महामहिम, महिला तथा सज्जनवृन्द, नमस्कार!

म तपाईंहरूलाई जी20 शिक्षा मन्त्रीहरूको बैठकको लागि भारतमा स्वागत गर्दछु। शिक्षा हाम्रो सभ्यताको निर्माण भएको जग मात्र होइन, यो मानवताको भविष्यको शिल्पकार पनि हो। शिक्षा मन्त्रीको हैसियतमा सबैका लागि विकास, शान्ति र समृद्धिको हाम्रो प्रयासमा मानव जातिको नेतृत्व गर्ने शेर्पाहरू हुनुहुन्छ। भारतीय शास्त्रहरूमा शिक्षाको भूमिकालाई आनन्द ल्याउनाका लागि महत्त्वपूर्ण रूपमा वर्णन गरिएको छ। विद्या ददाति विनयं विनयाद् याति पात्रताम्। पात्रत्वात् धनमाप्नोति धनाद्धर्मं ततः सुखम्। यसको अर्थ: “साँचो ज्ञानले नम्रता दिन्छ। नम्रताबाट योग्यता आउँछ। योग्यताबाट धन प्राप्त हुन्छ। धनले मानिसलाई राम्रो काम गर्न सक्षम बनाउँछ। र, यसले खुशी ल्याउँछ। यही कारणले भारतमा हामीले समग्र र व्यापक यात्रा शुरु गरेका छौँ। हामी विश्वास गर्छौं कि आधारभूत साक्षरताले हाम्रा युवाहरूको लागि बलियो आधार बनाउँछ। र, हामी यसलाई प्रविधिसँग पनि जोडिरहेका छौँ। यसका लागि हामीले ‘नेशनल इनिसिएटिभ फर प्रोफिशियन्सी इन रिडिङ विथ अण्डरस्ट्याण्डिङ एण्ड न्युमेरेसी’ अर्थात् ‘निपुण भारत’‘ पहल शुरु गरेका छौँ। म खुशी छु कि आधारभूत साक्षरता र सङ्ख्यात्मकतालाई तपाईँहरूको समूहले पनि प्राथमिकताको रूपमा पहिचान गरेको छ। हामीले यसलाई 2030 सम्ममा समयबद्ध रूपमा काम गर्ने सङ्कल्प गर्नुपर्छ।

महामहिमगण,

हाम्रो उद्देश्य राम्रो शासनसँग गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्नु हो। यसमा हामीले नयाँ ई-लर्निङलाई नयाँ ढङ्गले ग्रहण गरी प्रयोग गर्नुपर्छ। भारतमा हामीले आफ्नै तर्फबाट धेरै पहल गरेका छौँ। यस्तै एउटा कार्यक्रम हो ‘स्टडी वेब्स अफ् एक्टिभ लर्निङ फर यङ एस्पाइरिङ माइण्ड्स’, वा स्वयं। यो अनलाइन प्लेटफर्मले कक्षा नौदेखि स्नातकोत्तर तहसम्मका सबै पाठ्यक्रमहरू उपलब्ध गराउँदछ। यसले विद्यार्थीहरूलाई टाढैबाट सिक्न सक्षम बनाउँछ र पहुँच, समानता र गुणस्तरमा ध्यान केन्द्रित गर्दछ। 34 मिलियनभन्दा बढी नामाङ्कन र नौ हजारभन्दा बढी पाठ्यक्रमहरूसँग यो एक धेरै प्रभावकारी सिकाउने उपकरण भएको छ। हामीसँग ज्ञान साझेदारीको लागि डिजिटल पूर्वाधार पनि छ वा दीक्षा पोर्टल। यो दुर्गम क्षेत्रका विद्यार्थी र नियमित कक्षामा उपस्थित हुन नसक्ने विद्यार्थीहरूलाई लक्षित गरिएको हो। शिक्षकहरूले यसलाई दूर शिक्षामार्फत विद्यालय शिक्षा प्रदान गर्न प्रयोग गर्छन्। यसले 29 भारतीय भाषा र सात विदेशी भाषामा सिक्ने समर्थन गर्दछ। यसले 137 मिलियनभन्दा बढी पाठ्यक्रम पूरा गरेको देखेको छ। भारत विशेष गरी ग्लोबल साउथमा भएकाहरूसँग यी अनुभव र स्रोतहरू साझा गर्न पाउँदा खुशी हुनेछ।

महामहिमगण,

हाम्रो युवा भविष्य तयार गर्न हामीले उनीहरूलाई निरन्तर सीप, पुन: सीप र अप-सीप बनाउन आवश्यक छ। हामीले तिनीहरूको दक्षतालाई विकसित कार्य प्रोफाइल र अभ्यासहरूसँग पङ्क्तिबद्ध गर्न आवश्यक छ। भारतमा हामीले सीप म्यापिङ गर्दैछौँ। हाम्रो शिक्षा, सीप र श्रम मन्त्रालयहरूले यस पहलमा मिलेर काम गरिरहेका छन्। जी-20 देशहरूले विश्वव्यापी स्तरमा सीप म्यापिङ गर्न सक्छन्, र प्लग गर्न आवश्यक खाली ठाउँहरू फेला पार्न सक्छन्।

महामहिमगण,

डिजिटल प्रविधिले एक तुल्यकारकको रूपमा कार्य गर्दछ र समावेशितालाई बढावा दिन्छ। यो शिक्षामा पहुँच बढाउन र भविष्यका आवश्यकताहरूमा अनुकूलन गर्न बल गुणक हो। आज कृत्रिम बुद्धिमत्ताले शिक्षा, सीप र शिक्षाको क्षेत्रमा ठूलो सम्भावना प्रदान गर्दछ। अवसरसँगै प्रविधिले चुनौती पनि खडा गरेको छ। हामीले सही सन्तुलन कायम गर्नुपर्छ। यसमा जी-20 ले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छ।

महामहिमगण,

भारतमा हामीले अनुसन्धान र नवप्रवर्तनमा पनि जोड दिएका छौं। हामीले देशभरि 10 हजार ‘अटल टिङ्करिङ ल्याब’ स्थापना गरेका छौँ। तिनले हाम्रा विद्यालयका बालक - बालिकाहरूको लागि अनुसन्धान र नवप्रवर्तन नर्सरीहरूको रूपमा काम गरिरहेका छन्। यी प्रयोगशालाहरूमा 7.5 मिलियनभन्दा बढी विद्यार्थीहरू 1.2 मिलियनभन्दा बढी नवीन परियोजनाहरूमा काम गरिरहेका छन्। जी20 देशहरू, तिनीहरूको आ-आफ्नो शक्तिका साथ अनुसन्धान र नवीनतालाई बढावा दिन विशेष गरी ग्लोबल साउथमा मुख्य भूमिका खेल्न सक्नेछन्। म तपाईहरू सबैलाई अनुसन्धान सहयोग बढाउने बाटो बनाउन आग्रह गर्दछु।

महामहिमगण,

तपाईंहरूको बैठकले हाम्रा बालक - बालिका र युवाहरूको भविष्यको लागि ठूलो महत्त्व राख्छ। तपाईंहरूको समूहले हरित सङ्क्रमण, डिजिटल रूपान्तरण र महिला सशक्तिकरणलाई दिगो विकास लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न गतिवर्धकको रूपमा पहिचान गरेकोमा म खुशी छु। यी सबै प्रयासको जरा शिक्षा नै हो। म विश्वस्त छु कि यो समूह समावेशी, कार्यमुखी र भविष्यका लागि तयार शिक्षा एजेण्डा लिएर आउनेछ। यसले वसुधैव कुटुम्बकम् - एक पृथ्वी, एक परिवार, एक भविष्यको साँचो भावनामा सम्पूर्ण विश्वलाई फाइदा पुर्याउने छ। म सबैलाई फलदायी तथा सफल बैठकको कामना गर्दछु। (पीआईबी)

धन्यवाद।

****