প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ অধ্যক্ষতাত কেন্দ্ৰীয় কেবিনেটে খনি আৰু খনিজ (উন্নয়ন আৰু নিয়ন্ত্ৰণ) আইন, ১৯৫৭ (‘এমএমডিআৰ আইন’)ৰ দ্বিতীয় অনুসূচীত ১২বিধ জটিল আৰু কৌশলগত খনিজ, অৰ্থাৎ বেৰিলিয়াম, কেডমিয়াম, কোবাল্ট, গেলিয়াম, ইণ্ডিয়াম, ৰিনিয়াম, ছেলেনিয়াম, টেণ্টেলাম, টেলুৰিয়াম, টাইটানিয়াম, টাংষ্টেন আৰু ভেনাডিয়ামৰ ক্ষেত্ৰত ৰয়েল্টিৰ হাৰ নিৰ্দিষ্ট কৰাৰ বাবে অনুমোদন জনায়।

ইয়াৰ ফলত ২৪বিধ জটিল আৰু কৌশলগত খনিজৰ সকলোবোৰৰ বাবে ৰয়েল্টি হাৰৰ যুক্তিসংগতকৰণৰ কচৰৎ সম্পূৰ্ণ হয়। মন কৰিবলগীয়া যে চৰকাৰে ২০২২ চনৰ ১৫ মাৰ্চত ৪বিধ জটিল খনিজ অৰ্থাৎ গ্ল’কনাইট, পটাছ, মলিবডিনাম আৰু প্লেটিনাম গ্ৰুপ অৱ মিনাৰেল আৰু ১২ অক্টোবৰ, ২০২৩ তাৰিখে ৩বিধ জটিল খনিজ অৰ্থাৎ লিথিয়াম, নাইবিয়াম আৰু ৰেয়াৰ আৰ্থ এলিমেণ্টৰ ৰয়েল্টি হাৰ অধিসূচিত কৰিছিল।

শেহতীয়াকৈ, ২০২৩ চনৰ ১৭ আগষ্টৰ পৰা বলৱৎ হোৱা খনি আৰু খনিজ (উন্নয়ন আৰু নিয়ন্ত্ৰণ) সংশোধনী আইন, ২০২৩ত এমএমডিআৰ আইনৰ প্ৰথম তফছিলৰ ডি খণ্ডত ২৪বিধ জটিল আৰু কৌশলগত খনিজ পদাৰ্থৰ তালিকাভুক্ত কৰা হৈছিল। এই সংশোধনীত উল্লেখ কৰা হৈছে যে এই ২৪বিধ খনিজ পদাৰ্থৰ খনন পট্টা আৰু কম্পোজিট অনুজ্ঞাপত্ৰ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নিলাম কৰিব।

আজি কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰীসভাৰ অনুমোদনে ৰয়েল্টিৰ হাৰ নিৰ্দিষ্ট কৰাৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে দেশত প্ৰথমবাৰৰ বাবে এই ১২বিধ খনিজ পদাৰ্থৰ ব্লক নিলাম কৰিবলৈ সক্ষম হ’ব। খনিজ পদাৰ্থৰ ওপৰত ৰয়েল্টি ৰেট ব্লকৰ নিলামত নিলামকাৰীসকলৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰ্থিক বিবেচনা। ইয়াৰ উপৰিও, এই খনিজ পদাৰ্থসমূহৰ গড় বিক্ৰী মূল্য (এএছপি) গণনাৰ পদ্ধতিও খনি মন্ত্ৰালয়ে প্ৰস্তুত কৰিছে যিয়ে নিবিদাৰ পৰিমাপ নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ সক্ষম কৰিব।

এমএমডিআৰ আইনৰ দ্বিতীয় অনুসূচীত বিভিন্ন খনিজ পদাৰ্থৰ বাবে ৰয়েল্টি হাৰ দিয়া হৈছে। দ্বিতীয় তফছিলৰ ৫৫ নং আইটেমত উল্লেখ আছে যে যিবোৰ খনিজৰ ৰয়েল্টি হাৰ তাত বিশেষভাৱে প্ৰদান কৰা হোৱা নাই, সেইবোৰৰ বাবে ৰয়েল্টি হাৰ গড় বিক্ৰী মূল্যৰ (এএছপি) ১২% হ’ব। এইদৰে, যদি এইবোৰৰ বাবে ৰয়েল্টি হাৰ বিশেষভাৱে প্ৰদান কৰা নহয়, তেন্তে ইহঁতৰ ডিফল্ট ৰয়েল্টি হাৰ হ’ব এএছপিৰ ১২%, যিটো অন্যান্য জটিল আৰু কৌশলগত খনিজৰ তুলনাত যথেষ্ট বেছি। লগতে এই ১২% ৰয়েল্টি হাৰ অন্যান্য খনিজ উৎপাদনকাৰী দেশৰ সৈতে তুলনাযোগ্য নহয়। এইদৰে, তলত দিয়া ধৰণে এটা যুক্তিসংগত ৰয়েল্টি হাৰ নিৰ্দিষ্ট কৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছে:

দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰ বাবে জটিল খনিজ পদাৰ্থ অপৰিহাৰ্য হৈ পৰিছে। কেডমিয়াম, কোবাল্ট, গেলিয়াম, ইণ্ডিয়াম, ছেলেনিয়াম আৰু ভেনাডিয়ামৰ দৰে জটিল খনিজ আৰু বেটাৰী, অৰ্ধপৰিবাহী, সৌৰ পেনেল আদিত ব্যৱহাৰ হয়। বেৰিলিয়াম, টাইটানিয়াম, টাংষ্টেন, টেন্টালাম আদি খনিজ পদাৰ্থ নতুন প্ৰযুক্তি, ইলেক্ট্ৰনিকছ আৰু প্ৰতিৰক্ষা সঁজুলিত ব্যৱহাৰ হয়। থলুৱা খননক উৎসাহিত কৰিলে আমদানি হ্ৰাস পাব আৰু আনুষংগিক উদ্যোগ আৰু আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্প স্থাপন হ’ব। এই প্ৰস্তাৱে খনন খণ্ডতো কৰ্মসংস্থাপনৰ সৃষ্টি বৃদ্ধি কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে।

শেহতীয়াকৈ ভাৰতীয় জিঅ’লজিকেল ছাৰ্ভে (জিএছআই) আৰু মিনাৰেল এক্সপ্ল’ৰেশ্যন এণ্ড কনছালটেন্সি লিমিটেডে (এমইচিএল) কোবাল্ট, টাইটানিয়াম, গেলিয়াম, ভেনাডিয়াম আৰু টাংষ্টেনৰ দৰে এটা বা ততোধিক জটিল খনিজ পদাৰ্থ থকা ১৩টা ব্লকৰ অন্বেষণৰ প্ৰতিবেদন অৰ্পণ কৰিছে। তদুপৰি, এই সংস্থাসমূহে দেশৰ এই জটিল আৰু কৌশলগত খনিজসমূহৰ বাবে অন্বেষণ চলাই আছে।

কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত লিথিয়াম, আৰইই, নিকেল, প্লেটিনাম গ্ৰুপ অৱ এলিমেণ্ট, পটাছ, গ্ল’কনাইট, ফছফৰাইট, গ্ৰেফাইট, মলিবডিনাম, ইত্যাদি খনিজ পদাৰ্থৰ বাবে জটিল আৰু কৌশলগত খনিজ ব্লকৰ নিলামৰ প্ৰথমটো ট্ৰেঞ্চ আৰম্ভ কৰিছে, যি উদ্যোগটোৰ পৰা ইতিবাচক সঁহাৰি পাইছে। প্ৰথমটো ট্ৰেঞ্চত মুঠ ২০বিধ খনিজ ব্লক নিলাম কৰা হৈছে। নিলামৰ প্ৰথমটো ট্ৰেঞ্চৰ বাবে নিলাম দাখিলৰ শেষ তাৰিখ (বিড ডিউ ডেট) আছিল ২৬ ফেব্ৰুৱাৰী, ২০২৪।

**********

DS/SKS