બહુપક્ષીય એજન્સી સાથે આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર અને સંકલન

આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલય (એમઓએસપીઆઈ) ભારત માટે વિવિધ આંતરરાષ્ટ્રીય આંકડાકીય બાબતો પર ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ભારતીય આંકડાકીય વ્યવસ્થાની યોગ્ય માન્યતા સ્વરૂપે ભારતને સંયુક્ત રાષ્ટ્રનાં આંકડાકીય પંચ (યુએનએસસી)માં 1 જાન્યુઆરી, 2024થી શરૂ થઈને (બે દાયકાનાં શૂન્યાવકાશ પછી) ચાર વર્ષની મુદત માટે સભ્ય તરીકે ચૂંટવામાં આવ્યું છે. યુએનએસસી મારફતે એમઓએસપીઆઈ સત્તાવાર આંકડાઓમાં આંતરરાષ્ટ્રીય માપદંડો, વિભાવનાઓ અને પદ્ધતિઓને વ્યાખ્યાયિત કરવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા અદા કરશે.

આ ઉપરાંત ભારતને બ્યુરો ઓફ યુએન એસ્કેપ કમિટી ઓન સ્ટેટિસ્ટિક્સ (સીએસટી)ના ત્રણ વાઇસ ચેરમાંથી એક (એ) અને (બી) ગવર્નિંગ કાઉન્સિલ ઓફ સ્ટેટિસ્ટિકલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર એશિયા એન્ડ ધ પેસિફિક (એસઆઇએપી)ને 2022-2024ના સમયગાળા માટે ફરીથી ચૂંટવામાં આવ્યું હતું.

કેટલાંક મહત્ત્વપૂર્ણ આંકડાકીય ઉત્પાદનોનું બેન્ચમાર્કિંગ

એમઓએસપીઆઈએ અન્ય રાષ્ટ્રીય આંકડાકીય કચેરીઓ (એનએસઓ) દ્વારા અનુસરવામાં આવતી શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ સાથે કેટલાક મહત્વપૂર્ણ આંકડાકીય ઉત્પાદનોનું બેન્ચમાર્કિંગ હાથ ધર્યું હતું. એમઓએસપીઆઈ દ્વારા વિવિધ માસિક ડેટા/આંકડાકીય સંકેતો જેવા કે સીપીઆઇ અને આઇઆઇપી પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે, જેમાં લઘુતમ સંભવિત સમયના અંતરાલ સાથે પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે, જે શ્રેષ્ઠ આંતરરાષ્ટ્રીય માપદંડોની સમકક્ષ છે. આ જ બાબત એનએએસ/જીડીપી ત્રિમાસિક તેમજ વાર્ષિક અંદાજ માટે પણ લાગુ પડે છે.

કમ્પ્યુટર એઇડેડ પર્સનલ ઇન્ટરવ્યૂ (સીએપીઆઇ)

પ્રણાલીગત સુધારણા અને સમયસર ડેટાના પ્રકાશનના સંબંધમાં, એમઓએસપીઆઈ દ્વારા સુધારેલા ડેટા કેપ્ચરિંગ અને પ્રોસેસિંગ માટે આધુનિક આઇટી ટૂલ્સ અપનાવવામાં આવ્યા છે. આના ભાગરૂપે, તમામ ચાલુ સર્વેક્ષણો હવે સીએપીઆઈ (કમ્પ્યુટર આસિસ્ટેડ પર્સનલ ઇન્ટરવ્યૂ) માં હાથ ધરવામાં આવી રહ્યા છે, જે ઇન-બિલ્ટ કમ્પ્યુટર સ્ક્રુટિની પોઇન્ટ્સ (સીએસપી) થી ભરપૂર છે, જે ડેટા કેપ્ચરિંગના વિવિધ તબક્કે ડેટા માન્યતા માટે છે, જે ક્લાઉડ આધારિત ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ છે જે એક સાથે ડેટા પ્રોસેસિંગની ખાતરી આપે છે. તે સર્વેક્ષણના પરિણામને પ્રકાશિત કરવામાં સામેલ સમય ચક્ર સાથે ઝડપી માન્યતા અને ડેટાની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવા સક્ષમ કરે છે.

આ તકનીકી સુધારાને કારણે સમયાંતરે શ્રમ બળ સર્વેક્ષણ (પીએલએફએસ)ના ત્રિમાસિક બુલેટિન્સ (ક્યુબી) સહિતના સર્વેક્ષણના પરિણામો જાહેર કરવાના સમયગાળામાં ધરખમ ઘટાડો થયો હતો, જે ફિલ્ડ વર્ક પૂર્ણ થયાના 9 મહિનાથી 2-3 મહિના સુધી હતો. પીએલએફએસનો વાર્ષિક અહેવાલ 2022-23 જાહેર કરવામાં સમયગાળો પણ સર્વેક્ષણના સમયગાળાના અંતથી પીએલએફએસ વાર્ષિક અહેવાલ 2021-22ની રજૂઆતના 8 મહિનાથી ઘટાડીને આશરે 3 મહિના કરવામાં આવ્યો છે.

માહિતી વિઝ્યુલાઇઝેશન

મંત્રાલયે વિવિધ વપરાશકર્તાઓના પ્રતિસાદના આધારે તેની વેબસાઇટનું આધુનિકીકરણ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, એમઓએસપીઆઈની વેબસાઇટમાં પ્રથમ વખત ડેટા વિઝ્યુલાઇઝેશન સેક્શન ઉમેરવામાં આવ્યું છે. આ વિભાગની શરૂઆતમાં એમઓએસપીઆઈના ચાર ડેટાબેઝ એટલે કે એનએએસ/જીડીપી, સીપીઆઈ (ગ્રામીણ, શહેરી, સંયુક્ત), પીએલએફએસ અને આઈઆઈપી સાથે સંબંધિત વિઝ્યુલાઈઝેશનનો સમાવેશ થાય છે. આ અનુભવ સાથે અમે અન્ય મંત્રાલયો/વિભાગોનાં ડેટાને સંકલિત કરવા માટે વ્યાપ અને વ્યાપનું વિસ્તરણ કરી રહ્યાં છીએ. ડેટા વપરાશકર્તાઓની પરિષદના સહભાગીઓએ વેબસાઇટ હેઠળ આ સુવિધાઓની પ્રશંસા કરી.

માહિતી વપરાશકર્તાઓની કૉન્ફરન્સો:

ઓક્ટોબર 2022થી, એમઓએસપીઆઈએ વપરાશકર્તાઓ અને હિસ્સેદારો માટે ત્રણ ડેટા વપરાશકર્તાઓની પરિષદોનું આયોજન કર્યું હતું. શરૂઆતમાં, એમઓએસપીઆઈએ આ પરિષદોમાં નેશનલ એકાઉન્ટ સ્ટેટિસ્ટિક્સ (એનએએસ)ને આવરી લીધું હતું, જેમાં શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ, ઉદ્યોગો, મીડિયા, સંશોધનો વગેરેના નિષ્ણાતો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. સહભાગીઓ દ્વારા આ પહેલની ખૂબ પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.

એમપીએલએડીએસ પર સંશોધિત માર્ગદર્શિકા જાહેર કરવી અને નવું વેબ-પોર્ટલ લોંચ કરવું

એમઓએસપીઆઈ મેમ્બર્સ ઓફ પાર્લામેન્ટ લોકલ એરિયા ડેવલપમેન્ટ સ્કીમ (એમપીએલએડીએસ)નું સંચાલન કરે છે, જે સાંસદોને સ્થાનિક જરૂરિયાતોને આધારે ટકાઉ સામુદાયિક અસ્કયામતોનું સર્જન કરવા પર ભાર મૂકવાની સાથે વિકાસલક્ષી કાર્યોની ભલામણ કરવા સક્ષમ બનાવે છે. આ યોજના માર્ગદર્શિકાઓના સેટ દ્વારા સંચાલિત થાય છે, જેને સુધારવામાં આવી છે અને 01.04.2023થી અમલમાં આવી છે.

મંત્રાલયે ભંડોળના પ્રવાહની પ્રક્રિયાને લાગુ કરવા માટે એક વેબ-પોર્ટલ શરૂ કર્યું છે. નવા વેબ-પોર્ટલમાં એમપીએલએડીએસ વિકાસ પ્રોજેક્ટ અને ઓનલાઇન મોનિટરિંગ સિસ્ટમના સંપૂર્ણ જીવનચક્રને આવરી લેતી કેટલીક ટેકનોલોજી-સક્ષમ કામગીરીઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં ઓનલાઇન કાર્યની ભલામણો, ઓનલાઇન મંજૂરી/અસ્વીકાર, ડેશબોર્ડ્સ, એલર્ટ જનરેશન, ઓટોમેટિક જનરેશન ઓફ યુટિલાઇઝેશન/કમ્પ્લીશન સર્ટિફિકેટ, વિક્રેતાઓને ચુકવણી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. નવી વ્યવસ્થાએ ડિજિટલ ઇન્ડિયાને અનુરૂપ એમપીએલએડી યોજનાની કામગીરી, અમલીકરણ અને નિરીક્ષણમાં વધારે સુધારા કર્યા છે.

નીતિ આયોગના ડેટા ગવર્નન્સ ક્વોલિટી ઇન્ડેક્સ (ડીજીક્યુઆઈ)

એમઓએસપીઆઈનો સ્કોર અગાઉની આવૃત્તિ (2021-22/Q4)ના 4.08થી વધીને વર્તમાન આવૃત્તિ (2022-23/Q4)માં 4.27 થયો છે. વ્યૂહાત્મક મંત્રાલયો/વિભાગોમાં, જેમાં એમઓએસપીઆઈને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે, તેમાં તે બીજું સ્થાન ધરાવે છે.

સ્વચ્છતા પખવાડિયા

એમઓએસપીઆઈએ 1 જુલાઈથી 15 જુલાઈ 2023 સુધી વિશેષ સ્વચ્છતા પખવાડિયાની ઉજવણી કરી. આ પખવાડીયા દરમિયાન વિવિધ પ્રકારની સ્વચ્છતાને લગતી પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવી હતી જેમાં વર્કશોપ, બાળકો માટે વિવિધ પ્રકારની સ્પર્ધાઓ, આરોગ્ય કેમ્પ, શેરી નાટકો, રેલીઓ, સ્વચ્છતા જાગૃતિ અભિયાન વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. મંત્રાલયની કચેરીઓ ઉપરાંત દેશભરની વિવિધ શાળાઓ, હોસ્પિટલો, અનાથાશ્રમો, બજારો, ઔદ્યોગિક વિસ્તારો અને ગામોમાં.

લિંગ આંકડાઓ

મંત્રાલયે માર્ચ 2023માં "નીતિ નિર્માણમાં લિંગ આંકડાની ભૂમિકા" પર એક પરિસંવાદનું આયોજન કર્યું હતું. પ્રકાશનનો 24મો અંક "ભારતમાં મહિલાઓ અને પુરુષો 2022 " શીર્ષક હેઠળ આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા દિવસની ઉજવણી માટે 15.03.2023ના રોજ પ્રકાશિત થયો. આ પ્રકાશન એક વ્યાપક છે.

દસ્તાવેજ, જે આપણને સ્ત્રીઓ અને પુરુષોના વિવિધ જૂથો વચ્ચે અસ્તિત્વમાં રહેલી અસમાનતાઓને સમજવામાં મદદ કરે છે.

પર્યાવરણીય આંકડાઓ

આ પ્રકાશન "એન્વીસ્ટેટ્સ ઇન્ડિયા 2023 વોલ્યુમ" છે. I: પર્યાવરણ આંકડાઓ " 31.03.2023ના રોજ બહાર પાડવામાં આવ્યું છે, જેમાં હવા અને પાણીની ગુણવત્તા, કચરાનું ઉત્પાદન અને નિકાલ, જૈવવિવિધતા અને જમીનનો ઉપયોગ, ગ્રીનહાઉસ ગેસનું ઉત્સર્જન અને ઊર્જા વપરાશ સહિતના વિવિધ વિષયોને આવરી લેવામાં આવ્યા છે." એન્વાયરીસ્ટેટ્સ ઇન્ડિયા વોલ્યુમ 2: એન્વાયર્નમેન્ટ એકાઉન્ટ્સ" 29 સપ્ટેમ્બર 2023 ના રોજ બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું.

https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/reports_and_publication/statistical_publication/EnviStats/Complete_ES1_2023_Vol1.pdf

https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/reports_and_publication/statistical_publication/EnviStats/ES_Vol_II_2023.pdf

સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ લક્ષ્યાંકો રાષ્ટ્રીય સૂચક માળખું (એનઆઇએફ)

મંત્રાલયે 22 ફેબ્રુઆરી, 2023 પર "એસડીજી રાષ્ટ્રીય સૂચકાંકો માટે સીમાચિહ્નરૂપ નિર્ધારણ પર પરામર્શ અને અસંદિગ્ધ એસડીજી લક્ષ્યાંકો માટે રાષ્ટ્રીય સૂચકાંકોની ઓળખ" પર એક દિવસીય કાર્યશાળાનું આયોજન કર્યું હતું.  યુએન દ્વારા એસડીજી માટેના લક્ષ્યાંકો વર્ષ 2030 સુધીમાં હાંસલ કરવાના હોવાથી મંત્રાલયો અને વિભાગોને વચગાળાના સમયગાળા માટે સીમાચિહ્નો નક્કી કરવા વિનંતી કરવામાં આવી હતી, જેથી લક્ષ્યાંકો હાંસલ કરવામાં થયેલી પ્રગતિનું વધુ સારી રીતે નિરીક્ષણ કરી શકાય. આ ઉપરાંત, 169 લક્ષ્યો સામે, કેટલાક લક્ષ્યો માટે રાષ્ટ્રીય સૂચકાંકોની ઓળખ કરવાની બાકી છે. કાર્યશાળામાં સંબંધિત ડેટા સ્ત્રોત એજન્સીઓ/લાઇન મંત્રાલયો, નીતિ આયોગ અને એમઓએસપીઆઈનાં આશરે 75 અધિકારીઓએ ભાગ લીધો હતો. પ્રકાશિત થયેલ પ્રકાશનો:

સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ લક્ષ્યો નેશનલ ઇિન્ડકેટર ફ્રેમવર્ક (એનઆઈએફ) પ્રગતિ અહેવાલ 2023.

https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/SDGs_NIF_Progress_Report_2023N_0.pdf?download=1

ટકાઉ વિકાસ લક્ષ્યો પર ડેટા સ્નેપશોટ, રાષ્ટ્રીય સૂચક ફ્રેમવર્ક ૨૦૨૩.

https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/DataSnapshot_on_SDGs_NIF_2023.pdf?download=1

સાતત્યપૂર્ણ વિકાસ લક્ષ્યો નેશનલ ઈન્ડિકેટર ફ્રેમવર્ક 2023. (2022 ની સુધારેલ આવૃત્તિ)

https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/publication_reports/SDGs_NIF_Progress_Report_2023N_0.pdf

YP/JD