સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (સીસીપીએ)એ ખાન સ્ટડી ગ્રુપ (કેએસજી) પર ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો અને અયોગ્ય વેપાર પ્રથા બદલ ₹ 5 લાખનો દંડ ફટકાર્યો છે. દેશભરમાં ગ્રાહક અધિકારોની સુરક્ષા માટે આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.

ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019ના ઉલ્લંઘનને ધ્યાનમાં રાખીને, મુખ્ય કમિશનર શ્રીમતી નિધિ ખરે અને કમિશનર શ્રી અનુપમ મિશ્રાની અધ્યક્ષતામાં સીસીપીએએ ખાન સ્ટડી ગ્રુપ (કેએસજી) સામે ગેરમાર્ગે દોરતા દાવાઓની જાહેરાત કરીને ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો અને અયોગ્ય વેપાર પ્રથા માટે એક આદેશ જારી કર્યો છે.

દર વર્ષે જ્યારે યુનિયન પબ્લિક સર્વિસ કમિશન (યુપીએસસી)ની સિવિલ સર્વિસીસ એક્ઝામનું પરિણામ આવે છે, ત્યારે વિવિધ આઈએએસ કોચિંગ સંસ્થાઓ સફળ ઉમેદવારોને તેમના વિદ્યાર્થીઓ હોવાનો દાવો કરતી જાહેરાત બ્લિટ્ઝક્રેગ શરૂ કરે છે. કોચિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ સંભવિત ઉમેદવારોને પ્રભાવિત કરવા માટે જેમાં આવા ઉમેદવારો દ્વારા પસંદ કરવામાં આવેલા અભ્યાસક્રમો અથવા તેમના દ્વારા ચૂકવવામાં આવતી ફી અને આ રીતે હાજર રહેલા અભ્યાસક્રમની લંબાઈ જાહેર કર્યા વિના ટોપર્સ અને સફળ ઉમેદવારોના ચિત્રો અને નામોનો ઉપયોગ કરે છે.

તેથી, સીસીપીએએ સુઓ-મોટો સંજ્ઞાન લીધું હતું અને વિવિધ આઈએએસ કોચિંગ સંસ્થાઓને નોટિસ ફટકારી હતી અને ખાન સ્ટડી ગ્રુપ તેમાંથી એક છે.

ખાન સ્ટડી ગ્રુપે પોતાની જાહેરાતમાં નીચે મુજબના દાવા કર્યા છે-

1. પસંદ કરેલા ૯૩૩ વિદ્યાર્થીઓમાંથી ૬૮૨ વિદ્યાર્થીઓ કેએસજીના છે.
2. યુપીએસસી સિવિલ સર્વિસીસ પરીક્ષા ૨૦૨૨ના તમામ ટોચના ૫ સફળ ઉમેદવારો કે.એસ.જી.ના છે.

• iii. ઇશિતા કિશોર એઆઈઆર 1 યુપીએસસી 2022 કે.એસ.જી.માંથી
• iv. ભારતમાં જનરલ સ્ટડીઝ અને સીએસએટી માટે શ્રેષ્ઠ આઈએએસ કોચિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ.

તેની પ્રાથમિક તપાસમાં, સીસીપીએને જાણવા મળ્યું કે તે કેએસજીએ વિવિધ પ્રકારના અભ્યાસક્રમોની જાહેરાત કરી હતી, પરંતુ યુપીએસસી પરીક્ષા 2022માં જાહેરાત કરાયેલા સફળ ઉમેદવારો દ્વારા પસંદ કરેલા અભ્યાસક્રમના સંદર્ભમાંની માહિતી ઉપરોક્ત જાહેરાતમાં છુપાવવામાં આવી હતી. તદનુસાર, ખાન સ્ટડી ગ્રુપને 03.08.2023 ના રોજ નોટિસ ફટકારવામાં આવી હતી

સંસ્થાએ તેના જવાબમાં રજૂઆત કરી હતી કે કેએસજી દ્વારા અસ્પષ્ટ જાહેરાતમાં પ્રદર્શિત કરવામાં આવેલા 682 સફળ ઉમેદવારોમાંથી, 674 એ મોક ઇન્ટરવ્યૂ પ્રોગ્રામ લીધો હતો જે નિ:શુલ્ક કાર્યક્રમ છે.

સીસીપીએને ગ્રાહકોના વર્ગના અધિકારોનું રક્ષણ, પ્રોત્સાહન અને અમલ કરવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે અને તેથી ડીજી (ઇન્વેસ્ટિગેશન) સીસીપીએને આ મામલે વિસ્તૃત તપાસ માટે વિનંતી કરવામાં આવી હતી. તપાસ અહેવાલમાં જાણવા મળ્યું હતું કે, 682માંથી માત્ર 8 સફળ ઉમેદવારોએ જ વધારાના અભ્યાસક્રમો માટે માર્ગદર્શન લીધું હતું, તે પણ અગાઉના વર્ષોમાં. આ હકીકત તેમની જાહેરાતોમાં જાહેર કરવામાં આવી ન હતી, જેનાથી ગ્રાહકોને એવું માનવા માટે છેતરી રહ્યા છે કે આવા સફળ ઉમેદવારો તેમની સફળતા માટે કહેલી સંસ્થાને આભારી છે.

સીસીપીએને જાણવા મળ્યું કે યુપીએસસી સીએસ પરીક્ષા 2022ના તમામ 5 ટોપર્સ એટલે કે ઇશિતા કિશોર (એઆઈઆર -1), ગરિમા લોહિયા (એઆઈઆર - 2), ઉમા હરથી એન (એઆઈઆર - 3), સ્મૃતિ મિશ્રા (એઆઈઆર - 4) અને મયુર હઝારિકા (એઆઈઆર - 5) એ ફક્ત ખાન સ્ટડી ગ્રુપ તરફથી મોક ઇન્ટરવ્યૂ લીધો હતો જે વિના મૂલ્યે હતો.

ખાન સ્ટડી ગ્રુપ જાહેરાતમાં મુખ્યત્વે તેમના ચિત્રો મૂકીને સફળ ઉમેદવારના પ્રયત્નો અને સફળતાનો સંપૂર્ણ શ્રેય લેતો જોવા મળ્યો છે. તે સામાન્ય જ્ઞાન છે કે સફળ ઉમેદવારની રેન્ક લેખિત પરીક્ષા તેમજ ઇન્ટરવ્યુમાં સ્કોર પર આધારિત છે. આમ, યુપીએસસીના ઇચ્છુક ઉમેદવારો ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતોથી લાલચમાં આવી શકે છે.

પ્રેસ ઇન્ફર્મેશન બ્યુરો (પીઆઈબી) દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલી યુનિયન પબ્લિક સર્વિસ કમિશન (યુપીએસસી) દ્વારા 23 મે, 2023ના રોજ બહાર પાડવામાં આવેલી એક અખબારી યાદીમાં જણાવ્યા મુજબ, યુપીએસસી સિવિલ સર્વિસીસ પરીક્ષા, 2022 માટે કુલ 11,35,697 ઉમેદવારોએ અરજી કરી હતી, જેમાંથી કુલ 13,090 ઉમેદવારોએ સપ્ટેમ્બર, 2022 માં યોજાયેલી લેખિત (મુખ્ય) પરીક્ષામાં ભાગ લેવા માટે ક્વોલિફાય થયા હતા. આ ઉપરાંત કુલ 2,529 ઉમેદવારોએ પરીક્ષાની પર્સનાલિટી ટેસ્ટ માટે ક્વોલિફાય કર્યું હતું. અંતે આયોગ દ્વારા વિવિધ સેવાઓમાં નિમણૂંક માટે કુલ 933 ઉમેદવારોની ભલામણ કરવામાં આવી હતી. તેથી, એવી પ્રબળ સંભાવના છે કે સીએસઈ 2022ની પર્સનાલિટી ટેસ્ટ માટે પસંદ કરાયેલા 2,529 ઉમેદવારોમાંથી, આવા દરેક 3 પસંદ કરેલા ઉમેદવારોમાંથી 1 સીએસઈમાં અંતિમ પસંદગીમાં સ્થાન મેળવશે.

તે એક જાણીતી હકીકત છે કે સિવિલ સર્વિસીસ પરીક્ષાના સફળ ઉમેદવારોએ પરીક્ષાના તમામ 3 તબક્કાઓ પાસ કરવા પડે છે. જેમ કે, પ્રિલિમ્સ, મેઇન એક્ઝામ્સ અને પર્સનાલિટી ટેસ્ટ (પીટી). પ્રિલિમ્સ એ એક સ્ક્રિનિંગ ટેસ્ટ છે, પરંતુ મેઇન્સ એક્ઝામ અને પર્સનાલિટી ટેસ્ટ બંનેમાં મેળવેલા માર્ક્સની ગણતરી આખરે પસંદગી માટે કરવામાં આવે છે. મુખ્ય પરીક્ષાઓ અને પીટી માટેના કુલ ગુણ અનુક્રમે ૧૭૫૦ અને ૨૭૫ છે. આમ કુલ ગુણમાં પર્સનાલિટી ટેસ્ટનું યોગદાન 13.5 ટકા છે. ઉમેદવારોએ પહેલેથી જ પ્રિલિમિનરી અને મેઇન્સની પરીક્ષા જાતે જ પાસ કરી લીધી હતી, જેમાં ખાન સ્ટડી ગ્રુપનો કોઈ ફાળો ન હતો. આ મહત્ત્વની હકીકતને છુપાવીને, આવી ખોટી અને ગેરમાર્ગે દોરનારી જાહેરાત એ ગ્રાહકો પર ભારે અસર ઊભી કરે છે જેઓ યુપીએસસીના ઉમેદવારો છે અને તેમને એ વાતની જાણ કર્યા વિના કે ખાન સ્ટડી ગ્રુપે માત્ર આવા જ સફળ ઉમેદવારોને માર્ગદર્શન આપ્યું હતું, જેમણે યુપીએસસી પરીક્ષાની પ્રિલિમિનરી અને મેઇન્સ પરીક્ષા પાસ કરી લીધી હતી. આમ, આ જાહેરાતમાં અયોગ્ય વેપાર પ્રથા સામે પોતાને બચાવવા માટે ગ્રાહકને માહિતગાર કરવાના અધિકારનો ભંગ કરવામાં આવ્યો છે.

જાહેરાતને ત્યારે માન્ય ગણવામાં આવે છે જ્યારે તે ઉત્પાદનો અથવા સેવાઓની ઉપયોગિતાને અતિશયોક્તિ કરીને ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરતી નથી ત્યારે તે કપટપૂર્ણ નથી. જાહેરાતમાં તથ્યોની સાચી અને પ્રામાણિક રજૂઆત એવી રીતે કરવામાં આવે છે કે જેથી તે સ્પષ્ટ, અગ્રણી અને દર્શકોની નોંધ લેવાનું ચૂકી જવાય તે ખૂબ જ મુશ્કેલ હોય. 2022 માં, સીસીપીએએ ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો અને ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો માટે સમર્થનને રોકવા માટે માર્ગદર્શિકા જારી કરી હતી, જેમાં બિન-ગેરમાર્ગે દોરનારી અને માન્ય જાહેરાત માટેની શરતોનો સ્પષ્ટપણે ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે.

CB/GP/JD