సంక్షేమం అనే భారతీయ భావన సాధికారతగా రూపాంతరం చెందిందని, భారతదేశం మహిళల అభివృద్ధి నుండి మహిళల నేతృత్వంలోని అభివృద్ధికి మారుతోందని 2023-2024 ఆర్థిక సర్వే తెలిపింది. కేంద్ర ఆర్థిక, కార్పొరేట్ వ్యవహారాల మంత్రి శ్రీమతి నిర్మలా సీతారామన్ ఈ రోజు పార్లమెంటులో ప్రవేశపెట్టిన ఆర్థిక సర్వే 2023-2024 భౌగోళిక-రాజకీయ , అంతర్జాతీయ సవాళ్ల సమయంలో ఒప్పందాలు , ఏకాభిప్రాయం ద్వారా దేశాన్ని నడిపించడంపై దృష్టి పెట్టింది. ఇది విస్తరిస్తున్న భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ స్థితిస్థాపకతను ఆవిష్కరించింది. కోవిడ్ అనంతర పునరుద్ధరణను భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ ఏకీకృతం చేసిందని , బలమైన స్థిరమైన అడుగులో ఉందని ఆర్థిక సర్వే పేర్కొంది.

నారీ శక్తి పిలుపును సాకారం చేయడానికి, ప్రభుత్వం వివిధ చట్టపరమైన జోక్యాలను చేసిందని, వివిధ వృత్తులలో మహిళల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచడానికి వీలు కల్పించిందని సర్వే తెలియచేసింది.

మహిళల సంక్షేమం, సాధికారత పథకాలకు బడ్జెట్ లో 218.8 శాతం పెరుగుదల కనిపించిందని ఆర్థిక సర్వే పేర్కొంది. ఇది 2014 ఆర్థిక సంవత్సరంలో రూ. 97,134 కోట్ల (బిఇ) నుండి 2025 ఆర్థిక సంవత్సరంలో రూ .3.10 లక్షల కోట్లకు పెరిగింది.  2024 ఆర్థిక సంవత్సరం బిఇతో పోలిస్తే జెండర్ బడ్జెట్ స్టేట్మెంట్ (జిబిఎస్) లో 38.7 శాతం పెరుగుదలను చూపిస్తుంది. మొత్తం కేంద్ర బడ్జెట్ లో జెండర్ బడ్జెట్ వాటా 2025 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 6.5 శాతానికి పెరిగింది, ఇది 2006 ఆర్థిక సంవత్సరంలో జిబిఎస్ ప్రవేశపెట్టినప్పటి నుండి అత్యధికం. 

ఆడపిల్లల ఆరోగ్యం, విద్యతోనే మహిళల నేతృత్వంలోని అభివృద్ధి ప్రారంభమవుతుందని సర్వే స్పష్టం చేసింది. జాతీయ స్థాయిలో జననాల వద్ద లింగ నిష్పత్తి (ఎస్.ఆర.బి) 918 (2014-15) నుండి 930 (2023-24, తాత్కాలిక) కు మెరుగుపడింది.   మాతా మరణాల రేటు 2014-16 లో 130/లక్ష సజీవ జననాల నుండి 2018-20 లో 97/లక్ష సజీవ జననాలకు తగ్గింది. సుకన్య సమృద్ధి యోజనతో పాటు "బేటీ బచావో, బేటీ పడావో" బాలికల సంరక్షణ, విద్య , పొదుపు దిశగా సామూహిక చైతన్యాన్ని పెంపొందించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిందని ఆర్థిక సర్వే పేర్కొంది.

జననీ శిశు సురక్ష కార్యక్రమం, ద్వారా సంస్థాగత డెలివరీని ప్రోత్సహించే కార్యక్రమం, భారతదేశంలోనే అతిపెద్ద షరతులతో కూడిన నగదు బదిలీ కార్యక్రమం అయిన పీఎం మాతృ వందన యోజన సహాయంతో గత దశాబ్దంలో సంస్థాగత ప్రసవాల ప్రాబల్యం 2015-16లో 78.9 శాతం నుంచి 2019-21లో 88.6 శాతానికి పెరిగిందని సర్వే పేర్కొంది.

సంస్థాగత ప్రసవాలను ప్రోత్సహించే జననీ శిశు సురక్ష కార్యక్రమం, భారత దేశ అతి పెద్ద షరతులతో కూడిన నగదు బదిలీ కార్యక్రమం ప్రధానమంత్రి మాతృ వందన యోజన ద్వారా గత దశాబ్దంలో సంస్థాగత ప్రసవాల ప్రాబల్యం 2015-16లో 78.9 శాతం నుంచి 2019-21 నాటికి 88.6 శాతానికి పెరిగిందని సర్వే పేర్కొంది. ప్రజారోగ్య సేవల వినియోగం, జననాల మధ్య వ్యవధిని పెంచడం వంటి సానుకూల ప్రభావాలను ఈ కార్యక్రమాలు కలిగి ఉన్నాయి.

మహిళా సాధికారత కోసం ప్రభుత్వం చేపట్టిన కార్యక్రమాలు మహిళల స్థితిగతులను మెరుగుపరచడంతో పాటు వారి అభివృద్ధికి ఆటంకం కలిగించే లింగ-నిర్దిష్ట ప్రతికూలతలను పరిష్కరించడంపై దృష్టి సారించాయి. లింగ-నిర్దిష్ట ప్రతికూలతలను పరిష్కరించడం, 'స్వచ్ఛ భారత్ మిషన్' కింద మరుగుదొడ్ల నిర్మాణం, 'ఉజ్వల యోజన' కింద స్వచ్ఛమైన వంటగ్యాస్ కనెక్షన్ల ఏర్పాటు, 'జల్ జీవన్ మిషన్' కింద కుళాయి తాగునీటి కనెక్షన్లతో శ్రమ, సంరక్షణ భారాన్ని తగ్గించడం ద్వారా మహిళల జీవితాలను మార్చినట్లు గుర్తించారు. ఈ కార్యక్రమాలు భద్రత , గౌరవం కల్పించడంతో పాటు జాతీయ గ్రామీణ జీవనోపాధి మిషన్ (ఎన్ఆర్ఎల్ఎం) ద్వారా మహిళా సంఘాలలో పాల్గొనడం వంటి ఉత్పాదక పనులకు సమయం , శక్తిని అందించాయి. 

మిషన్ సాక్షం -  అంగన్ వాడీ -  పోషణ్ 2.0 కార్యక్రమాలు, మహిళల ఆరోగ్యం సామాజిక ఆరోగ్యానికి పునాది అనే అంతర్లీన సూత్రంతో చేపట్టే కార్యక్రమాలుగా మారాయి. ఈ కార్యక్రమాలు కేలరీల సమృద్ధి నుండి సూక్ష్మపోషకాల సమృద్ధి ద్వారా మెరుగైన ఆరోగ్యం, శ్రేయస్సు , రోగనిరోధక శక్తి వైపు దృష్టిని మళ్లించాయి. మహిళా సాధికారతకు మహిళా విద్యే కీలకమని ఆర్థిక సర్వే పేర్కొంది. సర్వశిక్షా అభియాన్, విద్యాహక్కు చట్టం అమలుతో పాఠశాలల్లో ప్రవేశాల విషయంలో అన్ని స్థాయిల్లోనూ లింగ సమానత్వం సాధించామని తెలిపింది. ఉన్నత విద్యలో మహిళా జిఇఆర్ వరుసగా ఐదు సంవత్సరాలు పురుష జిఇఆర్ కంటే ఎక్కువగా ఉందని  సర్వే ప్రముఖంగా పేర్కొంది.

నైపుణ్య పథకాలు మహిళలను bకవర్ చేయడానికి ప్రత్యేక ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నాయని అంగీకరించిన సర్వే, ప్రధాన మంత్రి కౌశల్ వికాస్ యోజన (పిఎంకెవివై) కింద శిక్షణ పొందిన వారిలో మహిళల భాగస్వామ్యం 2016 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 42.7 శాతం నుండి 2024 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 52.3 శాతానికి పెరిగిందని పేర్కొంది. జన్ శిక్షాన్ సంస్థాన్ (జేఎస్ఎస్) పథకం కింద మొత్తం లబ్ధిదారుల్లో 82 శాతం మంది మహిళలే ఉన్నారు. దీర్ఘకాలిక పర్యావరణ వ్యవస్థలో, అంటే ఐటిఐలు , నేషనల్ స్కిల్ ట్రైనింగ్ ఇన్స్టిట్యూట్స్ (ఎన్ఎస్ టీఐ) లలో మహిళల భాగస్వామ్యం 2016 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 9.8 శాతం నుండి 2024 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 13.3 శాతానికి పెరిగింది. నేషనల్ అప్రెంటిస్షిప్ ప్రమోషన్ స్కీమ్ (ఎన్ఏపీఎస్) కింద మహిళల భాగస్వామ్యం 2017 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 7.7 శాతం నుంచి 2024 ఆర్థిక సంవత్సరంలో 20.8 శాతానికి పెరిగింది.

ప్రధాన  రంగాల్లో మహిళల భాగస్వామ్యాన్ని పెంపొందించడానికి కృషి చేస్తున్న 'ఉమెన్ ఇన్ సైన్స్ అండ్ ఇంజినీరింగ్-కిరణ్ (వైజ్ కిరణ్)' కార్యక్రమం 2018-2023 మధ్య దాదాపు 1962 మంది మహిళా శాస్త్రవేత్తలకు ప్రయోజనం చేకూర్చింది. 9 నుండి 12 వ తరగతి వరకు వివిధ సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ కోర్సులలో బాలికల తక్కువ ప్రాతినిధ్యాన్ని పరిష్కరించడానికి 2020 లో ప్రారంభించిన విజ్ఞాన్ జ్యోతి కార్యక్రమం కింద 2023 డిసెంబర్ నాటికి 250 జిల్లాల నుండి 9-12 వ తరగతికి చెందిన సుమారు 21,600 మంది బాలికలు నమోదు అయ్యారు. 

***