલઇસી)ની રચના કરવામાં આવી હતી.

આ માપદંડોમાં નવેમ્બર 2005માં નીચે મુજબ સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો અને સંસ્કૃતને શાસ્ત્રીય ભાષા તરીકે જાહેર કરવામાં આવી હતી.

I. 1500-2000 વર્ષના ગાળામાં તેના પ્રારંભિક લખાણો/નોંધાયેલા ઇતિહાસની ઉચ્ચ પ્રાચીનતા.

(II) પ્રાચીન સાહિત્ય/ગ્રંથોનો એક સમૂહ, જેને વક્તાઓની પેઢીઓ દ્વારા મૂલ્યવાન વારસો માનવામાં આવે છે.

III. સાહિત્યિક પરંપરા મૌલિક છે અને અન્ય ભાષણ સમુદાય પાસેથી ઉધાર લેવામાં આવી નથી.

IV. શાસ્ત્રીય ભાષા અને સાહિત્ય આધુનિક ભાષાથી અલગ હોવાને કારણે, શાસ્ત્રીય ભાષા અને તેના પછીના સ્વરૂપો અથવા તેના ઓફશૂટ વચ્ચે પણ વિસંગતતા હોઈ શકે છે.

ભારત સરકારે અત્યાર સુધી નીચેની ભાષાઓને શાસ્ત્રીય ભાષાઓનો દરજ્જો આપ્યો છેઃ

મંત્રાલયમાં વર્ષ 2013માં મહારાષ્ટ્ર સરકાર તરફથી મરાઠીને શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપવાની વિનંતી કરતો પ્રસ્તાવ મળ્યો હતો, જેને એલઈસીને મોકલવામાં આવ્યો હતો. ક્લાસિકલ ભાષા માટે એલ.ઈ.સી.એ મરાઠીની ભલામણ કરી હતી. મરાઠી ભાષાને શાસ્ત્રીય દરજ્જો આપવા માટે 2017 માં કેબિનેટ માટે ડ્રાફ્ટ નોટ પર આંતર-મંત્રાલય પરામર્શ દરમિયાન, ગૃહ મંત્રાલયે માપદંડમાં સુધારો કરવાની અને તેને વધુ કડક બનાવવાની સલાહ આપી હતી. પીએમઓએ તેની ટિપ્પણી દ્વારા જણાવ્યું છે કે મંત્રાલય તે શોધવા માટે કવાયત હાથ ધરી શકે છે કે અન્ય કેટલી ભાષાઓ પાત્ર બનવાની સંભાવના છે.

આ દરમિયાન પાલી, પ્રાકૃત, આસામી અને બંગાળીને શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપવા માટે બિહાર, આસામ, પશ્ચિમ બંગાળથી પણ પ્રસ્તાવ મળ્યો હતો.

તદનુસાર, ભાષાવિજ્ઞાન નિષ્ણાતોની સમિતિ (સાહિત્ય અકાદમી હેઠળ) 25.07.2024 ના રોજ મળેલી બેઠકમાં સર્વાનુમતે નીચે મુજબ માપદંડોમાં સુધારો કર્યો હતો. સાહિત્ય અકાદમીને એલ.ઈ.સી. માટે નોડલ એજન્સી તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવી છે.

i. (તેની) ઉચ્ચ પ્રાચીનતા એ 1500-2000 વર્ષના સમયગાળાના પ્રારંભિક લખાણો /રેકોર્ડેડ ઇતિહાસ છે.

ii. પ્રાચીન સાહિત્ય /ગ્રંથોનો સમૂહ, જેને વક્તાઓની પેઢીઓ દ્વારા વારસો માનવામાં આવે છે.

iii. કવિતા, એપિગ્રાફિકલ અને શિલાલેખીય પુરાવા ઉપરાંત જ્ઞાન ગ્રંથો, ખાસ કરીને ગદ્યના લખાણો.

iv. શાસ્ત્રીય ભાષાઓ અને સાહિત્ય તેના વર્તમાન સ્વરૂપથી અલગ હોઈ શકે છે અથવા તેના ઓફશૂટના પછીના સ્વરૂપો સાથે અસંગત હોઈ શકે છે.

સમિતિએ શાસ્ત્રીય ભાષા તરીકે ગણવા માટે સુધારેલા માપદંડને પૂર્ણ કરવા માટે નીચેની ભાષાઓને પણ ભલામણ કરી હતી.

I. મરાઠી

II. પાલી

III. પ્રાકૃત

IV. આસામી

વી. બંગાળી

અમલીકરણની વ્યૂહરચના અને લક્ષ્યાંકોઃ

શાસ્ત્રીય ભાષાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે શિક્ષણ મંત્રાલયે વિવિધ પગલાં લીધાં છે. સંસ્કૃત ભાષાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સંસદના કાયદા દ્વારા 2020માં ત્રણ કેન્દ્રીય યુનિવર્સિટીઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. પ્રાચીન તમિલ ગ્રંથોના ભાષાંતરને સરળ બનાવવા, સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપવા અને તમિલ યુનિવર્સિટીના વિદ્યાર્થીઓ અને ભાષાના વિદ્વાનો માટે અભ્યાસક્રમો ઓફર કરવા સેન્ટ્રલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ક્લાસિકલ તમિલની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. શાસ્ત્રીય ભાષાઓના અભ્યાસ અને જાળવણીને વધુ વેગ આપવા માટે, શાસ્ત્રીય કન્નડ, તેલુગુ, મલયાલમ અને ઓડિયામાં અભ્યાસ માટે ઉત્કૃષ્ટતા માટેના કેન્દ્રોની સ્થાપના મૈસુરુમાં સેન્ટ્રલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઇન્ડિયન લેંગ્વેજિસના નેજા હેઠળ કરવામાં આવી હતી. આ પહેલો ઉપરાંત, શાસ્ત્રીય ભાષાઓના ક્ષેત્રમાં સિદ્ધિઓને માન્યતા આપવા અને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે કેટલાક રાષ્ટ્રીય અને આંતરિક પુરસ્કારોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. શિક્ષણ મંત્રાલય દ્વારા શાસ્ત્રીય ભાષાઓને આપવામાં આવતા લાભોમાં શાસ્ત્રીય ભાષાઓ માટે રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો, વિશ્વવિદ્યાલયોમાં ચેર અને શાસ્ત્રીય ભાષાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટેના કેન્દ્રોનો સમાવેશ થાય છે.

રોજગારીનાં સર્જન સહિત મુખ્ય અસરોઃ

ભાષાઓને શાસ્ત્રીય ભાષા તરીકે સામેલ કરવાથી રોજગારીની નોંધપાત્ર તકોનું સર્જન થશે, ખાસ કરીને શૈક્ષણિક અને સંશોધન ક્ષેત્રોમાં. તદુપરાંત, આ ભાષાઓના પ્રાચીન ગ્રંથોની જાળવણી, દસ્તાવેજીકરણ અને ડિજિટાઇઝેશન આર્કાઇવિંગ, અનુવાદ, પ્રકાશન અને ડિજિટલ માધ્યમોમાં રોજગારીનું સર્જન કરશે.

રાજ્યો/જિલ્લાઓને આવરી લેવાયાઃ

તેમાં મહારાષ્ટ્ર (મરાઠી), બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ અને મધ્ય પ્રદેશ (પાલી અને પ્રાકૃત), પશ્ચિમ બંગાળ (બંગાળી) અને આસામ (આસામી)નો સમાવેશ થાય છે. વ્યાપક સાંસ્કૃતિક અને શૈક્ષણિક અસર રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે વિસ્તૃત થશે.

*****

AP/GP/JD