પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે નવી દિલ્હીમાં ભારત મંડપમમાં વિશ્વ ધરોહર સમિતિના 46મા સત્રનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠક દર વર્ષે મળે છે અને તે વર્લ્ડ હેરિટેજ પરની તમામ બાબતોનું સંચાલન કરવા અને વર્લ્ડ હેરિટેજની યાદીમાં સમાવિષ્ટ સાઇટ્સ પર નિર્ણય લેવા માટે જવાબદાર છે. ભારત પ્રથમ વખત વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠકનું આયોજન કરી રહ્યું છે. પ્રધાનમંત્રીએ આ પ્રસંગે પ્રદર્શિત વિવિધ પ્રદર્શનોની પણ મુલાકાત લીધી હતી.

આ પ્રસંગે પ્રધાનમંત્રીએ ગુરુપૂર્ણિમાના પાવન પર્વની નોંધ લીધી હતી અને તમામ નાગરિકોને શુભેચ્છા પાઠવી હતી. તેમણે હર્ષ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠક આવા શુભ દિવસથી શરૂ થઈ રહી છે અને ભારત પ્રથમ વખત આ કાર્યક્રમનું આયોજન કરી રહ્યું છે. પ્રધાનમંત્રીએ દુનિયાભરના તમામ મહાનુભાવો અને મહેમાનો, ખાસ કરીને યુનેસ્કોના મહાનિદેશક સુશ્રી ઓડ્રે અઝૂલાયનું ઉષ્માભર્યું સ્વાગત કર્યું હતું તથા વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠક ભારતમાં યોજાયેલી અન્ય વૈશ્વિક બેઠકોની જેમ ઇતિહાસમાં નવા વિક્રમો લખશે.

વિદેશથી પરત ફરેલી કલાકૃતિઓનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, છેલ્લાં થોડાં સમયમાં 350થી વધારે હેરિટેજ ચીજવસ્તુઓ પાછી લાવવામાં આવી છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "પ્રાચીન વારસાની કલાકૃતિઓનું આ પુનરાગમન વૈશ્વિક ઉદારતા અને ઇતિહાસ પ્રત્યેના આદરનું પ્રદર્શન છે." તેમણે તકનીકીની પ્રગતિ સાથે આ ક્ષેત્રમાં વધતા સંશોધન અને પર્યટનની તકો તરફ પણ ધ્યાન દોર્યું.

વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીને બિરદાવતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ કાર્યક્રમનું આયોજન કરવું એ ભારત માટે ગર્વની વાત છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, પૂર્વોત્તર ભારતની ઐતિહાસિક મેદમ યુનેસ્કોની લોકપ્રિય વર્લ્ડ હેરિટેજ યાદીમાં સામેલ થવા માટે નામાંકિત થઈ છે. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, "આ ભારતની 43મી વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ અને નોર્થ ઇસ્ટ ઇન્ડિયાનો પ્રથમ વારસો છે, જેને કલ્ચરલ વર્લ્ડ હેરિટેજનો દરજ્જો મળ્યો છે." શ્રી મોદીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, મેદામ તેના વિશિષ્ટ સાંસ્કૃતિક મહત્વ સાથે વધુ લોકપ્રિય બનશે અને આ યાદીમાં સ્થાન મેળવ્યા પછી વધુ આકર્ષણ મેળવશે.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, સમગ્ર વિશ્વનાં નિષ્ણાતોની હાજરી આ સમિટનાં અવકાશ અને ક્ષમતાને પ્રદર્શિત કરે છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ સંસ્થાનું આયોજન એ ભૂમિ પર થઈ રહ્યું છે, જે વિશ્વની સૌથી જૂની જીવંત સભ્યતાઓમાંની એક છે. વિશ્વ વારસાનાં વિવિધ કેન્દ્રો ધરાવે છે એ બાબતનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ ભારતનાં પ્રાચીન યુગો પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, "ભારત એટલું પ્રાચીન છે કે, વર્તમાન ક્ષણનાં દરેક સમયનાં સ્થાનો તેના ભવ્ય ભૂતકાળનું પ્રતિબિંબ છે." પ્રધાનમંત્રીએ ભારતની રાજધાની નવી દિલ્હીનો ઉલ્લેખ કરીને કહ્યું હતું કે, આ હજારો વર્ષનાં વારસાનું કેન્દ્ર છે તથા દરેક પગલે કોઈ પણ વ્યક્તિ વારસો અને ઇતિહાસ શોધી શકે છે. તેમણે 2000 વર્ષ જૂના લોખંડી સ્તંભનું ઉદાહરણ આપ્યું હતું, જે કાટ-પ્રતિરોધક રહ્યો છે અને ભૂતકાળમાં ભારતની ધાતુના કૌશલ્યની ઝાંખી કરાવે છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, "ભારતનો વારસો એ માત્ર ઇતિહાસ જ નથી, પણ વિજ્ઞાન પણ છે." તેમણે એમ પણ નોંધ્યું હતું કે, ભારતનો વારસો ઉચ્ચ કક્ષાનાં એન્જિનીયરિંગની સફરનો સાક્ષી છે, કારણ કે તેમણે 8મી સદીનાં કેદારનાથ મંદિરનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જે 3500 મીટરની ઊંચાઈએ સ્થિત છે, જે શિયાળામાં સતત બરફવર્ષાને કારણે માળખાગત વિકાસ માટે એક પડકારજનક સ્થળ છે. તેમણે રાજા ચોલા દ્વારા બાંધવામાં આવેલા ભારતના દક્ષિણમાં આવેલા બૃહદેશ્વર મંદિર અને તેના અદભૂત સ્થાપત્ય લેઆઉટ અને મૂર્તિને પણ સ્પર્શ કર્યો.

પ્રધાનમંત્રીએ ગુજરાતમાં ધોળાવીરા અને લોથલનો ઉલ્લેખ પણ કર્યો હતો. ઇ.સ.પૂ. 3000થી ઇ.સ.પૂ. 1500 જેટલા પ્રાચીન શહેરી આયોજન અને જળ વ્યવસ્થાપન વ્યવસ્થા માટે પ્રખ્યાત ધોળાવીરા. એ જ રીતે લોથલના ગઢ અને નીચલા આયોજન તથા શેરીઓ અને ગટરવ્યવસ્થાના વિસ્તૃત નેટવર્કનું અદ્ભુત આયોજન હતું.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, "ભારતનો ઇતિહાસ અને ઇતિહાસની સમજ સામાન્ય કરતાં વધારે જૂની અને વિસ્તૃત છે, જે ટેકનોલોજીકલ વિકાસ અને નવી શોધો સાથે ભૂતકાળને જોવા માટે નવા દ્રષ્ટિકોણની જરૂરિયાત તરફ દોરી જાય છે." તેમણે ઉત્તરપ્રદેશમાં સિનૌલીનાં તારણોનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેમાં તાંબાનાં યુગનાં તારણો સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિને બદલે વૈદિક યુગની નજીક છે. તેમણે 4000 વર્ષ જૂના ઘોડાથી ચાલતા રથની શોધ વિશે વાત કરી હતી. આ પ્રકારની શોધો એ વાત પર ભાર મૂકે છે કે ભારતને જાણવા માટે પૂર્વગ્રહમુક્ત નવી વિભાવનાઓની જરૂર છે. પ્રધાનમંત્રીએ જનમેદનીને આ નવા પ્રવાહનો ભાગ બનવા આમંત્રણ આપ્યું હતું.

વારસાનાં મહત્ત્વ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "વારસો એ માત્ર ઇતિહાસ જ નથી. તેના બદલે માનવજાતની સહિયારી ચેતના. જ્યારે પણ આપણે ઐતિહાસિક સ્થળો પર નજર કરીએ છીએ, ત્યારે તે આપણા મનને વર્તમાન ભૌગોલિક-રાજકીય પરિબળોથી દૂર કરે છે. " તેમણે લોકોને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું કે, તેઓ વારસાની આ સંભવિતતાનો ઉપયોગ દુનિયાની ભલાઈ માટે કરે અને તેનો ઉપયોગ હૃદયને જોડવા માટે કરે. શ્રી મોદીએ ઉમેર્યું હતું કે, "46મી વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠક મારફતે એકબીજાનાં વારસાને પ્રોત્સાહન આપવા અને માનવ કલ્યાણની ભાવના વધારવા, પ્રવાસનને પ્રોત્સાહન આપવા અને રોજગારીની વધારે તકોનું સર્જન કરવા ભારતનું વિશ્વને આહવાન છે."

એ સમયને યાદ કરીને જ્યારે વિકાસનાં પ્રયાસોમાં વારસાની અવગણના કરવામાં આવી હતી, ત્યારે પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આજે ભારતનું વિઝન વિકાસની સાથે-સાથે વારસો પણ છે– વિકાસ ભી વિરાસત ભી. છેલ્લાં 10 વર્ષ દરમિયાન વારસાની પ્રતિજ્ઞા પર ગર્વની લાગણી વ્યક્ત કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ કાશી વિશ્વનાથ કોરિડોર, શ્રી રામ મંદિર, પ્રાચીન નાલંદા વિશ્વવિદ્યાલયનાં આધુનિક પરિસર જેવા અભૂતપૂર્વ પગલાંનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "વારસાને લઈને ભારતનો આ સંકલ્પ સંપૂર્ણ માનવતાની સેવા કરવાની ભાવના સાથે જોડાયેલો છે. ભારતીય સંસ્કૃતિ આપણા વિશે જ વાત કરે છે, માત્ર સ્વ વિશે જ નહીં."

વૈશ્વિક કલ્યાણમાં ભાગીદાર બનવાના ભારતના પ્રયાસો પર ભાર મૂકતા પ્રધાનમંત્રીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, ભારતનાં વૈજ્ઞાનિક વારસા સમાન યોગ અને આયુર્વેદને વૈશ્વિક સ્તરે અપનાવવામાં આવ્યું છે. તેમણે ભારત - એક વિશ્વ, એક પરિવાર, એક ભવિષ્ય દ્વારા આયોજિત જી-20 સમિટની થીમને પણ યાદ કરી હતી. ભારતના 'વસુધૈવ કુટુમ્બકમ'ના વિઝનને અનુરૂપ પ્રધાનમંત્રીએ બાજરીને પ્રોત્સાહન આપવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય સૌર ગઠબંધન અને મિશન લિએફઈ જેવી પહેલો વિશે વાત કરી હતી.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારત વૈશ્વિક વારસાની જાળવણીને પોતાની જવાબદારી માને છે. એટલે જ પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, અમે ભારતીય વારસાની સાથે-સાથે વૈશ્વિક દક્ષિણનાં દેશોમાં વારસાની જાળવણી માટે સહકાર આપી રહ્યાં છીએ. તેમણે કંબોડિયામાં અંગકોરવાટ, વિયેતનામમાં ચામ મંદિર અને મ્યાનમારમાં સ્તૂપ જેવા હેરિટેજ સ્થળોનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો તથા જાહેરાત કરી હતી કે, ક્ષમતા નિર્માણ, ટેકનિકલ સહાયતા અને વિશ્વ ધરોહર સ્થળોની જાળવણી માટે ઉપયોગમાં લેવાનારા યુનેસ્કોના વર્લ્ડ હેરિટેજ સેન્ટરને ભારત 10 લાખ ડોલરનું યોગદાન આપશે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ નાણાં વૈશ્વિક દક્ષિણનાં દેશો માટે ઉપયોગી થશે. તેમણે એવી પણ માહિતી આપી હતી કે, ભારતમાં યુવા વ્યાવસાયિકો માટે વર્લ્ડ હેરિટેજ મેનેજમેન્ટમાં સર્ટિફિકેટ પ્રોગ્રામ પણ શરૂ કરવામાં આવી રહ્યો છે. પ્રધાનમંત્રીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, ભારતનો સાંસ્કૃતિક અને રચનાત્મક ઉદ્યોગ વૈશ્વિક વૃદ્ધિમાં મોટું પરિબળ બનશે.

સંબોધનના સમાપનમાં, પ્રધાનમંત્રીએ તમામ વિદેશી મહેમાનો અને મહાનુભાવોને ભારતની શોધ કરવા વિનંતી કરી અને તેમની સુવિધા માટે આઇકોનિક હેરિટેજ સાઇટ્સ માટેની ટૂર સિરીઝ વિશે તેમને માહિતી આપી. તેમણે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, ભારતમાં તેમનાં અનુભવો યાદગાર સફર ખેડશે.

કેન્દ્રીય વિદેશ મંત્રી ડૉ. એસ. જયશંકર, કેન્દ્રીય સાંસ્કૃતિક મંત્રી; આ પ્રસંગે પ્રવાસન ક્ષેત્ર, યુનેસ્કોના મહાનિદેશક શ્રી ગજેન્દ્ર સિંહ શેખાવત, સુશ્રી ઓડ્રે અઝૂલાય અને વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીના ચેરપર્સન શ્રી વિશાલ શર્મા ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

પાર્શ્વ ભાગ

ભારત પ્રથમ વખત વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠકનું આયોજન કરી રહ્યું છે. તે 21 થી 31 જુલાઈ 2024 દરમિયાન નવી દિલ્હીના ભારત મંડપમ ખાતે યોજાશે. વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠક દર વર્ષે મળે છે અને તે વર્લ્ડ હેરિટેજ પરની તમામ બાબતોનું સંચાલન કરવા અને વર્લ્ડ હેરિટેજની યાદીમાં સમાવિષ્ટ સાઇટ્સ પર નિર્ણય લેવા માટે જવાબદાર છે. આ બેઠક દરમિયાન વર્લ્ડ હેરિટેજની યાદીમાં નવી સાઇટ્સને નોમિનેટ કરવાની દરખાસ્તો, હાલની 124 વર્લ્ડ હેરિટેજ પ્રોપર્ટીઝના સ્ટેટ ઓફ કન્ઝર્વેશન રિપોર્ટ, ઇન્ટરનેશનલ આસિસ્ટન્સ એન્ડ યુટિલાઇઝેશન ઓફ વર્લ્ડ હેરિટેજ ફંડ્સ વગેરે પર ચર્ચા કરવામાં આવશે. આ બેઠકમાં 150થી વધુ દેશોના 2000થી વધુ આંતરરાષ્ટ્રીય અને રાષ્ટ્રીય પ્રતિનિધિઓ ભાગ લેશે.

વર્લ્ડ હેરિટેજ કમિટીની બેઠકની સાથે સાથે વર્લ્ડ હેરિટેજ યંગ પ્રોફેશનલ્સ ફોરમ અને વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ મેનેજર્સ ફોરમ પણ આ પ્રસંગે યોજાઇ રહ્યા છે.

ઉપરાંત ભારત મંડપમમાં ભારતની સંસ્કૃતિને પ્રદર્શિત કરવા માટે વિવિધ પ્રદર્શનો પણ ઉભા કરવામાં આવી રહ્યા છે. ખજાનાનું વળતર પ્રદર્શન દેશમાં પાછા લાવવામાં આવેલી કેટલીક પ્રાપ્ત કલાકૃતિઓનું પ્રદર્શન કરે છે. અત્યાર સુધીમાં 350થી વધુ કલાકૃતિઓને પરત લાવવામાં આવી છે. એઆર અને વીઆર ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ ભારતની 3 વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સઃ રાની કી વાવ, પાટણ, ગુજરાત; કૈલાસા મંદિર, ઇલોરાની ગુફાઓ, મહારાષ્ટ્ર; અને હોયસાલા મંદિર, હાલેબીડુ, કર્ણાટક માટે ઇમર્સિવ અનુભવ પ્રદાન કરવા માટે પણ કરવામાં આવી રહ્યો છે. ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના ક્ષેત્રમાં આધુનિક વિકાસની સાથે સાથે ભારતના સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસા, સદીઓ જૂની સંસ્કૃતિ, ભૌગોલિક વિવિધતા અને પર્યટન સ્થળોને ઉજાગર કરવા માટે એક 'અતુલ્ય ભારત' પ્રદર્શનની પણ સ્થાપના કરવામાં આવી રહી છે.

AP/GP/JD