ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ટ્રેનિંગ

ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થાઓ (આઈટીઆઈ)ની પુનઃઊર્જા અને પુનઃકલ્પના: સ્વાતંત્ર્ય પૂર્વેના યુગથી કૌશલ્ય તાલીમમાં મજબૂત સમાનતા ધરાવે છે.

● 2014માં, 10119 સંસ્થાઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી અને ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં 4621 સંસ્થાઓનો ઉમેરો કરવામાં આવ્યો છે, જે 2022માં કુલ સંખ્યા 14953 પર પહોંચી ગઈ છે. આ 47.77 ટકાનો વધારો છે.

સત્ર 2021-2023 માટે 25 લાખથી વધુ બેઠકો ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી છે. ૨૦૧૪ થી અત્યાર સુધીમાં ૫ લાખથી વધુ બેઠકો ઉમેરવામાં આવી છે. કુલ બેઠક ક્ષમતામાં 25 ટકાનો વધારો થયો છે.

● 17175માં અત્યાર સુધીમાં ટ્રેનર્સની બેસવાની ક્ષમતા. 2014થી અત્યાર સુધીમાં 5710 બેઠકોનો ઉમેરો થયો છે. કુલ ક્ષમતામાં 49.8 ટકાનો વધારો થયો છે.

• અત્યાર સુધીમાં 223 અભ્યાસક્રમો શરૂ કરવામાં આવ્યા (150-સીટીએસ, 55-સીઆઈટીએસ, 14- એસટીટી અને 04 એડવાન્સ ડિપ્લોમા). વર્ષ 2014થી અત્યાર સુધીમાં 61 અભ્યાસક્રમો ઉમેરવામાં આવ્યા છે.

રાષ્ટ્રીય કૌશલ્ય તાલીમ સંસ્થાઓ (એનએસટીઆઇ)ને વર્ષ 2015માં 3 વિસ્તરણ કેન્દ્રો સાથે ખોલવામાં આવી હતી. 33 એનએસટીઆઇ (19 માત્ર મહિલાઓ માટે છે) છે અને 3 વિસ્તરણ કેન્દ્રો અત્યારે કાર્યરત છે.

● ફ્લેક્સી એમઓયુ સ્કીમ હેઠળ એમઓયુ પર માર્ચ, 2019માં બહાર પાડવામાં આવેલી સંશોધિત યોજના માર્ગદર્શિકા હેઠળ હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા છે. 30 નવેમ્બર, 2022 સુધી ફ્લેક્સી એમઓયુ સ્કીમ હેઠળ 13 એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા છે.

● ડીજીટીએ આર્મી, નેવી અને એરફોર્સ સાથે એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા 26 ડિસેમ્બર, 2022ના રોજ ડીજીટીની ફ્લેક્સી-એમઓયુ સ્કીમ હેઠળ અગ્નિવીરનું કૌશલ્ય પ્રમાણપત્ર અગ્નિવીરે તેમની તાલીમ અને સેવા દરમિયાન મેળવેલા કૌશલ્યને ઓળખીને. અગ્નિવીરોને સશસ્ત્ર દળોમાંથી બહાર નીકળ્યા બાદ તેમની લાયકાત અને તેમની સેવા દરમિયાન પ્રાયોગિક શિક્ષણના આધારે કૌશલ્યપ્રમાણપત્રો આપવામાં આવશે. આ અગ્નિવીરોને સુનિશ્ચિત કરવા માટે 4 વર્ષની સેવા પછી ઉદ્યોગોમાં રોજગારની તકો મળશે. અગ્નિવીર સેવામાં નીચેના મોડ્યુલોનો સમાવેશ થશે:

1. મૂળભૂત લશ્કરી તાલીમ

• II. વેપાર તાલીમ

3. સુરક્ષા તાલીમ
4. સેવા/OJT

● શિક્ષણ મંત્રાલય હેઠળની નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ઓપન સ્કૂલિંગ (એનઆઇઓએસ) અને ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ટ્રેનિંગ (ડીજીટી) વચ્ચે એક એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા છે. કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય (એમએસડીઈ) હેઠળ શાળા શિક્ષણ અને વ્યવસાય શિક્ષણ/કૌશલ્યવર્ધન વચ્ચે જોડાણ વિકસાવવા પર. આ એમઓયુ રાષ્ટ્રીય વેપાર પ્રમાણપત્ર (એનટીસી) ધારકો અથવા એનએસક્યુએફ -એક વર્ષ કે બે વર્ષના સમયગાળાના વ્યવસાયોમાંક્રાફ્ટમેન ટ્રેનિંગ સ્કીમ (સીટીએસ) હેઠળ તાલીમ લઈ રહેલા લોકો માટે એનઆઈઓએસ દ્વારા અનુક્રમે 8 મી અને 10 મી પાસ માટે ગૌણ અને વરિષ્ઠ માધ્યમિક પ્રમાણપત્રો મેળવવા માટેનો માર્ગ મોકળો કરશે. આ ઉપરાંત આઇટીઆઇ પાસ આઉટ માટે એક વર્ષના વેપારમાં પાસ થવાની અને ત્યારબાદ એપ્રેન્ટિસશીપ ટ્રેનિંગ સ્કીમ (એટીએસ) અથવા નેશનલ એપ્રેન્ટિસશીપ સર્ટિફિકેટ (એનએસી) ધારક હેઠળ એક વર્ષના ટ્રેડમાં તાલીમ લઇ રહી છે, જે કોર્સના સમાન ગાળામાં એનઆઇઓએસ દ્વારા અનુક્રમે 8માં અને 10મા પાસ માટે સેકન્ડરી/સિનિયર સેકન્ડરી સર્ટિફિકેટ મેળવવા માટે જોગવાઈ કરવામાં આવી છે.

● ડીજીટી અને એનઆઈએસબીયુડી વચ્ચે ટ્રેનર્સની 5 દિવસની ઓનલાઈન તાલીમ માટે એક સમજૂતી કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા છે આઇટીઆઇ (સરકારી અને ખાનગી)ના પ્રશિક્ષકો માટે ડીજીટી દ્વારા આઇટીઆઇ (સરકારી અને ખાનગી)ના પ્રશિક્ષકો માટે રોજગાર, ઉદ્યોગસાહસિકતા અને જીવન કૌશલ્ય પર કાર્યક્રમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. આ તાલીમ ઉદ્યોગસાહસિક કૌશલ્યો અને શિક્ષણના સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ માટે તૈયાર કરવામાં આવી છે, જેનો ઉદ્દેશ અખિલ ભારતીય ધોરણે આઇટીઆઇના તાલીમાર્થીઓ માટે સ્વ-રોજગારની તકો વધારવાનો છે.

નવા યુગના અભ્યાસક્રમો: અત્યારે ઉદ્યોગોને કુશળ કાર્યબળ પ્રદાન કરવાના ઉદ્દેશ સાથેક્રાફ્ટમેન ટ્રેનિંગ સ્કીમ હેઠળ એનએસક્યુએફનું પાલન કરતા 152 ટ્રેડ્સમાં વ્યાવસાયિક તાલીમ આપવામાં આવે છે.

● ઉદ્યોગસાહસિકતા અભ્યાસક્રમો માટે 21 એન.એસ.ટી.આઈ.ને એન.આઈ.ઈ.એસ.બી.યુ.ડી. કેન્દ્રો તરીકે નોંધવામાં આવ્યા છે અને ઉચ્ચ શિક્ષણ અને ડિગ્રી સર્ટિફિકેશન અભ્યાસક્રમોમાં પ્રમાણપત્રો માટે એનઆઇઓએસ અને ઇગ્નૂ કેન્દ્રો તરીકે 33 એનએસટીઆઇ (અને 2 વિસ્તરણ કેન્દ્રો) છે.

● વ્યાવસાયિક કૌશલ્યવર્ધનમાં મહિલાઓની ભાગીદારી વધારવી, સીઆઈટીએસ / સીટીએસ હેઠળ મહિલા ઉમેદવારો માટે ટ્યુશન અને પરીક્ષાઓ માટે ફીમાં છૂટછાટ સત્ર 2023-24 માટે મંજૂરી આપવામાં આવી છે.

● પીએમકેવીવાય સ્કિલ હબ ઇનિશિયેટિવ હેઠળ એસટીટીઃ પ્રધાનમંત્રી કૌશલ્ય વિકાસ યોજના (પીએમકેવીવાય) અને સ્કિલ હબ ઇનિશિયેટિવ (એસએચઆઇ) હેઠળ નેશનલ સ્કિલ ક્વોલિફિકેશન ફ્રેમવર્ક (એનએસક્યુએફ) લેવલ 5, 6 અને 7 અભ્યાસક્રમો ચલાવવા માટે તમામ 33 રાષ્ટ્રીય કૌશલ્ય તાલીમ સંસ્થાઓ (એનસીટીઆઈ) અને 2 વિસ્તરણ કેન્દ્રો માટે તાલીમ પ્રદાતા આઇડી બનાવવામાં આવ્યાં છે, જે ઔદ્યોગિક તાલીમ સંસ્થા (આઇટીઆઇ) પાસ વિદ્યાર્થીઓ અને ટ્રેનર્સ માટે વિદ્યાર્થીઓ અને પ્રશિક્ષકો માટે અપસ્કિલિંગ/રિ-સ્કિલિંગ અભ્યાસક્રમો તરીકે કામ કરે છે. લગભગ 700 જેટલા ઉમેદવારોએ નોંધણી કરાવી છે અને ૭૮ તાલીમાર્થીઓ તાલીમ માટે ઓનબોર્ડ પર હતા.

● ડીજીટીએ આઇટીઆઇને સત્ર 2022માં 116 આઇટીઆઇ અને 32 આઇટીઆઇ માટે સત્ર 2022માં આઇટીઆઇમાં ડ્રોન સંબંધિત અભ્યાસક્રમો ચલાવવાની મંજૂરી આપી છે.

ડીજીટીએ 12 ઓક્ટોબર, 2023ના રોજ 8.5 લાખથી વધુ તાલીમાર્થીઓ માટે રાષ્ટ્રીય, રાજ્ય અને આઇટીઆઇ સ્તરે 14,000થી વધુ આઇટીઆઇ માટે દ્વિતીય કૌશલ દીક્ષાંત સમારંભ (કૌશલ્ય દિક્ષાંત સમારંભ) યોજ્યો હતો. આ કાર્યક્રમને પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ વર્ચ્યુઅલ રીતે સંબોધન કર્યું હતું અને તેની અધ્યક્ષતા કેન્દ્રીય કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રી શ્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાને કરી હતી.

ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ, આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, મશીન લર્નિંગ વગેરે જેવી નવી ટેકનોલોજીમાં તાલીમ માટે નીચેનાં આઇટી ઉદ્યોગો સાથે ડીજીટી એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કરવા.

• Microsoft India
• વાધવાણી ફાઉન્ડેશન
• એમેઝોન વેબ સેવાઓ (AWS)
• ઈટીએસ ઈન્ડિયા

• 2014માં, 10119 સંસ્થાઓની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી અને ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં 4897 નો ઉમેરો કરવામાં આવ્યો છે, જે 2023 માં કુલ સંખ્યા 15016 પર લઈ ગઈ છે. આ 48.39 ટકાનો વધારો છે.

● સત્ર 2021-2023 માટે 25થી વધુ લાખ બેઠકોનો ઉમેરો થયો છે. 2014થી અત્યાર સુધીમાં 5+ લાખ બેઠકો ઉમેરવામાં આવી છે. કુલ બેઠક ક્ષમતામાં 25 ટકાનો વધારો થયો છે.

● 17175માં અત્યાર સુધીમાં ટ્રેનર્સની બેસવાની ક્ષમતા ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવી છે. 2014થી અત્યાર સુધીમાં 5710 બેઠકોનો ઉમેરો થયો છે. કુલ ક્ષમતામાં 49.8 ટકાનો વધારો થયો છે.

● અત્યાર સુધીમાં 226 અભ્યાસક્રમો ઉમેરવામાં આવ્યા છે (153-સીટીએસ, 55-સીઆઈટીએસ, 14 - એસટીટી અને 4 એડવાન્સ ડિપ્લોમા). વર્ષ 2014થી અત્યાર સુધીમાં 61 અભ્યાસક્રમો ઉમેરવામાં આવ્યા છે.

ટૂંકા ગાળાની તાલીમ

સ્કિલ ઇન્ડિયા મિશન અંતર્ગત એમએસડીઇએ 15 જુલાઈ, 2015ના રોજ તેની મુખ્ય યોજના પ્રધાનમંત્રી કૌશલ્ય વિકાસ યોજના (પીએમકેવીવાય) લોન્ચ કરી હતી.

પીએમકેવીવાયનો ઉદ્દેશ ભારતીય યુવાનોને ટૂંકા ગાળાના કૌશલ્ય કૌશલ્યની તકો ઉપલબ્ધ કરાવવા માટેની તકો ઉપલબ્ધ કરાવવાનો છે. માન્યતા ઓફ પ્રાયોર લર્નિંગ (આરપીએલ) પહેલેથી જ કાર્યરત/કાર્યરત લોકો માટે રજૂ કરવામાં આવી હતી અને ઉમેદવાર દ્વારા હસ્તગત કરવામાં આવેલી કુશળતાને પ્રમાણિત કરવામાં આવી હતી. આ યોજનાનું ધ્યાન રાષ્ટ્રીય કૌશલ્ય લાયકાત ફ્રેમવર્ક (એનએસક્યુએફ)માં ગુણવત્તાયુક્ત તાલીમ પ્રદાન કરીને દેશભરનાં ઉમેદવારોની રોજગારીમાં સુધારો કરવા પર કેન્દ્રિત છે, જે સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં ઉદ્યોગોની માગને આધારે સ્થાપિત રોજગારીની ભૂમિકામાં છે.

વર્ષ 2015થી અત્યાર સુધીમાં 13 ડિસેમ્બર, 2023 સુધી લગભગ 1.40 કરોડ ઉમેદવારોને સ્કિલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ મુજબ પીએમકેવીવાય હેઠળ તાલીમ/લક્ષી તાલીમ આપવામાં આવી છે.

• ટૂંકા ગાળાની તાલીમ હેઠળ, જ્યાં પ્લેસમેન્ટને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવ્યું હતું, 42% ઉમેદવારોને દેશભરમાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં મૂકવામાં આવ્યા હતા. (એટલે કે એસટીટીમાં પ્રમાણિત 57.42 લાખ ઉમેદવારોમાંથી 24.39 લાખ ઉમેદવારોને સ્થાન આપવામાં આવ્યું હતું).

• પીએમકેવીવાય ૩.૦ હેઠળ કોવિડ વોરિયર્સ માટે કસ્ટમાઇઝ્ડ ક્રેશ કોર્સ પ્રોગ્રામ દ્વારા રોગચાળા દરમિયાન આરોગ્યસંભાળ ક્ષેત્રને તાત્કાલિક સહાય. 1.20 લાખથી વધુ ઉમેદવારોને તાલીમ આપવામાં આવી હતી, જેમાંથી 83,000થી વધુ ઉમેદવારોને સંબંધિત હેલ્થકેર ક્ષેત્રની નોકરીની ભૂમિકાઓ હેઠળ પ્રમાણિત કરવામાં આવ્યા હતા, જેથી હેલ્થકેર ક્ષેત્રમાં કામ કરતા ડોકટરો અને નર્સોના ભારણને હળવું કરી શકાય અને ટેકો આપી શકાય.

• પીએમકેવીવાય 4.0 (નાણાકીય વર્ષ 2023-26)ની જાહેરાત ગત કેન્દ્રીય બજેટ 2023-24માં કરવામાં આવી હતી, જેનો ઉદ્દેશ લાખો યુવાનોને કૌશલ્ય પ્રદાન કરવાનો અને ઉદ્યોગ 4.0, એઆઇ, રોબોટિક્સ, મેકેટ્રોનિક્સ, આઇઓટી અને ડ્રોન પર અભ્યાસક્રમોમાં તાલીમ પ્રદાન કરવાનો છે. પીએમકેવીવાય 4.0ને ઇએફસીની મંજૂરી મળી ગઈ છે અને તે જ કેબિનેટની મંજૂરી માટે રજૂ કરવામાં આવી છે. જોકે, નાણાં મંત્રાલયના ખર્ચ વિભાગે ખર્ચ નાણાં સમિતિ (ઇએફસી) સમજૂતીના આધારે પીએમકેવીવાય 4.0 હેઠળ ભંડોળ બહાર પાડવાની મંજૂરી આપી દીધી છે, જેમાં આ યોજનાને મંત્રીમંડળમાંથી વહેલાસર મંજૂરી આપવાની શરત છે.

• 13 મી ડિસેમ્બર 2023 સુધીમાં, કુલ 6,62,750 ઉમેદવારો નોંધાયા છે, જેમાંથી 3,42,500 ઉમેદવારોએ તેમની તાલીમ પૂર્ણ કરી છે.

• પીએમકેવીવાય 4.0ના વિસ્તૃત ડિઝાઇન સિદ્ધાંતો આ મુજબ છેઃ

i. ઉચ્ચ રોજગાર અને 210 કલાક સુધીના સમયગાળા સાથેના કસ્ટમાઇઝ્ડ અભ્યાસક્રમો.

ii. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ વ્યાવસાયિક અને શૈક્ષણિક પ્રવાહોનો સમન્વય કરવાનો અને કૌશલ્ય કેન્દ્રો તરીકે ઓળખાતી શૈક્ષણિક સંસ્થાઓની ભાગીદારી વધારીને ગુણવત્તાયુક્ત તાલીમ પ્રદાતાઓનું નેટવર્ક વધારવાનો છે.

iii. કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની શાળાઓ, ઉચ્ચ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ (એચઈઆઈ), કોલેજો અને યુનિવર્સિટીઓ (કૌશલ્ય યુનિવર્સિટીઓ સહિત) માં કૌશલ્ય કેન્દ્રો સ્થાપિત કરી શકાય છે, જે પીએમકેવીવાય હેઠળ ટૂંકા ગાળાની તાલીમ પૂરી પાડવા માટે જરૂરી માળખાગત સુવિધાઓ ધરાવે છે.

iv. શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, સરકારી સંસ્થાઓ, પીએમકેકે, આઇટીઆઇ, જેએસએસ, આઇઆઇટી, આઇઆઇએમ અને અન્ય સંસ્થાઓમાં કૌશલ્ય ઇન્ડિયા કેન્દ્રો મારફતે કૌશલ્ય તાલીમ આપવામાં આવે છે.

v. ઉદ્યોગ 4.0, વેબ 3.0, એઆઇ/એમએલ, એઆર/વીઆર, ડ્રોન ટેકનોલોજી વગેરેને લગતી ભવિષ્યલક્ષી/નવા યુગની નોકરીઓની ભૂમિકાઓમાં કૌશલ્ય પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે.

6. કૌશલ્ય અભ્યાસક્રમોની પસંદગી ઉદ્યોગની માગ અનુસાર કરવામાં આવશે, જે મોટાભાગે જિલ્લા કૌશલ્ય વિકાસ યોજનામાં સામેલ છે.

vii. કૃષિ, હસ્તકળા અને અત્યાધુનિક અભ્યાસક્રમોમાં ઓળખ કરાયેલા વિસ્તારો અને જૂથો માટે વિશેષ પ્રોજેક્ટ્સ.

viii. સ્કિલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ સિંગલ-પોઇન્ટ નોંધણી હશે અને ઉમેદવારને તાલીમ જીવનચક્ર માટે એક મંચ પ્રદાન કરશે.

પ્રધાનમંત્રી વિશ્વકર્મા યોજના

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી માટે દેશના કારીગરોનું ઉત્થાન પ્રાથમિકતા છે. 'વિશ્વકર્માસ'ની નિર્ણાયક ભૂમિકાને માન્યતા આપીને તેમણે તેમની કાર્ય ગુણવત્તા અને સુલભતા વધારવા માટે રૂ. 13,000 કરોડની 'પીએમ વિશ્વકર્મા યોજના' શરૂ કરી હતી. આ પહેલ કારીગરોને ટેકનોલોજીથી સજ્જ કરે છે, જેનો ઉદ્દેશ તેમને સ્થાનિક અને વૈશ્વિક મૂલ્ય શ્રુંખલામાં સંકલિત કરવાનો છે, ત્યારે આધુનિક બજારમાં કૌશલ્ય સંવર્ધન માટે વિસ્તૃત ટેકો પૂરો પાડવાનો છે.

પ્રધાનમંત્રી વિશ્વકર્મા યોજના મારફતે, સરકાર ઔપચારિક તાલીમની સુવિધા, પરંપરાગત કૌશલ્યોને આધુનિક બનાવવા, નાણાકીય સહાય પ્રદાન કરવા અને બજાર સાથે જોડાણ માટેની તકો ઊભી કરવાનો ઇરાદો ધરાવે છે, જે આ કારીગરોને ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે તેમની અમૂલ્ય કળાઓને જાળવવાની સાથે ઝડપથી બદલાતા આર્થિક પરિદ્રશ્યમાં ખીલવા માટે સક્ષમ બનાવે છે. આખરે, આ યોજના આ કારીગરોનો દરજ્જો વધારવાનો પ્રયાસ કરે છે, તેમને ટકાઉ આજીવિકા અને વિકાસ માટે જરૂરી સાધનો અને તકો પૂરી પાડે છે.

હાલમાં, 18 ટ્રેડ્સ આ યોજનાનો ભાગ છે:

(i) સુથાર (સુથાર); (ii) બોટ ઉત્પાદક; (iii) શસ્ત્રાગાર; (iv) લુહાર (લોહર); (v) હેમર અને ટૂલ કિટ મેકર; (vi) લોકસ્મિથ; (vii) ગોલ્ડસ્મિથ (સોનાર); (viii) પોટર (કુમ્હાર); (ix) શિલ્પકાર (મૂર્તિકાર, પથ્થરનું કાર્વર), સ્ટોન બ્રેકર; (x) મોચી (ચાર્મકર)/શૂઝમીથ/ફૂટવેર કારીગર; (૧૧) મેસન (રાજમિસ્ટ્રી); (xii) બાસ્કેટ/ મેટ/ સાવરણી બનાવનાર/કોઈર વણકર; (xiii) ઢીંગલી અને રમકડાની બનાવટ (પરંપરાગત); (xiv) બાર્બર (નાઈ); (xv) ગારલેન્ડ મેકર (મલાકાર); (xvi) વોશરમેન (ધોબી); (xvii) દરજી (દરઝી); અને (xviii) ફિશિંગ નેટ મેકર.

પ્રધાનમંત્રી વિશ્વકર્મા યોજના અંતર્ગત વિશ્વકર્માઓને નીચે મુજબના લાભ આપવામાં આવશે:

• માન્યતા: કારીગરોને તેમની સંબંધિત હસ્તકલામાં તેમની કુશળતાનો સ્વીકાર કરીને, પીએમ વિશ્વકર્મા પ્રમાણપત્ર અને આઈડી કાર્ડ પ્રાપ્ત થશે.
• ટૂલકિટ ઇન્સેન્ટિવઃ કૌશલ્ય મૂલ્યાંકન બાદ લાભાર્થીઓને તેમના વેપારને લગતા આધુનિક સાધનો સાથે તૈયાર કરવામાં આવેલા ₹15,000નું ટૂલકિટ પ્રોત્સાહન મળશે.
• કૌશલ્ય સંવર્ધન:
  • બેઝિક ટ્રેનિંગઃ વિશ્વકર્માસને 5-7 દિવસની બેઝિક સ્કિલ ટ્રેનિંગ આપવામાં આવશે, જેમાં દરરોજના ₹500ના સ્ટાઈપેન્ડ આપવામાં આવશે. આ વિસ્તૃત તાલીમમાં આધુનિક સાધનો, ડિજિટલ અને નાણાકીય કૌશલ્યો, ઉદ્યોગસાહસિકતા, ક્રેડિટ સપોર્ટ, બ્રાન્ડિંગ અને માર્કેટિંગ ટેકનિકના સંપર્કનો સમાવેશ થાય છે.
  • અદ્યતન તાલીમઃ મૂળભૂત તાલીમ બાદ લાભાર્થીઓ રૂ. 500/દિવસના સ્ટાઇપેન્ડ સાથે 15 દિવસ માટે કૌશલ્યની આગોતરી તાલીમ લઈ શકે છે. આ અદ્યતન તાલીમ અત્યાધુનિક ટેકનોલોજી, ડિઝાઇન તત્ત્વોમાં ઊંડા ઊતરે છે અને ઔદ્યોગિક ભાગીદારો સાથે જોડાણને વેગ આપે છે, જે સ્વ-રોજગારમાંથી ઉદ્યોગો સ્થાપિત કરવા તરફ સંક્રમણને સક્ષમ બનાવે છે.
• શ્રેય આધાર:
  •  
  • મૂળભૂત કૌશલ્ય તાલીમ પૂર્ણ કર્યા પછી, કારીગરો 18-મહિનાની ચુકવણીના સમયગાળા સાથે ₹1 લાખ સુધીની કોલેટરલ-ફ્રી લોન માટે પાત્ર બને છે.
  • સ્ટાન્ડર્ડ લોન એકાઉન્ટ જાળવનારા, ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનમાં સંકળાયેલા અથવા અદ્યતન કૌશલ્ય તાલીમ મેળવનારા કુશળ લાભાર્થીઓ ₹2 લાખ સુધીની લોનનો બીજો હપ્તો મેળવી શકે છે. જો કે, ત્યાર પછીના ₹2 લાખનો ઉપયોગ કરતાં પહેલાં તેમણે પ્રારંભિક ₹1 લાખની લોન પરત કરવી પડશે.
    • ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન માટે પ્રોત્સાહન: લાભાર્થીઓને ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન માટે પ્રોત્સાહનો મળશે, જેમાં ટ્રાન્ઝેક્શન દીઠ ₹1 હશે, જે દર મહિને 100 ટ્રાન્ઝેક્શનને પ્રોત્સાહિત કરશે.
    • માર્કેટિંગ સહાય: બજારમાં કારીગરોની પહોંચને સરળ બનાવવા માટે ગુણવત્તા પ્રમાણપત્ર, બ્રાન્ડિંગ, ઇ-કોમર્સ અને જીઇએમ પ્લેટફોર્મ ઓનબોર્ડિંગ, જાહેરાત અને પ્રચારમાં ટેકો આપવામાં આવશે.

સ્કીલ ઇન્ડિયા ડિજિટલનો શુભારંભ

સ્કિલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ (એસઆઈડી) એક નવીન ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ છે, જે કૌશલ્ય અને નોકરીઓની આસપાસ કેન્દ્રિત છે, જે ઇન્ડિયા સ્ટેક ગ્લોબલના મજબૂત માળખાનો લાભ લે છે, જે ટોચની ગુણવત્તાયુક્ત સુરક્ષા અને સ્કેલેબિલિટીને સુનિશ્ચિત કરે છે. આ વ્યાપક પ્લેટફોર્મ વિવિધ મુખ્ય સુવિધાઓ પ્રદાન કરે છે. પ્રથમ, તે અદ્યતન એઆઇ/એમએલ ટેકનોલોજી મારફતે ડિસ્કવરી અને ભલામણની સુવિધા આપે છે, જે વપરાશકર્તાઓને યોગ્ય કૌશલ્ય સેટને ઓળખવામાં મદદરૂપ થાય છે. બીજું, તે ડિજિટલ જોબ એક્સચેન્જનું આયોજન કરે છે, જે જોબ સીકર્સને સંબંધિત તકો સાથે એકીકૃત રીતે જોડે છે.

અન્ય મુખ્ય પાસું એ છે કે તે ડિજિટલી ચકાસી શકાય તેવા ઓળખપત્રોની જોગવાઈ કરે છે, જે કૌશલ્ય પ્રમાણપત્રોની અધિકૃતતાને સુનિશ્ચિત કરે છે. તદુપરાંત, સ્કિલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ કૌશલ્ય યોજનાઓ, ઇ-શ્રમ / ઇપીએફઓ / એનસીએસ, શિક્ષણ, ઉદ્યાન, આધાર, ડિજિલોકર, ગાતિશક્તિ, ઉમંગ, એગ્રિસ્ટેક, પીએલઆઈ યોજનાઓ, ઓડીઓપી અને જીએસટીએન, ઇપીએફઓ ટ્રેન્ડ્સ, આયાત / નિકાસ વલણો જેવા ઉચ્ચ આર્થિક સૂચકાંકો જેવી વિવિધ સરકારી પહેલોને સંકલિત કરીને એકરૂપતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. આ સંપાત કૌશલ્ય, ધિરાણ અને બજારોની સુલભતા વધારવાની સુવિધા આપે છે.

આ પ્લેટફોર્મ વ્યક્તિઓ માટે ડિજિટલ સ્કિલ કાર્ડ પણ પ્રસ્તુત કરે છે, જે આજીવન શીખવાની તકોને પ્રોત્સાહન આપે છે, જે ગમે ત્યારે, ગમે ત્યાં સુલભ હોય છે. લવચિકતા પર ભાર મૂકીને તે ઓનલાઇન/બ્લેન્ડેડ સ્કિલિંગ, એઆર/વીઆર/એક્સઆર ટેકનોલોજી, મલ્ટિમીડિયા લર્નિંગ અને ઓનલાઇન એસેસમેન્ટને સપોર્ટ કરે છે. વધુમાં, તે ઇન્ટરેક્ટિવ મેપ ઇન્ટરફેસ મારફતે અભ્યાસક્રમો અને કેન્દ્રો (કૌશલ્ય કેન્દ્રો/ આઇટીઆઇ/ પીએમકેકે વગેરે)ની ડિજિટલ શોધની સુવિધા આપે છે, જે શીખવાનાં સંસાધનોની સુવિધા સુનિશ્ચિત કરે છે.

1. ડિસ્કવરી અને ભલામણો એઆઈ/એમએલ (જોબ્સ, એપ્રેન્ટિસશીપ, કૌશલ્ય અભ્યાસક્રમોના કૌશલ્ય કેન્દ્રો): કારકિર્દી અને શીખવાના માર્ગો, રેટિંગ ઓફ કોર્સ/સેન્ટર્સ/ટ્રેનર્સ
2. ડિજિટલ જોબ એક્સચેન્જ (નોકરીઓ સાથે કૌશલ્યનું મેપિંગઃ આંતરરાષ્ટ્રીય અને સ્થાનિક જોબ એગ્રીગેશન
3. ડિજિટલ રીતે ચકાસી શકાય તેવા ઓળખપત્રો (ઓળખ, કુશળતા, શિક્ષણ, કાર્યનો અનુભવ): આધાર સક્ષમ ચહેરા /બાયોમેટ્રિક નોંધણી / હાજરી / આકારણી / પ્રમાણપત્ર / પ્રમાણભૂતતા
4. ડિજિટલ સ્કિલ કાર્ડ (ડાયનેમિક અને વિશ્વસનીય QR કોડ): સિડ એપ, સિડ ચેટબોટ, ઇમેઇલ, એસએમએસ, ડિજિલોકર માટે પોર્ટેબલ, ડિજિટલી 01.25 કરોડ કાર્ડ્સ જારી કરવા માટે તૈયાર
5. કન્વર્જન્સ (સમગ્ર સરકાર): તમામ કૌશલ્ય યોજનાઓ, ઇ-શ્રમ/ ઇપીએફઓ/એનસીએસ, શિક્ષણ, ઉદ્યાન, આધાર, ડિજિલોકર, ઉમંગ, એગ્રિસ્ટેક, પીએલઆઇ સ્કીમ્સ, ઓડીઓપી, ગાતીશક્તિ, જીએસટીએન, ઇપીએફઓ ટ્રેન્ડ્સ, આયાત/નિકાસ વલણો જેવા ઉચ્ચ આર્થિક સૂચકાંકો
6. ઉદ્યોગસાહસિકતા (સોલો, નેનો-માઇક્રો): કૌશલ્યની સુલભતા, ધિરાણની સુલભતા, બજારની સુલભતા
7. આજીવન શિક્ષણ (શિક્ષણ/કૌશલ્ય/કૌશલ્ય/ અપસ્કિલિંગ/પુનઃ-કૌશલ્ય) : સામાન્ય શિક્ષણ/કૌશલ્ય રજિસ્ટ્રી, રાષ્ટ્રીય માળખું, એકેડેમિક બેંક ઓફ ક્રેડિટ, એપ્રેન્ટિસશીપ, સરકાર/ખાનગી ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવતા કૌશલ્ય અભ્યાસક્રમો, સોશિયલ સ્ટોક એક્સચેન્જ કાર્યક્રમ, ક્રેડિટ્સ અને બેજેસ
8. ડિજિટલ સ્કિલિંગ (કોઈ પણ સમયે કોઈ પણ જગ્યાએ લર્નિંગ): ઓનલાઇન/બ્લેન્ડેડ સ્કિલિંગ, એઆર/વીઆર/એક્સઆર, મલ્ટિમીડિયા લર્નિંગ, ઓનલાઇન એસેસમેન્ટ્સ, નકશા પર અભ્યાસક્રમો અને કેન્દ્રો (સ્કિલ્સ હબ્સ/આઇટીઆઇ)ની ડિજિટલ શોધ
9. કાઉન્સેલિંગ અને મેન્ટરશીપઃ કારકિર્દી - નોકરી અને કૌશલ્ય, ઉદ્યોગસાહસિકતા - બિઝનેસ મોડલ્સ, નાણાકીય વ્યવસ્થાપન, બ્રાંડિંગ અને માર્કેટિંગ
10. કૌશલ્ય બજારનું સ્થળઃ કૌશલ્ય સેવાઓના આદાન-પ્રદાન માટેનું મંચ
11. ડિમાન્ડ એગ્રીગેશનઃ ઉમેદવાર અને ઉદ્યોગ માટે માગ વ્યક્ત કરવાની તક

બજારની આગેવાની હેઠળ માગ-સંચાલિત કૌશલ્ય કૌશલ્ય ઉદ્યોગ 4.0 સાથે જોડાણઃ

• ભાવિ કુશળતા આ સમૂહનો નોંધપાત્ર ભાગ બનાવે છે અને સ્કિલ ઇન્ડિયા મિશનમાં દત્તક લેવા માટે કેન્દ્રિત અને કેલિબ્રેટેડ અભિગમની જરૂર છે. સરકારે ડ્રોન, ઇન્ટરનેટ ઑફ થિંગ્સ (આઇઓટી), રોબોટિક્સ, ઇલેક્ટ્રિક વ્હિકલ (ઇવી), આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને મશીન લર્નિંગ (એઆઇ અને એમએલ), 5જી ટેકનોલોજી, મેકેટ્રોનિક્સ, ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ, બ્લોક ચેઇન, ઓગમેન્ટેડ અને વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટી, સાયબર સિક્યુરિટી, 3ડી પ્રિન્ટિંગ, વીએલએસઆઇ ડિઝાઇન સહિત અન્ય ઘણાં ક્ષેત્રોમાં ભવિષ્યનાં કૌશલ્યોનાં વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે, જે અર્થતંત્રને મેન્યુફેક્ચરિંગ અને સર્વિસ ડ્રાઇવર તરીકે આગળ વધારશે.
• અત્યાર સુધીમાં કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય દ્વારા આ શાખાઓમાં દેશના યુવાનો માટે અભ્યાસક્રમો પ્રદાન કરવા માટે 146 ભાવિ કૌશલ્ય લાયકાતને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. સરકાર ઘણા ઉદ્યોગ 4.0 ક્ષેત્રોમાં લાયકાતોના વિકાસને આગળ ધપાવી રહી છે, જેમ કે પ્રિસિઝન એગ્રિકલ્ચર, પ્રિડિક્ટિવ મેઇન્ટેનન્સ, સિમ્યુલેશન ટેક્નોલોજીસ, ડેટા એનાલિસિસ, ટેલિમેડિસિન અને ઉપરોક્ત અને અન્ય ઘણા ક્ષેત્રોમાં.
• નેશનલ સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન મારફતે ફી-આધારિત તાલીમ (40 ક્ષેત્રોમાં કૌશલ્ય તાલીમ માટે સક્ષમ બનાવવા માટે નફાકારક તાલીમ ભાગીદારોના પૂલનું સર્જન કરવું).
• રાષ્ટ્રીય કૌશલ્ય વિકાસ નિગમ (એનએસડીસી) હેઠળ વર્ષ 2014થી અત્યાર સુધીમાં 32,700થી વધારે કેન્દ્રો ખોલવામાં આવ્યાં છે.
• અત્યાર સુધીમાં કુલ 2.14 કરોડથી વધુ ઉમેદવારોએ તાલીમ લીધી છે. 1.96 કરોડ+ ને 2014 થી નવેમ્બર 2023 ની વચ્ચે તાલીમ આપવામાં આવી છે.
• કૌશલ્યવર્ધન અને તાલીમ માળખાગત સુવિધાઓ અને કાર્યકારી મૂડીની જરૂરિયાતો ઊભી કરવા માટે લોન, ઇક્વિટી અને અનુદાન દ્વારા 350થી વધુ ભાગીદારોને રૂ. 1873 કરોડ+ ની નાણાકીય સહાય વ્યાજના રાહત દરે પૂરી પાડવામાં આવે છે. જૂન 2014થી નવેમ્બર 2023 વચ્ચે ₹૧૨૦૯ કરોડ+ નું વિતરણ કરવામાં આવ્યું.
• સ્કિલિંગ ક્ષેત્રમાં ધિરાણ પુરવઠાને ઉત્તેજીત કરવાના સરકારના પ્રયત્નોને પૂરક બનાવવા માટે વર્ષ 2022માં શરૂ કરાયેલી સ્કિલ લોન પહેલ. આ પહેલ અંતર્ગત એનએસડીસી પ્રતિષ્ઠિત નાણાકીય સંસ્થાઓ (એફઆઈઆઈ) /એનબીએફસીને લાઇન ઑફ ક્રેડિટ સુવિધા પ્રદાન કરે છે, જેનાં પરિણામે કૌશલ્ય વિકાસ અને વૃદ્ધિનાં ઉદ્દેશો માટે ઇચ્છુક ઉમેદવારોને વ્યાજનાં આકર્ષક દરે કૌશલ્ય લોન પ્રદાન કરવામાં આવે છે. 5 એનબીએફસીને ₹30 કરોડનું ભંડોળ વહેંચવામાં આવ્યું છે, જે નવેમ્બર 23 સુધીમાં 4500થી વધુ ઉમેદવારોને લાભ આપશે.
• 500થી વધુ આઈટીઆઈમાં ડ્રોન અભ્યાસક્રમોને ઝડપથી શરૂ કરવાની સુવિધા માટે મંત્રાલયે રાષ્ટ્રીય વેપાર પ્રમાણપત્ર (એનટીસી) પ્રમાણપત્ર (પૂર્વ: સીટીએસ - રિમોટલી પાયલોટેડ એરક્રાફ્ટ (આરપીએ)/ ડ્રોન પાઇલટ, રિમોટલી પાયલોટેડ એરક્રાફ્ટ (આરપીએ)/ ડ્રોન પાઇલટ, ડ્રોન પાઇલટ, ડ્રોન પાઇલટ, રિમોટલી પાયલોટેડ એરક્રાફ્ટ (આરપીએ)/ ડ્રોન પાઇલટ, ડ્રોન પાઇલટ, રિમોટલી પાયલોટેડ એરક્રાફ્ટ (આરપીએ)/ ડ્રોન પાઇલટ (સીટીએસ) સાથે એનએસક્યુએફ-સંલગ્ન ડ્રોન અભ્યાસક્રમો શરૂ કરવા માટે II અથવા વધુના ગ્રેડિંગ સાથે આઇટીઆઇ માટે સૈદ્ધાંતિક મંજૂરી આપી છે.  ડ્રોન ટેક્નિશિયન). ટૂંકા ગાળાના ડ્રોન કોર્સ શરૂ કરવા માટે 39 આઇટીઆઇને અને 100 આઇટીઆઇને ટૂંકા ગાળાના ડ્રોન કોર્સ શરૂ કરવાની મંજૂરી મળી ચૂકી છે.

એપ્રેન્ટિસશીપ તાલીમ

એપ્રેન્ટિસશીપ તાલીમને પ્રોત્સાહનઃ કૌશલ્ય વિકાસના સૌથી વધુ ટકાઉ સ્વરૂપોમાંનું એક

• અત્યારે દેશભરમાં વિવિધ સંસ્થાઓમાં આશરે 7.09 લાખ એપ્રેન્ટિસો કાર્યરત છે.

● 29 નવેમ્બર 2023 સુધીમાં 24,74,714 એપ્રેન્ટિસની નોંધણી કરવામાં આવી છે.

● એપ્રેન્ટિસશીપ પોર્ટલ (www.apprenticeshipindia.gov.in) પર 1,82,057 સંસ્થાઓની નોંધણી કરવામાં આવી છે.

● એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે ચાલુ નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન, એપ્રેન્ટિસશીપ તાલીમ કાર્યક્રમ હેઠળ સ્થાપના દ્વારા 15 લાખ એપ્રેન્ટિસને કામે લગાડવામાં આવશે.

● પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએશન પ્રોગ્રામ માટે 6-12 મહિનાની ઓન-ધ-જોબ ટ્રેનિંગ આપવામાં આવી છે.

• બીટીપી, એનએપીએસ માર્ગદર્શિકા, વૈકલ્પિક ટ્રેડ કોર્સને તર્કસંગત બનાવવા, પરીક્ષા અને પોર્ટલ પ્રક્રિયાઓમાં એપ્રેન્ટિસશીપમાં મોટા સુધારા કરવામાં આવ્યા હતા. આ અંગે અગિયાર ઓફિસ મેમોરેન્ડમ જારી કરવામાં આવ્યા છે.

• અત્યાર સુધીમાં 9,25,260 લાખ એપ્રેન્ટિસની તાલીમ પૂર્ણ થઈ.

● પાયલોટ ડીબીટી જુલાઈ 2022થી ચાલી રહી છે. અત્યાર સુધીમાં ₹35.02 કરોડના 2.41 લાખથી વધુ ડીબીટી ટ્રાન્ઝેક્શન.

અખિલ ભારતીય ડીબીટી 11 ઓગસ્ટ, 2023ના રોજ શરૂ કરવામાં આવી હતી. 117.59 કરોડ ડીબીટી મારફતે વહેંચવામાં આવ્યા છે.

નેશનલ એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન સ્કીમ (એનએપીએસ) હેઠળ શરૂ કરવામાં આવેલી ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (ડીબીટી)એ એપ્રેન્ટિસશીપ લેન્ડસ્કેપમાં ક્રાંતિ લાવી છે, જેથી સ્ટાઈપેન્ડ્સ એપ્રેન્ટિસના બેંક ખાતાઓ સુધી સીધું જ પહોંચે તે સુનિશ્ચિત થયું છે. નેશનલ એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન સ્કીમમાં ડીબીટીની શરૂઆત એ આપણા પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના એપ્રેન્ટિસશીપને મહત્ત્વાકાંક્ષી બનાવવાની સાથે-સાથે એનઇપીમાં કલ્પના મુજબની શીખવા દરમિયાન આવકને પ્રોત્સાહન આપવાના આપણા પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના વિઝનને પૂર્ણ કરવાની દિશામાં એક મોટું પગલું છે.

ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવું

● એનઆઈઈએસબીયુડીએ દેશભરમાં તેના પદચિહ્નને વધારવા માટે એન.એસ.ટી.આઈ. ખાતે 21 વિસ્તરણ કેન્દ્રોની સ્થાપના કરી છે.

● શિક્ષણ મંત્રાલય, કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા અને મેટા મંત્રાલય વચ્ચે ત્રણ વર્ષની ભાગીદારી "એજ્યુકેશન ટુ એન્ટરપ્રિન્યોરશિપઃ વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો અને ઉદ્યોગસાહસિકોની એક પેઢીને સશક્ત બનાવવી". એક લેટર ઓફ ઇન્ટેન્ટ (એલઓઆઈ) એનઆઈએસબીયુડી સાથે શેર કરવામાં આવ્યો હતો. એનઆઇઇએસબીયુડી સાથેની ભાગીદારી હેઠળ આગામી 3 વર્ષમાં મેતા દ્વારા 5 લાખ ઉદ્યોગસાહસિકોને ડિજિટલ માર્કેટિંગ કૌશલ્ય પ્રાપ્ત થશે. ઉભરતા અને વર્તમાન ઉદ્યોગસાહસિકોને 7 પ્રાદેશિક ભાષાઓમાં મેટા પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરીને ડિજિટલ માર્કેટિંગ કૌશલ્યોની તાલીમ આપવામાં આવશે. ભાગીદારી વિશેની વિગતોને પ્રકાશિત કરતી ત્રણ ટૂંકી ફિલ્મો પણ પ્રદર્શિત કરવામાં આવી હતી.

● તાજેતરમાં ભુવનેશ્વરમાં ઓડિશાના યુવા કેડરની ક્ષમતાઓને વધારવા માટે એનએસટીઆઈ પ્લસના શિલાન્યાસ સમારંભનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય (એમએસડીઇ)ની ટોચની સંસ્થા ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ટ્રેનિંગ (ડીજીટી) હેઠળ એનએસટીઆઈ પ્લસ ક્રાફ્ટ્સમેન ઇન્સ્ટ્રક્ટર ટ્રેનિંગ સ્કીમ (સીઆઇટીએસ) હેઠળ પ્રથમ તબક્કામાં 500 પ્રશિક્ષકોને તાલીમ આપશે અને વધુમાં તેમાં અપસ્કિલિંગ અને રિસ્કિલિંગ માટે અન્ય 500 પ્રશિક્ષકોને સામેલ કરવામાં આવશે.

• કલ્પના કરવામાં આવેલ એનએસટીઆઈ પ્લસ ઉભરતા સ્ટાર્ટ-અપ્સ માટે ન્યુક્લિયસ, ઇન્ક્યુબેશન સેન્ટર અને વિવિધ કૌશલ્યો વિકસાવવા માટે બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવતા કેન્દ્ર તરીકે પણ કામ કરશે. તેમાં અન્ય રાજ્યો માટે પ્રોટોટાઇપ તાલીમ સુવિધા તરીકે સેવા આપવાની સંભાવના પણ છે. તદુપરાંત, યુવાનોના ભાવિને ઘડવામાં શિક્ષકોની ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્ત્વની છે અને એનએસટીઆઈ પ્લસ જેવી સંસ્થાઓ સોફ્ટ સ્કિલ્સ વિકસાવવા, નવી ટેકનોલોજી પર હાથોહાથની તાલીમ આપવા અને શિક્ષણના અસરકારક વાતાવરણને પ્રોત્સાહિત કરવાની તકોની ક્ષિતિજને ખોલવાની ક્ષમતા ધરાવે છે.

ઓનલાઇન ઇ-મેન્ટરિંગ પ્લેટફોર્મ "ઉદ્યમદિશા", મહત્વાકાંક્ષી અને વર્તમાન ઉદ્યોગસાહસિકોને હેન્ડહોલ્ડ કરવા અને માર્ગદર્શન આપવા અને ઓનલાઇન માર્ગદર્શક સેવાઓની સુવિધા આપવા માટે વિકસાવવામાં આવ્યું છે.

આજીવિકા પ્રમોશન માટે કૌશલ્ય સંપાદન અને જ્ઞાન જાગૃતિ (સંકલ્પ)

• જાન્યુઆરી, 2018માં સ્કિલ એક્વિઝિશન એન્ડ નોલેજ અવેરનેસ ફોર લાઇવલીહુડ પ્રમોશન (સંકલ્પ) કાર્યક્રમ શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ માળખાગત સુધારાને ટેકો આપવા અને રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય એમ બંને સ્તરે કૌશલ્ય વિકાસનું સંચાલન, વ્યવસ્થાપન અને નિરીક્ષણ કરતી એકંદર વ્યવસ્થાઓને મજબૂત કરવા પર ભાર મૂકવાનો હતો. ટૂંકા ગાળાની તાલીમના વિતરણને વધારવાના પ્રવર્તમાન સરકારી પ્રયાસોને ટેકો આપવા માટે પણ આ કાર્યક્રમની રચના કરવામાં આવી હતી. આ કાર્યક્રમ હેઠળ ત્રણ મુખ્ય પરિણામ ક્ષેત્રો (આરએ)ની કલ્પના કરવામાં આવી હતી, જે નીચે મુજબ છેઃ

1. પરિણામ ક્ષેત્ર 1 – ઉચ્ચ-ગુણવત્તાયુક્ત બજાર સંબંધિત તાલીમનું આયોજન, ડિલિવરી અને નિરીક્ષણ માટે રાષ્ટ્રીય અને રાજ્ય સ્તરે સંસ્થાકીય મજબૂતીકરણ.

2. પરિણામ વિસ્તાર 2 – કૌશલ્ય વિકાસ કાર્યક્રમોની સુધારેલી ગુણવત્તા અને બજાર સુસંગતતા

3. પરિણામ વિસ્તાર 3 - મહિલા તાલીમાર્થીઓ અને અન્ય વંચિત જૂથો માટે કૌશલ્ય તાલીમની સુલભતા અને પૂર્ણતા

નીચે સંકલ્પ કાર્યક્રમના સંબંધિત પરિણામ ક્ષેત્રો હેઠળની મુખ્ય સિદ્ધિઓની યાદી આપવામાં આવી છેઃ

1. કૌશલ્ય વિકાસ પ્રવૃત્તિઓના આયોજન અને અમલીકરણનું વિકેન્દ્રીકરણ: દેશમાં કૌશલ્ય વિકાસના પ્રયાસો સંબંધિત જિલ્લાઓની વસતિ માટે પ્રસ્તુત હોવા જરૂરી છે અને આ પ્રકારની આવશ્યક પહેલોની ઓળખ જિલ્લા સ્તરે સૌથી વધુ અસરકારક અને અસરકારક રીતે થઈ શકે તેમ છે. રાજ્ય સ્તરે ઔપચારિક રીતે ઔપચારિક જિલ્લા કૌશલ્ય વિકાસ યોજનાઓના વિકાસને અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો હતો, જેના આધારે કૌશલ્ય વિકાસની પહેલોને સુસંગત કરવામાં આવી હતી. આ, બદલામાં, કૌશલ્યની ઇકોસિસ્ટમને મજબૂત બનાવે છે. ડીએસડીપીઓ બોટમ-અપ અભિગમ મારફતે જિલ્લા અધિકારીઓને સશક્ત બનાવી રહ્યા છે, જે કૌશલ્ય વિકાસની પહેલોની વધુ સ્વીકૃતિ તરફ દોરી જાય છે. આ કાર્યક્રમમાં જિલ્લાઓના પ્રયાસો અને નિર્ધારણને માન્યતા આપવા માટે ડિસ્ટ્રિક્ટ સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ પ્લાનિંગ (ડીએસડીપી એવોર્ડ્સ)માં 'એવોર્ડ્સ ફોર એક્સેલન્સ'ની પણ સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. એવોર્ડની છેલ્લી આવૃત્તિમાં 476 જિલ્લાના ડીએસડીપીનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવ્યું હતું, 30ને શોર્ટલિસ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા, જેમાંથી 8 જિલ્લાઓને 'એવોર્ડ ઓફ એક્સેલન્સ'થી નવાજવામાં આવ્યા હતા, 13 જિલ્લાઓને 'સર્ટિફિકેટ ઓફ એક્સેલન્સ' અને 9 જિલ્લાઓને 'પ્રશંસાપત્ર' થી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા. 31 ઓક્ટોબર 2023 સુધીમાં, કુલ 748 ડીએસસીને સંસ્થાગત સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું છે અને 711 જિલ્લાઓને નિસપેક પોર્ટલ પર ઓનબોર્ડ કરવામાં આવ્યા છે. જિલ્લાઓ દ્વારા સંકલ્પ પોર્ટલ પર નાણાકીય વર્ષ 22-23 માટે કુલ 691 ડીએસપીને સુપરત કરવામાં આવ્યા છે.

2. મહાત્મા ગાંધી નેશનલ ફેલોશિપ (એમજીએનએફ): મહાત્મા ગાંધી નેશનલ ફેલોશિપની કલ્પના એમજીએનએફ ફેલો તરીકે ઓળખાતા વ્યાવસાયિકોને સ્થાપિત કરવા માટે કરવામાં આવી હતી, જે કૌશલ્ય વિકાસ આયોજનને સંસ્થાકીય સ્વરૂપ આપવા અને મૂળભૂત સ્તરે અમલીકરણ માટે હતી. આ ફેલો જિલ્લા કૌશલ્ય સમિતિઓને તેમની બે વર્ષની ફેલોશિપ દરમિયાન જિલ્લા કૌશલ્ય વિકાસ યોજનાઓની રચનામાં ટેકો આપે છે, જે તેમને દેશની અગ્રણી સંસ્થાઓ 9 આઈઆઈએમ સાથે ભાગીદારીમાં એનાયત કરવામાં આવે છે. 25 ઓક્ટોબર, 2021 ના રોજ શરૂ થયેલી ફેલોશિપના બીજા તબક્કામાં, 657 જિલ્લાઓમાં 657 એમજીએનએફ ફેલો તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા. તદુપરાંત, બીજા તબક્કાનો ઉદ્દેશ ડિસ્ટ્રિક્ટ સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ પ્લાન્સ (ડીએસડીપી)ની રચના અને અમલીકરણમાં જિલ્લા કૌશલ્ય સમિતિઓને સશક્ત બનાવવાનો હતો, જે સ્થાનિક અર્થતંત્રની ચોક્કસ કુશળ માનવશક્તિની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરશે. ડીએસડીપીના અમલીકરણની સફળતાનો શ્રેય આંશિક રીતે એમજીએનએફ ફેલોના પ્રયત્નોને આપી શકાય છે, જેઓ સામાજિક પરિવર્તનના ઉત્પ્રેરક તરીકે કામ કરે છે. બીજો તબક્કો પૂર્ણ થઈ ગયો છે અને 31-10-2023ના રોજ 581 ફેલો માટે પદવીદાન સમારંભ યોજવામાં આવ્યો છે.

3. પીડબ્લ્યુડી ઉમેદવારોને આપવામાં આવતી તાલીમની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવા માટે વિકલાંગ લોકોને ટ્રેનર તરીકે તાલીમ આપવાની પહેલનો અમલ કરવામાં આવી રહ્યો છે. કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલયે મુખ્ય પ્રવાહના પીડબ્લ્યુડી વ્યાવસાયિકોને પ્રશિક્ષક તરીકે અને પીડબ્લ્યુડી તાલીમની ગુણવત્તા અને પહોંચમાં સુધારો કરવાની કલ્પના કરી છે. અત્યાર સુધીમાં બે બેચમાં કુલ 25માંથી કુલ 10 માસ્ટર ટ્રેનર્સને તાલીમ આપવામાં આવી છે. 31 ઓક્ટોબર 2023 સુધીમાં કુલ 62 પીડબલ્યુડી ટ્રેનર્સને તાલીમ આપીને પ્રમાણિત કરવામાં આવ્યા છે.

4. અવસર પ્રોજેક્ટ: કૌશલ્ય તાલીમને સુલભ બનાવવા અને પરિધાન ક્ષેત્રમાં મહિલાઓ માટે રોજગારીની તકોને વેગ આપવા માટે કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય તથા રાષ્ટ્રીય કૌશલ્ય વિકાસ નિગમ (એનએસડીસી)એ પ્રગતિશીલ ભારતના 75 વર્ષ અને તેના લોકોના ગૌરવશાળી ઇતિહાસની ઉજવણી કરતા 'આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવ'ના ભાગરૂપે "અવસર" પ્રોજેક્ટનો શુભારંભ કરવા અમૃતા વિશ્વ વિદ્યાપીઠમ સાથે ભાગીદારી કરી છે.  સંસ્કૃતિ, અને સિદ્ધિઓ. આ પહેલ સંકલ્પ કાર્યક્રમ અંતર્ગત વ્યાવસાયિક અભ્યાસક્રમોમાં સ્વ-સહાય જૂથો (એસએચજી)ની 4500 મહિલાઓને પ્રમાણિત કરશે અને ટ્રાન્સજેન્ડર્સને પ્રમાણિત કરશે. અત્યાર સુધીમાં આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ 2842 મહિલાઓની નોંધણી કરવામાં આવી છે અને 31 મહિલાઓને તાલીમ આપવામાં આવી છે. 31 ઓક્ટોબર 2023 સુધીમાં કુલ 4,468 મહિલાઓને તાલીમ આપવામાં આવી છે અને 2738 મહિલાઓને આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ પ્રમાણિત કરવામાં આવી છે.

વિશિષ્ટ પ્રોજેક્ટો:

• પ્રશિક્ષકો અને મૂલ્યાંકનકાર તરીકે ભારતીય સૈન્યના સંભવિત નિવૃત્ત સૈનિકોને કૌશલ્ય પ્રમાણપત્ર અને તાલીમ એ ભારતીય સૈન્યના નિવૃત્ત સૈનિકો દ્વારા 17 વર્ષથી વધુની સેવા સાથે પ્રાપ્ત કૌશલ્યને તાલીમ આપવા, ઓળખવા અને પ્રમાણિત કરવા માટેનો એક વિશેષ પ્રોજેક્ટ છે, તેમજ કૌશલ્ય ઇકોસિસ્ટમમાં તાલીમ અને મૂલ્યાંકનમાં તેમની સંભવિતતાનો મહત્તમ ઉપયોગ કરવા માટે પ્રશિક્ષકોની (ToT) તાલીમ અને મૂલ્યાંકનકર્તાઓની તાલીમ (ટીઓએ) પ્રોગ્રામ પણ હાથ ધરે છે. આ પ્રોજેક્ટનો ઉદ્દેશ 26 ઓળખાયેલા આર્મી ટ્રેનિંગ સેન્ટર્સમાં 5000 ઉમેદવારોને 6 મહિનાના સમયગાળા માટે 12 ક્ષેત્રોમાં 28 જોબ રોલમાં તાલીમ આપવાનો છે.

• ડિરેક્ટોરેટ ઓફ ઇન્ડિયન આર્મી વેટરન્સ (ડીઆઇએવી) દ્વારા ઓન-ગ્રાઉન્ડ અમલીકરણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. આ પ્રોજેક્ટમાં ઉમેદવારોને છ-છ દિવસ માટે ડોમેન અને પ્લેટફોર્મ તાલીમ આપવામાં આવી હતી, ત્યારબાદ સંબંધિત એસએસસી દ્વારા મૂલ્યાંકન કરવામાં આવ્યું હતું. 06.10.2023 સુધીમાં, 5,129 ઉમેદવારોની નોંધણી (ડોમેન), 5,129 ઉમેદવારોને તાલીમ આપવામાં આવી છે (ડોમેન) અને 4,941 ઉમેદવારોને પ્રમાણિત (ડોમેન) આપવામાં આવ્યા છે. આ ઉપરાંત 2,613 ઉમેદવારોએ પ્લેટફોર્મ ટ્રેનિંગ (એટલે કે, ટીઓટી/ટીઓએ સર્ટિફાઇડ) પૂર્ણ કરી છે.
• પૂર્વોત્તર ક્ષેત્ર (એનઈઆર)માં કૌશલ્ય-કેન્દ્રિત અને ઉદ્યોગ માટે તૈયાર એક મજબૂત ઇકોસિસ્ટમ ઊભી કરવા માટે પૂર્વોત્તર ક્ષેત્રમાં 'ટ્રાન્સફોર્મિંગ લાઇવ્સ, બિલ્ડિંગ ફ્યુચર્સઃ સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ એન્ડ આંત્રપ્રિન્યોરશિપ' નામની વિશેષ પહેલ શરૂ કરવામાં આવી હતી. આ પહેલના ભાગરૂપે પૂર્વોત્તરના 2.5 લાહક પ્રતિભાશાળી યુવાનોને પ્રધાનમંત્રી કૌશલ્ય વિકાસ યોજના (પીએમકેવીવાય), નેશનલ એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન સ્કીમ (એનએપીએસ) અને જન શિક્ષા સંસ્થાન (જેએસએસ) સહિત વિવિધ પ્રકારની યોજનાઓ અને પહેલો મારફતે ઉદ્યોગ સંબંધિત કૌશલ્ય તાલીમ કાર્યક્રમો પ્રદાન કરવામાં આવશે.

• સરકારે સર્વસમાવેશક વિકાસને સરળ બનાવવા, ઉદ્યોગસાહસિક પ્રતિભાને પોષવા અને આ ક્ષેત્રના સામાજિક-આર્થિક વિકાસને આગળ ધપાવવા માટે ₹360 કરોડનું નોંધપાત્ર ભંડોળ ફાળવ્યું છે. વધુ વૃદ્ધિને વેગ આપવા માટે કૃષિ, પર્યટન, હસ્તકળા અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી સહિત તમામ ક્ષેત્રોમાં કુશળ વ્યાવસાયિકોની માગને પહોંચી વળવા માટે વ્યાવસાયિક શિક્ષણ અને કૌશલ્ય વિકાસ કાર્યક્રમો પ્રદાન કરવા સંયુક્ત પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યાં છે.

ઇન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સ્કિલ્સ કાનપુર:

ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સ્કિલ્સ (આઇઆઇએસ) કાનપુરે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી, (આઇઆઇટી) કાનપુર અને હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ (એચએએલ) અને ડસોલ્ટ એરક્રાફ્ટ સર્વિસીસ ઇન્ડિયા પ્રાઇવેટ લિમિટેડ (ડીએએસઆઇ) સાથે એમએસડીઇના ઉદ્દેશ સાથે જોડાણ ધરાવતી ત્રણ મુખ્ય ભાગીદારીની જાહેરાત કરી હતી, જે ખાસ કરીને ઉત્તર પ્રદેશમાં સંરક્ષણ ઔદ્યોગિક કોરિડોરને ટેકો આપવા માટે એરોસ્પેસ અને સંરક્ષણ ક્ષેત્ર માટે સ્થાનિક યુવાનોને સશક્ત બનાવવા અને તૈયાર કરવા માટે છે.

ઇન્ડિયા સ્કિલ્સ 2023-24

કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય (એમએસડીઇ) હેઠળ કાર્યરત નેશનલ સ્કિલ ડેવલપમેન્ટ કોર્પોરેશન (એનએસડીસી) મેગા કોન્ટેસ્ટ, ઇન્ડિયા સ્કિલ્સ 2023-24નું આયોજન કરવા જઇ રહી છે - જે સમગ્ર ભારતમાં લાખો ઇચ્છુક ઉમેદવારોની ભાગીદારીની અપેક્ષા રાખે છે. આ પ્રતિષ્ઠિત ઇવેન્ટ અસંખ્ય કૌશલ્યોની ઉજવણી કરવા ઇચ્છે છે, જે વ્યક્તિઓને તકોથી ભરેલા ભવિષ્યની કલ્પના કરવા માટે સશક્ત બનાવે છે.

ઇન્ડિયા સ્કિલ્સ સ્પર્ધા તાલીમનાં ધોરણોને વૈશ્વિક માપદંડો સાથે સુસંગત કરવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી છે, જે વિવિધ ઉદ્યોગો સાથે સમન્વયને પ્રોત્સાહન આપે છે. સહભાગીઓ જિલ્લા, રાજ્ય, ઝોનલ અને રાષ્ટ્રીય એમ વિવિધ સ્તરે કઠોર પસંદગી પ્રક્રિયામાંથી પસાર થશે, જેમાં અંતિમ પુરસ્કાર 2024માં ફ્રાન્સના લિયોનમાં યોજાયેલી વર્લ્ડસ્કિલ્સ સ્પર્ધામાં ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કરવાની તક હશે.

YP/JD