ગાઢ દ્વિપક્ષીય સંબંધોને ધ્યાનમાં રાખીને અને વધુ સાંસ્કૃતિક સમજણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, યુ.એસ. સ્ટેટ ડિપાર્ટમેન્ટના શૈક્ષણિક અને સાંસ્કૃતિક બાબતોના બ્યુરો અને ભારત સરકારના સંસ્કૃતિ મંત્રાલય હેઠળના પુરાતત્વીય સર્વેક્ષણે જુલાઈ 2024 માં સાંસ્કૃતિક સંપત્તિ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. સાંસ્કૃતિક વારસાના રક્ષણ માટે સહકાર વધારવા માટે રાષ્ટ્રપતિ બિડેન અને પ્રધાનમંત્રી મોદી દ્વારા કરવામાં આવેલી પ્રતિબદ્ધતાઓ, જૂન 2023માં તેમની બેઠક પછી જારી કરાયેલ સંયુક્ત નિવેદનમાં પ્રતિબિંબિત થાય છે.

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સની મુલાકાતના પ્રસંગે, યુએસ પક્ષે ભારતમાંથી ચોરાયેલી અથવા તસ્કરી કરાયેલી 297 પ્રાચીન વસ્તુઓ પરત કરવાની સુવિધા આપી હતી. આને ટૂંક સમયમાં ભારત પરત મોકલવામાં આવશે. પ્રતીકાત્મક સોંપણીમાં, વિલ્મિંગ્ટન, ડેલવેરમાં તેમની દ્વિપક્ષીય બેઠકની બાજુમાં પ્રધાનમંત્રી અને રાષ્ટ્રપતિ બિડેનને પસંદગીના કેટલાક ટુકડાઓનું પ્રદર્શન કરવામાં આવ્યું હતું. વડા પ્રધાને રાષ્ટ્રપતિ બિડેનને આ કલાકૃતિઓ પરત કરવામાં તેમના સમર્થન બદલ આભાર માન્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે આ વસ્તુઓ માત્ર ભારતની ઐતિહાસિક ભૌતિક સંસ્કૃતિનો ભાગ નથી, પરંતુ તેની સભ્યતા અને ચેતનાનો આંતરિક ભાગ છે.

પ્રાચીન વસ્તુઓ 2000 બીસીઇ - 1900 સીઇ સુધીના લગભગ 4000 વર્ષોના સમયગાળાની છે અને ભારતના વિવિધ ભાગોમાં ઉદ્દભવેલી છે. મોટાભાગની પ્રાચીન વસ્તુઓ પૂર્વ ભારતની ટેરાકોટા કલાકૃતિઓ છે, જ્યારે અન્ય પથ્થર, ધાતુ, લાકડા અને હાથીદાંતથી બનેલી છે અને દેશના વિવિધ ભાગોની છે. સોંપવામાં આવેલી કેટલીક નોંધપાત્ર પ્રાચીન વસ્તુઓ છે:

• 10-11મી સદી સીઇની મધ્ય ભારતની રેતીના પથ્થરમાં અપ્સરા;
• 15-16મી સદી સીઈના મધ્ય ભારતમાંથી જૈન તીર્થંકર કાંસ્યમાં;
• પૂર્વ ભારતની ટેરાકોટા ફૂલદાની 3-4મી સદી CE;
• 1લી સદી બીસીઇ-1લી સદી સીઇથી સંબંધિત દક્ષિણ ભારતનું પથ્થરનું શિલ્પ;
• 17-18મી સદી સીઇના દક્ષિણ ભારતમાંથી કાંસ્યમાં ભગવાન ગણેશ;
• 15-16મી સદી સી.ઈ.ના ઉત્તર ભારતમાંથી રેતીના પત્થરમાં ભગવાન બુદ્ધ ઊભા છે;
• 17-18મી સદી સીઇથી સંબંધિત પૂર્વ ભારતમાંથી કાંસ્યમાં ભગવાન વિષ્ણુ;
• 2000-1800 બીસીઇથી સંબંધિત ઉત્તર ભારતમાંથી તાંબામાં એન્થ્રોપોમોર્ફિક કલાકૃતિ;
• 17-18મી સદી સીઇના દક્ષિણ ભારતમાંથી કાંસ્યમાં ભગવાન કૃષ્ણ,
• 13-14મી સદીના દક્ષિણ ભારતમાંથી ગ્રેનાઈટમાં ભગવાન કાર્તિકેય.

તાજેતરના સમયમાં, સાંસ્કૃતિક સંપત્તિની પુનઃસ્થાપના એ ભારત-યુએસ સાંસ્કૃતિક સમજણ અને વિનિમયનું એક મહત્વપૂર્ણ પાસું બની ગયું છે. 2016 થી, યુએસ સરકારે મોટી સંખ્યામાં તસ્કરી અથવા ચોરાયેલી પ્રાચીન વસ્તુઓ પરત કરવાની સુવિધા આપી છે. જૂન 2016માં PMની યુએસએ મુલાકાત દરમિયાન 10 પ્રાચીન વસ્તુઓ પરત કરવામાં આવી હતી; સપ્ટેમ્બર 2021માં તેમની મુલાકાત દરમિયાન 157 પ્રાચીન વસ્તુઓ અને ગયા વર્ષે જૂનમાં તેમની મુલાકાત દરમિયાન વધુ 105 પ્રાચીન વસ્તુઓ. 2016થી યુ.એસ.થી ભારતમાં પરત કરાયેલી સાંસ્કૃતિક કલાકૃતિઓની કુલ સંખ્યા 578 છે. કોઈપણ દેશ દ્વારા ભારતમાં પરત કરવામાં આવેલી સાંસ્કૃતિક કલાકૃતિઓની આ મહત્તમ સંખ્યા છે.

AP/GP/JD